به گزارش اصفهان زیبا؛ شیخ عبدالحسین امینی معروف به «علامه امینی» در سال ۱۳۲۰ هجری در شهر تبریز متولد شد و در خانواده‌ای معنوی و علمی رشد و نمو کرد.
پدرش شیخ احمد امینی تبریزی از فقها و مجتهدین زمان خود بود و آثار متعددی همچون شرحی بر قصیده المفجع و تعلیقاتی بر مکاسب شیخ انصاری را تألیف کرده بود.
علامه امینی مقدمات علوم اسلامی را نزد پدر فرا گرفت. سپس به مدرسه الطالبیه، یکی از معروف‌ترین مدارس تبریز رفت.
در ۱۶ سالگی برای شرکت در سطوح عالی و درس خارج، عازم نجف اشرف شد و تا ۳۲ سالگی در آنجا ماند و به تحصیل علوم اسلامی پرداخت و بعد از طی مدارج عالیه، به زادگاهش، تبریز برگشت.
علامه امینی در این مدت در تعدادی از علوم اسلامی مهارت و تخصص فوق‌العاده‌ای به دست آورد. او در علومی مانند تفسیر، حدیث، درایت و علم رجال، استادی کم‌نظیر بود. ایشان به‌ویژه در علم فقه و تاریخ، محققی مبرز در میان دیگر پژوهشگران این حوزه بود.
عطش او برای فراگیری و طی مراحل مدارج علمی بالاتر، سبب شد که مجددا راهی شهر نجف شود و از محضر اساتیدی همچون آیت‌الله سید میرزا علی شیرازی، آیت‌الله شیخ میرزا حسین نائینی نجفی، شیخ علی آل کاشف‌الغطاء و … بهره‌ها گیرد.
علامه امینی در راه کسب علم معرفت بیشتر سفرهای متعددی انجام داد. از جمله آن می‌توان به سفر او در سال ۱۳۸۰ به هندوستان اشاره کرد که ایشان توانست از میراث اسلامی موجود در کتابخانه‌های آن‌ها بهره‌ها ببرد. در سال ۱۳۸۴ قمری نیز به سوریه رفت و به بررسی آثار گران‌سنگ علوم اسلامی آنجا پرداخت.
پس‌از آن در سال ۱۳۸۸ قمری به ترکیه نیز سفر کرد.علامه امینی، تألیفات ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت. از جمله تفسیر فاتحةالکتاب، شهدا الفضیله، کامل الزیاراه، المقاصد العلمیه فی المطالب السنیه، ریاض الأنس و … و کتاب شریف الغدیر که مهم‌ترین تألیف ایشان به‌شمار می‌رود.
به غیر از تألیف کتاب، ایشان خدمات دیگری همچون تأسیس کتابخانه «مکتب‌الامام امیرالمؤمنین العامة» در نجف را در کارنامه علمی خود دارد که این کتابخانه از نظر کیفی در شمار باارزش‌ترین کتابخانه‌های علمی دنیای اسلام است.
علامه امینی و الغدیر
الغدیر فی الکتاب و السنه و الادب اثر مشهور علامه امینی است که به موضوع اثبات امامت و خلافت بلافصل امام علی (ع) در واقعه غدیر اشاره می‌کند. اگرچه هدف اصلی و اولیه مؤلف، صرفا اثبات حدیث غدیر و تواتر آن بود، ولی به مرور هر آنچه برای امت اسلامی حائز اهمیت می‌دانست جمع‌آوری و در این کتاب درج کرد.
این کتاب در ۲۰ جلد به زبان عربی با نثری شیوا و رسا نگارش یافته است که البته تاکنون فقط ۱۱ جلد آن به چاپ رسیده است. علت منتشرنشدن ۹ جلد دیگر نیز خود بحث مفصلی است که از حوصله این یادداشت خارج است.
علامه امینی برای تألیف الغدیر همه منابع مورد نیاز موجود در کتابخانه‌های عمومی و خصوصی نجف‌اشرف را بررسی کرد. سپس برای تکمیل گستره کار خود به ایران، سوریه، هند و ترکیه مسافرت کرد و مصادر مربوط به این موضوع را با کوششی حیرت‌انگیز مطالعه نمود.
از جمله شهرهایی که به این هدف به آن‌ها سفر کرد، می‌توان: حیدرآباد، دکن، علیگره، لکنهو، کانپور، جلالی در هند، رامپور، فوعه، معره، قاهره در مصر، حلب، نبل و دمشق در سوریه را بر‌شمرد. او خود چنین بیان کرده است که برای نوشتن الغدیر، ده‌هزار کتاب را خوانده و به ۱۰۰ هزار کتاب مراجعه مکرر داشته‌ام.
منابع و مصادر کتاب الغدیر، همه از منابع عالمان اهل سنت است. این ویژگی کتاب و نیز اجتناب مؤلف از تعصب و یک‌سونگری، سبب کسب شهرتی جهانی برای کتاب ارجمند الغدیر شده‌است.
عشق به خاندان عترت چنان سراسر وجود علامه را فراگرفته بود که ساعت‌ها مطالعه در مخزن کتاب‌های خطی و یافتن میراث گران‌بهای نبوی را بر خویش هموار ساخته و هرگز احساس خستگی نمی‌کرد.
به عنوان نمونه ایشان در یکی از کتابخانه‌های شهر عراق هر روز به‌هنگام ظهر و ساعت تعطیلی کتابخانه، وارد آنجا می‌شد و کتابدار در را به روی او می‌بست و سپس روز بعد ساعت هشت صبح در را به روی او می‌گشود و ایشان تمام این ۲۰ ساعت با جرعه‌ای آب و لقمه‌ای نان به مطالعه کتب مختلف می‌پرداخت و توانست از میان چهار هزار نسخه خطی موجود در آن کتابخانه، منابع دلخواه خود را بیابد.
محتوای الغدیر
کتاب ۲۰ جلدی الغدیر را می‌توان دایرةالمعارف تاریخ و فرهنگ شیعه دانست.
هر چند علامه امینی ابتدا قصد جمع‌آوری منابع حدیث غدیر در کتاب‌های اهل سنت را داشت، اما به‌مرور پژوهش‌های او گسترش یافت و لذا موضوعات و عناوینی همچون احادیثی درباره شخصیت و امامت حضرت علی و اهل‌بیت، زندگی‌نامه راویان احادیث، معرفی منابع و مصادر اخذ حدیث، معرفی شاعرانی که برای غدیر یا اهل‌بیت شعر سروده‌اند، معرفی اندیشمندان شیعه و … به آن افزوده شد.
مطالب این کتاب با ذکر واقعه غدیر آغاز می‌شود و ۱۱۰ نفر از راویان دست‌اول این رخداد را معرفی می‌کند. سپس به مطالبی همچون اسناد حدیث غدیر، راویان طبقه بعدی و… پرداخته می‌شود.
علاوه بر صحت‌سنجی احادیث، بحث مفصلی درباره مفاد این حدیث، واژگان، شواهد لفظی و معنوی منطبق بر مدعای شیعه و نیز برخی از مباحث مهم مورد اختلاف شیعه و دیگر مذاهب از جمله ایمان ابوطالب، مسئله زیارت، علم امام، جعل حدیث و… نیز مورد واکاوی قرار می‌گیرد.
امروزه و پس از گذشت ۵۰ سال از تدوین این کتاب ارجمند، با اطمینان می‌توان گفت که همه جامعه محققین اعم از شیعه و سنی با نام الغدیر و با نوشته‌های علمی، عمیق و محققانه علامه امینی آشنا هستند.
اما در طول این زمان، هنوز هیچ‌کدام نتوانسته‌اند برای الغدیر، حتی به اندازه یک صفحه، ردیه یا نقد قابل اعتنا تولید کنند و این خود، نشانگر استحکام و اتقان مطالب این کتاب است که حتی مخالفان شیعه نیز نتوانسته‌اند اندک اشکالی بر آن وارد کنند.
الغدیر؛ تأکید بر نقاط افتراق مذاهب
استاد مطهری در کتابی به نام الغدیر و وحدت اسلامی، شش مقاله راجع‌به تلاش مرحوم علامه امینی در تحکیم وحدت اسلامی نوشته است. لازم به ذکر است که مصلحان و دانشمندان روشن‌فکر اسلامی عصر ما اتحاد و هم‌بستگی ملل و فرق اسلامی را از ضروری‌ترین نیازهای جهان اسلام می‌دانند.
اساسا وحدت اسلامی همواره مورد عنایت و اهتمام شارع مقدس نیز بوده و از اهم مقاصد اسلام است. حال این سؤال پیش می‌آید که آیا تألیف و نشر کتابی مانند الغدیر که موضوع بحث آن یکی از کهن‌ترین مسئله اختلافی مسلمانان است، مانعی در راه هدف مقدس وحدت اسلامی ایجاد نمی‌کند؟
استاد مطهری برای پاسخ به این پرسش، ابتدا منظور از وحدت اسلامی را به‌صورت دقیق مشخص کرده و سپس به این نتیجه می‌رسد که تألیف کتاب گران‌سنگ الغدیر عاملی در ایجاد وحدت اسلامی در بین مسلمین است.
ایشان معتقد است که منظور علمای روشن‌فکر اسلامی از وحدت اسلامی حذف و حصر مذاهب در یک مذهب یا اخذ مشترکات مذاهب و طرد مشتقات آن‌ها نیست. چراکه این موارد، نه معقول و منطقی است و نه مطلوب و قابل اجراست.
منظور این عالمان از وحدت اسلامی، کنار هم قرار‌گرفتن مسلمین در صفی مشترک در برابر دشمنان مشترکشان می‌باشد. این دانشمندان معتقدند که مسلمین دستمایه‌های وفاق بسیاری دارند که می‌تواند مبنای اتحادی محکم شود.
مسلمین دارای یک جهان‌بینی مشترک هستند و در تمدنی عظیم، باشکوه و سابقه‌دار زیست کرده‌اند. وحدت در جهان‌بینی، فرهنگ، سابقه تمدن، بینش و منش، معتقدات مذهبی، پرستش و نیایش، آداب و سنن اجتماعی مطلوب و… می‌تواند از آن‌ها یک ملت واحد بسازد.
علامه امینی نیز به‌خوبی به این مسئله واقف و در جای جای الغدیر بدان اشاره کرده‌است. ایشان در پایان جلد سوم الغدیر به‌صراحت می‌گوید: هدف ما از نقد مطالب مندرج در برخی از کتبی که انتصاب‌های نادرستی به شیعه روا داشته‌اند، این است که به امت اسلامی اعلام خطر و آنان را بیدار کنیم که این کتاب‌ها، بزرگ‌ترین خطر برای وحدت جامعه اسلامی به وجود می‌آورد؛ زیرا وحدت اسلامی را متزلزل می‌کند و صفوف مسلمین را می‌پراکند. هیچ عاملی بیش‌از این کتب، صفوف مسلمین را از هم نمی‌پاشد و وحدتشان را از بین نمی‌برد و رشته اخوت اسلامی را پاره نمی‌کند.
ایشان در مقدمه جلد پنجم کتاب، زمانی که یکی از تقدیرنامه‌هایی که از مصر درباره الغدیر صورت‌گرفته را دریافت کرده است، چنین می‌گوید: عقاید و آرا درباره مذاهب آزاد است و هرگز رشته اخوت اسلامی را که قرآن کریم با جمله «انما المؤمنون اخوه» بدان تصریح کرده، پاره نمی‌کند؛ هرچند کار مباحثه علمی و مجادله کلامی مذهبی به اوج خود برسد.
سیره سلف و در رأس آن‌ها صحابه و تابعین نیز همین بوده است. ما مؤلفان و نویسندگان در اقطار و اکناف جهان اسلام با همه اختلافی که در اصول و فروع با یکدیگر داریم، یک جامع مشترک داریم و آن ایمان به خدا و پیامبر خداست.
در کالبد همه ما، یک روح و یک عاطفه حکم‌فرماست و آن، روح اسلام و کلمه اخلاص است. ما مؤلفان اسلامی همه در زیر پرچم حق زندگی می‌کنیم و تحت قیادت قرآن و رسالت نبی‌اکرم انجام وظیفه می‌نماییم. پیام همه ما این است که «ان‌الدین عند‌الله الاسلام» و شعار همه ما «لااله‌الاالله» و «محمد رسول‌الله» است. آری، ما حزب خدا و حامیان دین او هستیم.
همان‌طور که ملاحظه شد، نقش مثبت الغدیر در وحدت اسلامی از این حیث است که اولا منطق مستدل شیعه را روشن می‌کند و اثبات می‌کند که گرایش در حدود یکصد میلیون مسلمان به تشیع، بر خلاف تبلیغات نادرست عده‌ای، مولود جریان‌های سیاسی نژادی نبوده، بلکه یک منطق قوی و متکی به قرآن و سنت موجب این گرایش شده است.
ثانیا ثابت می‌کند که پاره‌ای از اتهامات به شیعه که سبب فاصله‌گرفتن مسلمانان دیگر از آن‌ها شده، از جمله این‌که شیعیان، غیرمسلمانان را بر مسلمانان غیرشیعه ترجیح می‌دهند یا به‌جای حج به زیارت می‌روند و… به‌کلی بی‌اساس و دروغ است.
ثالثا، این کتاب می‌تواند امیرالمؤمنین علیه‌السلام، مظلوم‌ترین و مجهول‌القدرترین شخصیت بزرگ اسلامی که می‌تواند مقتدای عموم مسلمین واقع شود و همچنین ذریه اطهر ایشان را به جهان معرفی کند.
در این خصوص می‌توان به‌نظر دکتر عبدالرحمان کیانی حلبی در تقریظ خود که در مقدمه جلد چهارم الغدیر منتشر شده، اشاره کرد. آنگاه که می‌گوید: کتاب الغدیر و محتویات غنی آن چیزی است که سزاوار است، هر مسلمانی از آن آگاهی یابد تا دانسته شود چگونه مورخان، کوتاهی کرده‌اند و حقیقت کجاست؟ ما به این وسیله باید گذشته را جبران کنیم و با کوشش در راه اتحاد مسلمین به اجر و ثواب نائل شویم.
علامه بزرگوار، امینی در سال ۱۳۹۰ هجری در شهر تهران دیده از جهان فروبست و پیکر پاک او برای خاک‌سپاری به کشور عراق منتقل شد و داخل مقبره‌ای در مکتب الامام امیرالمؤمنین، کتابخانه عمومی که خود او تأسیس کرده بود، به خاک سپرده شد. روحش شاد و یادش گرامی باد.
