صراحت در بیان عقیده

به گزارش اصفهان زیبا؛ یکی از مؤلفه‌های اخلاق اجتماعی، توجه به ارزش‌های اخلاقی در گفت‌وشنود و یا همان سخن‌گفتن و سخن شنیدن است.

انسان به دلیل روابطی که با سایر انسان‌ها دارد، از ابزار گفت‌وشنود بهره می‌برد و خواه‌ناخواه برای اصلاح این روابط، نیازمند رعایت حدومرزهایی در امر سخن‌گفتن و سخن شنیدن است.

سخن‌گفتن، یکی از ویژگی‌های مهم انسان است که در قرآن کریم هم بر آن تکیه شده است:

«خَلَقَ الانْسانَ * عَلَّمَهُ الْبَیان» (1)

«خداوند انسان را بیافرید و به وی سخن‌گفتن آموخت.»

سخن‌گفتن ازجمله نعمات الهی است که خداوند به‌واسطه لطفش توانایی آن را به انسان بخشیده است؛ پس بر انسان لازم و واجب است به‌پاس شکر این نعمت، به اصول اخلاقی سخن‌گفتن و سخن‌شنیدن توجه کند.

ازجمله ویژگی‌های لازم برای سخن‌گفتن، صراحت‌داشتن در کلام است. صراحت در سخن، نقطه مقابل دوپهلو سخن‌گفتن است.

ویژگی سخن صریح

سخن صریح سخنی است که تکلیف نوع فکر، اندیشه، نیت حقیقی، دوستی یا دشمنی و موافقت و مخالفت گوینده را مشخص می‌کند.

ویژگی صراحت در سخن با جسورانه سخن‌گفتن متفاوت است. صراحت در سخن، مخصوصا زمانی که پای مصلحت اجتماع در میان است و یا حقی در حال تضییع‌شدن است، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.

عوارض عدم‌صراحت در تبیین عقیده

تفسیر و تحلیل‌های نادرست، سوءبرداشت‌ها و مصادره‌به‌مطلوب‌نمودن سخن، از عوارض عدم صراحت در کلام است.

حضرت ابراهیم علیه‌السلام در گفت‌وگو با دشمنان می‌گوید:

«وَبَدا بَینَنا وَبَینَکمُ الْعَداوَةُ وَ الْبَغْضاءُ اَبَداً حَتَّی تُؤْمِنُوا بِاْللّهِ وَحْده.»(2)

«میان ما و شما برای همیشه دشمنی و کینه پیداشده (و هیچ عاطفه و محبتی با شما نداریم) تا وقتی‌که به خدای یگانه ایمان بیاورید».

در حقیقت ایشان با صراحت در کلام بدون هیچ تعارفی مرز بین خود و دشمنان را مشخص می‌کنند و ایمان به خدا را ملاک دوستی تعیین می‌نمایند؛ بنابراین بر انسان لازم است تا در بیان عقیده خویش صراحت داشته باشد.

فضای مجازی و نیاز به صریح‌گویی

امروزه بعضی از افراد در جمع‌های دوستانه و یا اجتماعی و یا حتی در گروه‌هایی که در فضای مجازی به عضویت درمی‌آیند، هنگام سخن‌گفتن به اصل صراحت در سخن توجه نمی‌کنند و برای طرد نشدن از جمع، عقیده خویش را پنهان می‌کنند.

اگر چنین ویژگی در انسان رسوخ کند، توان مقابله با گناه را از دست می‌دهد و به خاطر ترس از قضاوت‌ها، برداشت‌ها و برخوردهای دیگران از گفتن کلام حق و بیان عقیده خویش اجتناب می‌ورزد و این مسئله تزلزل در عقاید را به‌دنبال خواهد داشت؛ البته گاهی ممکن است شرایط ایجاب کند که برای حفظ مصلحتی مهم‌تر، انسان عقیده خویش را در کلام ابراز نکند؛ اما این امر مربوط به شرایط خاص است و در حالت عمومی صراحت در بیان عقیده باید مورد اهتمام قرار گیرد.

کسی که بدون هیچ ملاحظه‌ای حرف حق را بزند، طبیعتا بدون هیچ ملاحظه‌ای هم‌توان اجرای حق را خواهد داشت. مواظب باشیم فضای مجازی بستر دوگانگی در اعتقاد را برایمان فراهم نکند. ما نباید هرگز اصول اعتقادی خویش را قربانی اجمال‌گویی، پنهان‌کاری و دوگانگی کنیم.

تفاوت صراحت با اهانت

برخی از افراد به بهانه صریح گویی ممکن است دچار بی‌ادبی در گفتار شوند؛ این در حالی است که صراحت در کلام به معنی اهانت به دیگران یا بی‌ادبی نیست.

صراحت در کلام یعنی شجاعت‌داشتن برای بیان حق و حقیقت؛ بنابراین در سخن صریح هیچ‌گونه قضاوت نابجا و یا رذایل گفتاری وجود ندارد و شخص، حرف حق خویش را در کمال ادب و متانت بر زبان می‌آورد.

پی‌نوشت‌ها:

۱. سوره الرحمن/3 و 4   ۲. سوره ممتحنه/۴