به گزارش اصفهان زیبا؛ گزارش میدانی از فرونشست مدارس اصفهان که این روزها 34مدرسه را درگیر کرده است.
ترک‌های روی دیوار، برای «علی» و باقی دانش‌آموزان مدرسه «شهید آیت»، حالا یک چیز عادی و معمولی است. از وقتی علی و همکلاسی‌هایش پشت نیمکت‌های درس نشستند، ردپای ترک‌ها روی دیوارها و آسفالت حیاط جا انداخته و بدجوری جا خوش کرده بودند.
محصلان بزرگ‌تر شدند و قد کشیدند تا رسیدند به کلاس نهم؛ مثل شیارها که سال به سال عمیق‌تر و بزرگ‌تر شدند و مثل موریانه دیوارها و راه‌پله‌ها و حیاط مدرسه را بلعیدند: «راه‌پله‌ها بدجوری نشست کرده بودند، اصلا زیر پای آدم می‌لغزید و تکان می‌خورد. دیوارهای نمازخانه هم همینطور.
البته حالا آنها را تخریب کرده‌اند، ولی هنوز دیوارهای کلاس و مدرسه ترک دارند.» علی و 450 دانش آموز دیگر مدرسه «شهید آیت» چیزی از فرونشست و خطرات آن نمی‌دانند، آنها فقط می‌دانند که چند سالی است ترک‌ها دیوارهای کلاس و مدرسه‌شان را شکافته یا چندین سانتیمتر جا به جا کرده است.
برای همین هم با خنده و خیالی آسوده می‌گویند واهمه‌ای از نشستن بر سر کلاس‌های ترک خورده یا دویدن و بازی کردن در آسفالت حیاط مدرسه ندارند: «چاره دیگری هم جز نشستن بر سر این کلاس‌ها داریم؟ البته الان تعمیرش کرده‌اند، ولی همه‌مان بیمه‌ایم. اتفاقی هم اگر بیفتد، لابد دیه‌مان را می‌دهند!»
علی، این را می‌گوید، او اما نمی‌داند که مخاطرات فرونشست به حدی است که امسال، برخی از مدارس حکم تخلیه و تخریب گرفتند و بعضی دیگر هم آسیب جدی دیده‌اند.
این‌ها گزارش‌هایی است که مدیرکل نوسازی و بهسازی مدارس از آن در گفت‌وگو با رسانه‌ها سخن می‌گوید: «10 هزار کلاس درس با قدمت بالای ۴۰ سال در استان وجود دارد و تاکنون ۳۴ مدرسه آسیب‌دیده در اثر فرونشست شناسایی شده‌اند. همچنین سه هزار کلاس فرسوده و نیازمند تخریب وجود دارد؛ البته در طول یک سال تعمیر سه هزار مدرسه فرسوده امکانپذیر نیست، زیرا با هزینه‌های کنونی بازسازی هر کلاس درس بیش از یک میلیارد تومان هزینه نیاز دارد و این مبلغ در طول سه یا چهار سال قابل تأمین نیست و بازسازی این تعداد کلاس درس نیازمند یک برنامه بلندمدت است. در حال تدوین یک برنامه پنج ساله هستیم.»
کوچ اجباری از مدارس!
فرونشست زمین در اصفهان، سال گذشته هم خیلی از مدارس را مجبور به کوچ اجباری کرد؛ مدارسی که دیوارها و پله‌هایشان از جای اصلی‌شان چندین سانتیمتر جا به جا و شکاف‌های عمیق روی‌شان هویدا شده است.
به گفته رضا مرتضوی که استاندار اصفهان است، پارسال به خاطر فرونشست زمین ۱۰۰ مدرسه تخلیه شدند؛ مثل همین امسال که تابستانش برای برخی از مدارس با کوچ و اثباب‌کشی اجباری به فضاهای دیگری همراه بود؛ مدرسه‌هایی که دیوار هایشان پر از ترک‌های ریز و درشت بود؛ درست مثل پوسته آهکی تخم‌مرغ که با یک تکان یا ضربه کوچک، هزار تکه و متلاشی می‌شود.
مدیر دبستان دخترانه ای در شهرک هوانیروز در خیابان خانه معلم می‌گوید فرونشست در مدرسه به قدری پیشروی کرده که آن را به جایی ناامن و ناایمن تبدیل کرده است: دیوارها و پله‌های مدرسه که حدود 500 دانش‌آموز دارد، شکاف‌های عمیق و بزرگ برداشته‌اند. این شکاف‌ها سال‌های قبل هم وجود داشتند، اما یکی دو سال گذشته بسیار عمیق‌تر شدند؛ به طوری که حضور دانش‌آموزان در کلاس‌های درس دیگر جایز نبود و خطرناک به نظر می‌رسید.
ایشان ادامه داد: برای همین هم امسال حکم تخلیه و تخریب مدرسه را دادند و دانش‌آموزان به مدرسه دیگری منتقل شدند؛ البته انتقال دانش‌آموزان با مشکلاتی روبه رو بود؛ به این دلیل که بسیاری از مدارس دیگری که با این دبستان فاصله چندانی نداشتند هم دچار فرونشست بودند و آنها هم حکم تخلیه و تخریب ساختمان را داشتند. خانواده‌ها برای پیدا کردن مدرسه مناسب و نزدیک به محل سکونت دردسرهای زیادی را متحمل شدند.
دردسرهایی که این مدیر مدرسه از آنها سخن می‌گوید، لابلای حرف‌های پدر و مادرها که تابستان امسال به دنبال مدرسه جایگزین برای فرزندان‌شان بودند هم جای دارد.
مثل حرف‌های سیمین که دخترش امسال به کلاس اول می‌رود و برای ثبت‌نام او مجبور شده به مدارس زیادی در خانه معلم سر بزند: «دبستان فدک به خانه‌ام بسیار نزدیک بود؛ اما وقتی مراجعه کردم متوجه شدم که به خاطر فرونشست مدرسه تخلیه شده است.
خیلی دیگر از مدارسی که به خانه‌مان نزدیک بودند، ثبت‌نام نداشتند. می‌گفتند حکم تخریب و تخلیه دارند. دو سه مدرسه دیگر هم سر زدم که ردپای ترک‌ها در کلاس‌های آنها هم به چشم می‌خورد. مدیرانش می‌گفتند مدرسه ایمن است و مشکلی برای دانش‌آموزان تا به الان پیش نیامده و بعد از این هم رخ نخواهد دارد؛ ولی نگرانی و دلهره اینکه مبادا دیوارها فرو بریزند و جان بچه را به خطر بیاندازد، اجازه نداد که فرزندم را در این مدارس ثبت‌نام کنم، برای همین هم به ناچار اسمش را در دبستانی نوشتم که با خانه فاصله دارد.»
مدارس ناحیه چهار در خطر!
فرونشست زمین مدرسه‌های زیادی را در اصفهان و شهرستان‌هایی مثل نجف‌آباد، شاهین‌شهر، میمه و خمینی‌شهر درگیر کرده و جان دانش آموزان را به خطر انداخته است و به گفته مدیرکل نوسازی و بهسازی مدارس استان اصفهان، همچنین ۱۵ باب مدرسه در ناحیه پنج آموزش و پرورش اصفهان دچار فرونشست زمین شده اند که بیشتر آنها جزو مدارس ۲ نوبته با تراکم بالاست و همچنین مدارس ناحیه چهارآموزش و پرورش بیشترین خطر فرونشست زمین را دارند.
محمدرضا ابراهیمی، مدیرکل آموزش و پرورش استان، اما به« اصفهان زیبا» می‌گوید که آمار دقیقی از مدارس فرسوده در اصفهان نمی‌توان پیش‌بینی کرد؛ چرا که به مرور مدارس جدید شناسایی و به آمار قبلی اضافه می‌شوند.
او در ادامه افزود: برخی از مدارس تنها بخشی از فضایشان دچار فرونشست شده و امکان تخریب آن بخش و استفاده از باقی فضا همچنان وجود دارد؛ درحالیکه برخی دیگر از فضاهای آموزشی به طور کامل دچار فرونشست شده‌اند و حضور دانش‌آموزان در آنها امکانپذیر نیست.
ایشان ادامه داد: این مدارس باید تخلیه و تخریب شوند. به طور کلی، اما مدرسه یا فضای آموزشی که درحال حاضر وضعیت بغرنج و بحرانی داشته باشد، وجود ندارد؛ هر چند ممکن است به دلیل نقل و انتقالات و جایگزینی فضاهای آموزشی، جمعیت برخی از مدارس بیشتر شده باشد یا به ناچار مجبور به فعالیت در دو نوبت شده باشند.
سقفی ناایمن برای دانش‌آموزان
فرونشست زمین، معضلی که به دلیل خشکی زاینده‌رود و بی‌آبی در سال‌های اخیر در اصفهان نمود پیدا کرده، مدارس و کلاس‌های درس را هم مثل خیلی دیگر از سازه‌های مسکونی و زیربنایی در اصفهان درگیر کرده و درحال پیشروی است تا آنها را به محیطی ناایمن تبدیل و نشستن دانش‌آموزان زیر سقف کلاس را سخت کند و دلهره‌ها و نگرانی‌هایی را برای آنها و خانواده‌شان رقم بزند.
موضوعی که مواجه با آن گریزناپذیر است و کمبود فضای آموزشی هم اجازه تخریب و جایگزینی تمام مدارس آسیب‌دیده را نمی‌دهد. براساس گزارش‌های اعلام شده از سوی اداره کل نوسازی و بهسازی مدارس استان اصفهان، ۴ هزار و ۵۱۷ فضای آموزشی کلاسی با ۳۳ هزار و ۵۲۶ کلاس درس و ۵۷۷ فضای آموزشی غیر کلاسی در اصفهان وجود دارد؛ اما با این حال، کمبود فضای آموزشی باعث شده تا جایگزینی همه مدارس آسیب دیده، امکانپذیر نباشد.
بهرام نادی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان و عضو کارگروه تخصصی فرونشست استان در گفت و گو با «اصفهان زیبا» این موضوع را تایید می‌کند و می‌گوید حتی اگر مدارس جدید هم ساخته شوند، ممکن است فرونشست زمین آنها را هم درگیر کند.
درواقع تا زمانی که پیش روی فرونشست که ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است، ادامه داشته باشد، مدارس و سازه‌های دیگر هم از آن در امان نخواهند بود.
ضمن اینکه دستورالعملی برای مقاوم سازی مدارس در برابر فرونشست وجود ندارد و امکان بازسازی فضاهای آسیب دیده یا مقاوم سازی آنها هم نیست. اصلا برای همین هم است که نمی‌توان تعداد دقیقی از مدارس درگیر فرونشست در اصفهان را تخمین زد.
علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی هم این موضوع را تایید می‌کند و از مدارس دیگری سخن به میان آورد که آنها هم در معرض خطر فرونشست قرار دارند.
آنجا که به تجارت‌نیوز می‌گوید: بالغ بر ۳۷۱ مرکز آموزشی در اصفهان در زون فرونشست زمین قرار دارد. این مراکز شامل دانشگاه، مدرسه و موسسات آموزش عالی می‌شود. از این تعداد ۲۵۸ مورد آن مدرسه است. چنین آماری را در شهرهای دیگر نداریم. برخی از این مدارس قدیمی هستند که با وقوع فرونشست زمین، این مدارس بیشتر آسیب می‌بینند.
او افزود: درست است که نرخ فرونشست زمین در خراسان و تهران بالاتر است اما از آنجا که این پدیده در محدوده شهری کلانهشر اصفهان قرار دارد، خطر در اصفهان حادتر از سایر نقاط کشور است. حدود یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفر در مناطق شهری و در زون‌های فرونشست زمین ساکن هستند. از جمله این مناطق شهری می‌توان به منطقه هشت و ۱۰ اشاره کرد. به عبارتی حدود نیمی از جمعیت اصفهان در خطر این پدیده هستند. نرخ فرونشست در اصفهان که او از آن سخن می‌گوید، سالانه به 18 سانتیمتر هم می‌رسد.
اینگونه که رضا اسلامی، مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی اصفهان استان به «اصفهان زیبا» می‌گوید اصفهان، تنها شهری است که فرونشست به داخل مناطق مسکونی آن نیز نفوذ کرده است؛ درحالیکه در هیچ شهری جنس آبرفت و ضخامت آن مانند اصفهان نیست.
او گفت: در سال‌های اخیر و به‌دلیل بهره‌برداری‌های بی‌رویه و غیراصولی پدیده فرونشست در اصفهان به یکی از مشکلات مهم زیست‌محیطی تبدیل شده است که خسارات ناشی از آن در بلندمدت، غیرقابل‌جبران است؛ پدیده‌ای که قابل‌درمان نیست؛ اما شاید بتوان جلوی پیشرفت آن را گرفت.
او فزود: تخریب سفره‌های آب زیرزمینی و عدم امکان ذخیره طبیعی آب در آبخوان، تغییر شکل شبکه آبراهه‌ها به دلیل تغییر شیب (رودخانه‌ها، کانال‌ها و آبراهه‌ها)، آسیب به شریان‌های حیاتی (پل‌ها، راه‌ها، خطوط راه‌آهن، مجاری فاضلاب‌ها)، خسارت به سازه‌های شهری و مسکونی، خرابی پوشش چاه‌ها، خسارت جدی و جبران‌ناشدنی به نواحی صنعتی و کشاورزی و ایجاد شکاف زمین در ارتباط با فرونشست ازجمله خساراتی است که پدیده فرونشست می‌تواند به‌دنبال خود داشته باشد.
ترکش فرونشست بر دیوار کلاس‌های درس
پدیده فرونشست در سال‌های اخیر در اصفهان به‌سرعت پیشروی کرده و مناطق بسیاری را درگیر کرده است؛ به‌طوری‌که اکنون این پدیده به مرکز شهر نیز رسیده است و برخی از مدارس را هم ناایمن کرده.
به گزارش «ایسنا» در سال ۹۵ در اطلس ملی مدون فرونشست کل کشور، ۲۹۵۰ کیلومتر استان اصفهان درگیر فرونشست زمین شده بود و اصفهان در رتبه دهم فرونشست کشور قرار داشت؛ اما در سال ۹۷ در جلسه بحران راه و شهرسازی شرایط وخیم اصفهان تشریح شد؛ این در حالی است که با مدون‌شدن سه اطلس فرونشست از اصفهان در اسفند سال ۹۸، عمق فاجعه فرونشست زمین در استان اصفهان مشخص شد.
تا جایی که اکنون تمام استان اصفهان دچار بحران فرونشست زمین شده‌اند.مسعود مجرب، مجری و مدیر پروژه بررسی فرونشست زمین در اصفهان هم در این باره به «ایسنا» می‌گوید: باتوجه به قرارگیری شهر اصفهان درست بر روی آبخوان اصفهان برخوار که یکی از مهم‌ترین کلانشهرهای کشور درگیر مستقیم با فرونشست شده است. در بازدیدهای میدانی مشخص شد که علاوه بر ساختمان‌های مسکونی و المان‌های شهری، مدارس نیز تحت تأثیر فرونشست قرار گرفته‌اند. متاسفانه لوله‌های گاز تحت‌فشار است و با توجه به حفاظ پنجره کلاس‌ها در یک آتش‌سوزی احتمالی فاجعه‌بار خواهد بود.
او ادامه داد: فرونشست زمین در بالا و پایین‌شهر متفاوت است. در جنوب اصفهان و صفه شاید نرخ نشست صفر باشد، اما در شمال اصفهان همچون حبیب‌آباد و هفتشویه حتی نرخ‌های بیشینه سالیانه ۱۶ تا ۱۷ سانتیمتر هم وجود دارد، اما اینکه بگوییم همه اصفهان با نرخ بیشینه ۱۷ سانتیمتر نشست می‌کند، حرف اشتباهی است. باید دید چه مساحتی از اصفهان درگیر چه نرخی از فرونشست زمین است. اما در بررسی‌های صورت گرفته، تقریباً میانگین محدوده‌های درگیر فرونشست عدد۷ تا ۱۰ سانتمتر درسال است، اما نقاطی هم نرخ بیشینه ۱۸ سانتیمتر را دارند. اما باید توجه داشت که حتی نرخ ۱۰ سانتیمتری فرونشست زمین هم زیاد است و یک سازه نمی‌تواند آن را تحمل کند.
به گفته او، همه شهر با هم در حال نشست است و ممکن است نشست‌ها متقارن باشد، اما بخش‌هایی که نشست نامتقارن داشته باشند، سازه‌ها ترک می‌خورد. در یک فرونشست ناحیه‌ای لبه‌های آبخوان که نشست نامتقارن دارند بیشترین انحناشدگی را داشته و درنتیجه آسیب بیشتری به ساختمان‌ها وارد می‌شود.
