به گزارش اصفهان زیبا؛ جان مسجد کازرونی عباس‌آباد اصفهان به‌شدت در خطر است و همین باعث شده دغدغه‌مندان میراث اصفهان تمام تلاششان را برای نجات این بنا صرف کنند. بخشی از این تلاش‌ها ریشه در افزایش آگاهی عمومی در خصوص ارزش‌ها و جایگاه این میراث گران‌قدر شهر اصفهان دارد.
محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» به این پرسش پاسخ داده است که چرا همه ما باید برای حفاظت از مسجد کازرونی تلاش کنیم و جان این بنا را از تهدید تخریب نجات دهیم؟!
عباس‌آباد در این سوی چهارباغ عباسی، یکی از مهم‌ترین مناطق شهر اصفهان است که تک‌جواهرهایی را هم از دوره‌های مختلف تاریخی در خود دارد؛ یکی از این جواهرها مسجد کازرونی است؛ اما این بنا چه جایگاهی در مختصات شهری اصفهان دارد و چرا باید جلوی این تخریب، سینه سپر کنیم؟
مسجد کازرونی عباس‌آباد از سه بعد اهمیت دارد
محمدعلی ایزدخواستی، در پاسخ به این پرسش که مسجد کازرونی عباس‌آباد از چه جنبه‌هایی حائز اهمیت است، بیان کرد: «شخصیت و شأنیت مسجد کازرونی را از سه جنبه می‌توان بررسی کرد: اول، از بعد کالبدی و جغرافیایی؛ دوم، از بعد تاریخی و سوم، از بعد اجتماعی. وقتی بحث تخریب مسجد مطرح می‌شود، با موضع‌گیری افراد مختلف روبه‌رو می‌شویم که برگرفته از همین خاستگاه و ارزش‌های فراوان مسجد از زوایای مختلف است.»
او ادامه داد: «از بعد کالبدی و تاریخی می‌توان گفت که مسجد کازرونی دارای تزیینات ارزشمندی است. شکل‌گیری این بنا به دوران گذار از معماری سنتی به معماری مدرن برمی‌گردد. نکته مهم دراین‌بین، این است که مسجد کازرونی عباس‌آباد تمام ارتباطش را با معماری سنتی حفظ کرده و درعین‌حال، نشانه‌های نوشدن و معاصربودن را هم دارد.»
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان افزود: «مثلا در حوزه استفاده از مصالح، در ساخت این مسجد از مصالح فولادی و بتنی استفاده‌شده که در این زمینه پیشتاز است؛ درعین‌حال که در نظام کالبدی و تزیینات، ساختار سنتی را حفظ کرده و همه این‌ها باعث شده است بتوانیم بگوییم این مسجد به نحوی، پیشتاز حرکت از دوران سنتی به دوران مدرن است.»
ایزدخواستی با تأکید بر وجود تزیینات متفاوت در کالبد مسجد کازرونی، استفاده از خط نستعلیق بر کاشی معرق را به‌عنوان اقدام هوشمندانه و خلاقانه معمار بنا توصیف کرد.
مسجدی که میراثدار گذشته و پیشتاز حرکت به دوران معاصر است
به روایت مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، متمایزبودن در عین پایبندی به حافظه تاریخی و ایجاد پیوند میان سنت و مدرنیته در نظام کالبدی و تزیینات بنا ازجمله ویژگی‌های بارز مسجد کازرونی عباس‌آباد اصفهان است.
ایزدخواستی افزود: «همچنین این بنا ازنظر جغرافیایی در نقطه بسیار مهمی واقع شده است. محله عباس‌آباد جزو مناطق پیشتاز توسعه‌یافتگی در دوران مدرن و ابتدای قرن 14 است؛ این مسجد در محیط پیرامونی‌اش هم توانسته است به‌خوبی به نقش‌آفرینی بپردازد.»
او اضافه کرد: «از نگاه دیگر باید گفت که مسجد کازرونی عباس‌آباد در دوره‌ای شکل‌گرفته که مسجدسازی در آن بازه زمانی، کمترین رونق را داشته است. انتهای دوره پهلوی اول و ابتدای دوره پهلوی دوم را می‌توان دورانی توصیف کرد که مسجدسازی در آن کم‌رونق بوده است؛ اما در همین دوران این مسجد در محله عباس‌آباد تأسیس می‌شود؛ آن‌هم به بهترین شکل؛ به‌طوری‌که میراثدار گذشته هم بوده است.»
به روایت ایزدخواستی، باید توجه کنیم که مسجد کازرونی عباس‌آباد برای رفع نیاز آنی و تنها به هدف حصول کارکرد روزمره ساخته نشده است.
مسجد و کلیسایی که هم‌عصرند
مسجد کازرونی، کلیسای حضرت لوقا، خانه اسقف که به موزه ملی هنرهای اصفهان تبدیل‌شده و البته سقاخانه عباس‌آباد همه در یک پهنه قرار دارند و وجود هرکدامشان بخشی از هویت تاریخی این محله را تشکیل داده است.
ایزدخواستی از این همنشینی به‌عنوان یک نکته مهم یاد کرد و افزود: «روبه‌روی مسجد کازرونی، کلیسای حضرت لوقا قرار دارد؛ هر دوی این بناها هم متعلق به یک دوره تاریخی هستند؛ همچنین قسمت‌هایی از بیمارستان عیسی‌بن‌مریم یا خانه‌هایی که در این محله هستند هم متعلق به همین دوره تاریخی هستند و همگی در یک زمان خلق شده‌اند؛ بنابراین در آن دوره، اینجا در این نقطه از اصفهان، اتفاق بزرگی شکل‌گرفته، درحالی‌که شاید این رونق در بخش‌های دیگر شهر به این شکل تعریف نشده بوده است.»
ایزدخواستی ادامه داد: «همنشینی مسجد و کلیسا در این منطقه، آن‌هم با یک معماری نزدیک به هم با مشخصات معماری دوران مدرن اما پایبند به سنت‌ها و اهمیت‌قائل‌شدن برای تزیینات، اتفاق مهم و چشمگیری است که نباید از آن به‌راحتی گذشت. در کمتر نقطه‌ای از شهر یک مسجد و یک کلیسا با ارزش‌های مشابه کالبدی و تزییناتی سراغ داریم که هر دو هم پس از ده‌ها سال هنوز به فعالیت ادامه دهند و جایگاه خودشان را داشته باشند.
الان کلیسای حضرت لوقا بسیار دست‌نخورده و سالم باقی‌مانده و به حیات خود ادامه می‌دهد و این برای مسجد هم صادق است. اگر اجازه دهیم که مسجد کازرونی را تخریب کنند، جفای بزرگی در حق آن کرده‌ایم؛ حتی اگر بخواهند تخریبش کنند و بعد دوباره با بهترین تزیینات و مصالح مرغوب روز دنیا بسازند؛ چراکه با این کار، قسمت غیرقابل‌انکاری از حافظه تاریخی بنا را حذف کرده‌ایم.»
محمدعلی ایزدخواستی در بخش بعدی صحبت‌هایش افزود: «این مسجد چندین نسل از انسان‌هایی را که پیرامونش زندگی می‌کردند یا کسانی را که به این مسجد تعلق‌خاطر داشتند، در خود جای داده است. خیلی از اصفهانی‌هایی که در محله عباس‌آباد یا منطقه مرکزی اصفهان زندگی می‌کردند، از این مسجد خاطره دارند.»
او ادامه داد: «نکته قابل‌تأمل دیگر هم این است که این مسجد در حیات قریب به 80ساله‌اش کمترین تغییرات را داشته است. تصویر ذهنی که من امروز از این مسجد دارم، با تصویر ذهنی که 30 سال پیش نمازگزار این مسجد بودم و داشتم، تغییر چندانی نکرده است. تصویر ذهنی که پدران ما از این مسجد داشته‌اند هم تقریبا مشابه تصویر فعلی است؛ بنابراین، نکته مهم این است که مسجد کازرونی خوب و سالم باقی‌مانده و تغییراتی را که بعضا هیئت‌های امنا روی مساجد اعمال می‌کنند (به هدف بهبود فضا، اما در اصل با ایجاد خسارت‌های جبران‌ناپذیر به کالبد بنا) در این بنا تقریبا دیده نمی‌شود. این مسجد البته تا امروز از آن تغییرات مخرب در امان بوده و هنوز ازنظر کالبدی بسیار سالم است؛ اما حالا جانش به خطر افتاده. باید بپرسیم: چطور به خودمان اجازه می‌دهیم مسجدی را که کاملا ازنظر کالبدی سالم است، تخریب کنیم؟!»
او این پرسش را هم مطرح کرد که آیا درست است برای مسجدی که در همه ادوار پاسخ‌گویی به نیازهای مردم منطقه و کارکرد نیایشی را به‌خوبی انجام داده، نسخه «تخریب» بپیچیم؟ هم‌صدایی مردم و دغدغه‌مندان برای نجات مسجد کازرونی، پدیده مهم و ویژه‌ای است.
«حفاظت از حافظه تاریخی بنا» نکته مهم دیگری است که محمدعلی ایزدخواستی به آن اشاره و خاطرنشان کرد: «بخش مهمی از مطالبه‌گری که امروز برای حفاظت از مسجد از طرف اقشار مختلف مردم جامعه صورت می‌گیرد، دقیقا به دلیل وجود همین حافظه تاریخی است. شاید بخش مهمی از کسانی که امروز مخالفان جدی تخریب مسجد هستند، کسانی باشند که به ارزش‌های معمارانه و تزیینات بنا هم واقف نباشند؛ اما کسانی هستند که خاطره‌های انبوهی از این مسجد دارند و همین باعث می‌شود از این بنا حفاظت کنند.»
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان به ادبیات مشترک دغدغه‌مندان میراث شهر برای حفاظت از مسجد کازرونی هم اشاره کرد و افزود: «هم معماران و علاقه‌مندان میراث و هم سایر مردم منطقه دغدغه حفاظت از مسجد کازرونی را دارند و این همنشینی و هم‌صدایی را شاید در کمتر اتفاق میراثی تابه‌حال دیده‌ایم؛ همین نکته هم بود که وقتی مردم متوجه شدند قصد تخریب شبانه مسجد وجود دارد، اقشار مختلف خودشان را به مسجد رساندند و مانع از این کار شدند.»
او با تأکید بر «حافظه تاریخی» به‌عنوان عامل هویت‌بخش افزود: «ما در شهرهایمان به‌شدت به‌دنبال تقویت هویت هستیم تا بتوانیم انسان‌ها را در قبال شهرها مسئول کنیم و از حس تعلقی که به شهرها و محله‌ها به‌وجود می‌آید، در راستای حفظ و توسعه شهر استفاده کنیم. حالا شاهد این هستیم که این حافظه تاریخی در جغرافیایی به نام خیابان عباس‌آباد نقش‌آفرینی بسیار خوبی داشته و این‌ها همه مدیون مسجدی است که در طول قریب به یک قرن مملو از نمازگزاران بوده است. همنشینی ارزش‌های کالبدی، تاریخی و اجتماعی در این مسجد، از آن، نمونه کم‌نظیری در حیات اجتماعی‌مذهبی شهر اصفهان ساخته است.»
به روایت ایزدخواستی، اگر تلاش میراث‌دوستان و دغدغه‌مندان جامعه راه به جایی نبرد و تخریب مسجد انجام شود، میراثی را از دست خواهیم داد که به حافظه تاریخی مردم گره خورده است.
اینکه اداره میراث فرهنگی برای حفاظت از بنا ورود کرده، یک بعد قضیه است که طبیعی و البته ارزشمند هم محسوب می‌شود؛ اما اتفاق مهم دیگر، این است که مردم هم پای تلاش برای ممانعت از تخریب ایستاده‌اند؛ زیرا مردم در درجه اول دارند از قسمت خوب حافظه تاریخی شهر دفاع می‌کنند. بی‌شک آینده قضاوت درستی از امروز خواهد داشت.
