به گزارش اصفهان زیبا؛عمر‌بن خیام نیشابوری در اوایل قرن پنجم هجری متولد شد.
این شاعر مشهور به دو زبان فارسی و عربی شعر می‌سرود و رباعیات خواندنی و زیبایی در جهان شعر و ادبیات فارسی بر جای گذاشت؛ او منجم، ریاضیدان، دانشمند و متفکر بزرگی بود که آثار درخور توجهی از او در این زمینه‌ها به‌جای مانده است؛ از جمله تقویم جلالی که یکی از همین دستاوردهاست. مقام و شهرت این حکیم به‌قدری بود که مردم و دیگر حکما او را با القابی مثل «امام» و «حجة‌الخلق» می‌ستودند.
بنای بقعه خیام از جمله نمادهای شایان توجه معماری نوین ایرانی است که هوشنگ سیحون آن را بر اساس زندگی و شخصیت خیام طراحی و بنا کرد و آمیزه‌ای از هنر معماری مدرن و کهن ایرانی است.
در کتیبه‌های لوزی و کاشی‌کاری‌شده آرامگاه، 20 رباعی از خیام به‌خط مرتضی عبدالرسولی تحت نظارت مهندس سیحون نگاشته شده و نمونه‌ای منحصربه‌فرد از کاربرد خط تعلیق در کتیبه‌نگاری بناهاست.
هوشنگ سیحون درباره این بنا می‌گوید:«آرامگاه خیام در باغ امامزاده محروق نیشابور قرار داشت.
اولین کاری که باید انجام می‌دادم، این بود که به‌گونه‌ای طراحی کنم که آرامگاه خیام و امامزاده محروق تداخل پیدا نکنند. به همین منظور برای باغ محوری عرضی تعریف کردم تا آرامگاه را که در گوشه شمال شرقی باغ قرار داشت از امامزاده جدا کنم.
از طرفی دیگر در چهار مقاله عروضی گفتاری از خیام آمده مبنی‌بر اینکه ایشان گفته‌اند: من آرزو دارم مزارم در جایی باشد که در بهاران برگ گل روی مزارم بریزد؛ بنابراین مکانی در باغ را که اختلاف ارتفاع سه‌متری نسبت به درختان زردآلوی باغ داشت انتخاب کردم؛ چون این مکان سه متر پایین‌تر قرار دارد و فصل بهار شکوفه‌های زردآلو روی مزار می‌ریزد.
خیام ریاضیدان، منجم و ادیب بود؛ سعی داشتم که این سه جنبه شخصیتی در مزارش تجلی پیدا کند. من ده پایه برای آرامگاه در نظر گرفتم. عدد ده اولین عدد دو رقمی است و پایه و اساس بسیاری از اعداد است.
از هر پایه دو تیغه بر پایه مدل ریاضی خاصی به صورت مورب بالا می‌رود و با دیگر تیغه‌ها برخورد می‌کنند و از روبه‌رو بر روی پایه مقابلشان پایین می‌آید.
همه این تیغه‌های مورب در محور عمودی وسط برج همدیگر را قطع می‌کنند. سطح پیچیده حاصله بر اثر یک فرمول ریاضی به وجود آمده که سنبله جنبه ریاضیات خیام است؛ از طرف دیگر تقاطع تیغه‌ها در سقف آرامگاه یک ستاره به وجود می‌آورد که سمبل ستاره‌شناسی خیام محسوب می‌شود.»
برخورد تیغه‌ها با همدیگر، ده لوزی بزرگ می‌سازند که با کاشی‌کاری‌هایی به خط نستعلیق شکسته و به روش خطاطان بزرگی مثل میرعماد، به شکل انتزاعی و مدرن از رباعیات خیام پر شده‌اند.
رباعیات را جلال همایی برگزید و زیبانویسی‌ها به‌دست مرتضی عبدالرسولی انجام شد. در تاریخ معماری ایران این نخستین بناست که خط شکسته نستعلیق در آن به کار می‌رفت. از درون نیز همین لوزی‌ها پر از شعر با نقش گل و برگ و پیچک، با کاشی معرق تزیین شدند که همگی به شاعری خیام اشاره دارند.
هوشنگ سیحون درباره سازه‌های اطراف آرامگاه خیام گفته:
«دور تا دور برج در کنار چشمه‌سارها، یک دایره وسیع به مرکز خود برج ساخته شد.
همه از سنگ گرانیت با اجزای مثلثی شکل و تورفتگی‌ها و برون‌آمدگی‌هایی که تا اندازه‌ای شکل خیمه را تداعی می‌کنند و این اشاره به نام خیام است.
چون پدرش خیمه‌دوز بود و نام او به همین مناسبت انتخاب شد… از طرف دیگر حوض‌ها [را] با کاشی فیروزه [داریم] که در مجموع قسمتی از ستاره را نشان می‌دهند، به تعداد هفت‌پر به مفهوم هفت‌فلک و هفت‌آسمان و هفت‌تپه [که] باز اشاره به افلاک و نجوم، دانش دیگر خیام است….»
