به گزارش اصفهان زیبا؛ در ادامه مشکلات دیرینه تهران_کابل بر سر حقابه ایران رودخانه هیرمند، طی روزهای گذشته، رئیس‌جمهور کشورمان در جریان سفر به سیستان و بلوجستان در سخنانی به طالبان هشدار داد که «حقابه هیرمند» را بسیار جدی بگیرند.
آیت‌الله رئیسی در اظهارات خود در میان مردم سیستان تأکید کرد «اگر کارشناسان ما کمبود آب را تأیید کنند حرفی نداریم؛ وگرنه اجازه نخواهیم داد حق مردم ما تضییع شود و این مسئله چیزی نیست که مشمول مرور زمان شود.»؛ صحبت‌هایی که بلافاصله با واکنش حاکمان طالبان در قالب بیانیه‌ای به امضای ریاست وزرای دولت اسلامی افغانستان مواجه شد؛ بیانیه‌ای با لحن تند و بهانه‌جویانه که البته به تعهد طالبان در رابطه با موافقت‌نامه آب بین ایران و افغانستان و انتقال آب به ایران هم اشاره کرده و نوشته شده بود که تلاش می‌کنیم آب تعهدشده به ایران را برسانیم.
وزارت امور خارجه ایران نیز در پاسخی کارشناسانه به این بیانیه اعلام کرد که اعلامیه طرف افغانستانی درباره حقابه هیرمند حاوی مطالب متناقض و نادرست بوده و وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران آن را قویا رد می‌کند. چراکه حاکمان افغانستان در یک‌سال‌ونیم گذشته، اگرچه بارها بر پایبندی به تعهدات خود طبق معاهده تأکید کرده‌اند.
اما در عمل تعهدات ناشی از معاهده را اجرا نکرده و در رهاسازی و تأمین حقابه ایران، همکاری لازم را به عمل نیاورده و حقابه قانونی ایران را تحویل نداده‌اند. چالشی که تحلیلگران معتقدند ایران باید برای حل آن، جدای از یک دیپلماسی مدبرانه در رابطه با طالبان، به تقویت حوزه آبی خود نیز بپردازد.
تغییرات آب و هوایی جدال میان ایران و افغانستان را تقویت کرد
محسن روحی‌صفت، سرپرست سابق سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در مزارشریف، پیشاور، قندهار، رئیس سابق ستاد افغانستان و کارشناس ارشد مسائل شبه‌قاره در خصوص حقابه ایران از هیرمند و مجادله اخیر تهران_کابل بر سر این موضوع به «اصفهان زیبا» می‌گوید: «جدال جدی بر سر حقابه ایران از هیرمند مربوط به چنددهه اخیر است و با تغییرات آب و هوایی و خشک‌سالی در ایران و افغانستان تقویت شده است. برای مدیریت این موضوع نیز چارچوبی در قالب قرارداد هیرمند وجود دارد که اگر اختلافی بر سر این موضوع وجود داشته باشد، دوطرف به توافقنامه موجود رجوع کنند و بر اساس شاخص‌های تعیین‌شده رفتار کنند.»
او ادامه می‌دهد: «در سال‌های گذشته بارش نامنظم باران در افغانستان باعث مشکلاتی بسیار در رابطه با حقابه ایران از هیرمند شد و تنها از طریق سیلاب‌ها آب هیرمند تأمین می‌شد. از سوی دیگر افغانستان با ساختن سدی غیراستاندارد در نزدیک مرز ایران که از نوع مخزنی نیست و حجم آن تنها 50 میلیون متر مکعب است، باعث شد آب باران و سیلاب به سمت گود ذره (شوره‌زاری در ولایت نیمروز) هدایت شود. به عنوان مثال سال گذشته حدود 2 میلیارد متر مکعب آب باران و سیلاب به دلیل ساخت غیراستاندارد این سد به‌جای اینکه به سمت مجرای اصلی خود هدایت شود، به سمت گود ذره رفت و ایران را از سهم تعیین‌شده خود از هیرمند محروم کرد؛ اتفاقی که ممکن است در سال اخیر نیز رخ دهد.»
روحی‌صفت با اشاره به موضع افغانستان در رابطه با حقابه ایران از هیرمند خاطر نشان می‌کند: «با وجود صحبت‌ها و بیانیه‌های صورت گرفته میان تهران_کابل، طالبان به هیئت فنی ایران اجازه بازدید از هیرمند و بررسی شرایط آبی آن منطقه را داده تا بر اساس شاخص‌ها، معین شود که امسال آیا سال‌ترسالی است یا سال خشک‌سالی. اگر ترسالی باشد که باید بر اساس توافق صورت‌گرفته میان ایران و افغانستان حقابه ما از هیرمند داده شود. اما اگر خشک‌سالی باشد، مسلما حجم آب کمتری از این رودخانه نصیب ایران می‌شود.»
دیپلماسی آب ایران در رابطه با افغانستان
این دیپلمات پیشین کشورمان با تأکید بر اینکه مشکلات ایران و طالبان بر سر حقابه هیرمند، جدای از شرایط آب و هوایی، به شرایط سیاسی، اقتصادی، بین‌المللی و منطقه‌ای نیز بستگی دارد، می‌گوید: «به عقیده بنده سیاست ایران راجع به طالبان تا به امروز کمی دست‌ودلبازانه بوده است. ایران باید با دیپلماسی مدبرانه وارد تعامل با طالبان شود؛ چراکه افغانستان تنها شامل طالبان نیست. اقوام دیگری هم در این کشور وجود دارند که برخی از آن‌ها طالبان را از خود نمی‌دانند.»
او در ادامه با بیان اینکه طی سال‌های اخیر دستگاه دیپلماسی ایران اقداماتی را در رابطه با حقابه هیرمند انجام داده و بخش حقوقی وزارت خارجه نیز طرحی را تدوین کرده است، می‌افزاید: «جدای از دیپلماسی ایران در رابطه با آب، ما باید در این حوزه متکی به خود باشیم. تدبیر حکم می‌کند که سرنوشت کشور نباید به دست دیگر کشورها رقم بخورد. برای مثال باید نوع کشت محصولات کشاورزی و توسعه اقتصادی متکی به آب‌های داخلی خودمان باشد. آنطور که کشورهای حوزه خلیج‌فارس نیازهای خود را از دریا تأمین می‌کنند، سیستان و بلوچستان نیز باید از طریق دریا کمبود آب خود را جبران کند و آب دریا به سیستان منتقل شود. از سوی دیگر در شرایط کم‌آبی می‌توان در صنعت کشاورزی به جای کشت غرقابی از محیط‌های بسته‌ای همچون گلخانه که مصرف آب را تا 70 درصد کاهش می‌دهد، استفاده کرد؛ نه از طرح‌های چندمیلیارد تومانی که طی سال‌های اخیر برای توسعه کشاورزی استفاده می‌شود.»
به گفته او، ما بایستی در تأمین آب متکی به آب بیگانه نباشیم. چراکه مطمئنا در ازای گرفتن آن امتیاز، باید روابط مورد دلخواه آن کشور را در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی تأمین کنیم. روحی‌صفت عنوان می‌کند: «زمانی که ایران در رابطه با آب دست پر در مقابل طالبان ظاهر شود، طالبان نیز موضع خود را در خصوص حقابه ایران از هیرمند اصلاح می‌کند. به عبارتی، ما باید قدرت خود را در مذاکرات از یک‌سو و از سوی دیگر با تأمین آب داخلی بالا ببریم.»
این کارشناس ارشد افغانستان در رابطه با تنش ایجادشده میان تهران و کابل بر سر حقابه ایران از هیرمند می‌گوید: «در هر شرایطی ما نباید با همسایگان به‌دنبال تنش باشیم و به جای توسعه اقتصادی، سیاسی و امنیتی، هزینه‌هایی را صرف تنش‌زدایی کنیم. روابط خارجی باید طوری تنظیم شود که به مرحله تنش نرسد.»
