به گزارش اصفهان زیبا؛ رشد بی‌رویه جمعیت در شهرهای جهان طی سال‌های اخیر مشکلات متعددی را بر دوش شهرهای جهان قرار داده که از مهم‌ترین آن‌ها، تأمین سلامت شهر است.
از سوی دیگر، تمایل مردم جهان به شهرنشینی نشان می‌دهد که این مشکلات در طی زمان در حال افزایش است؛ چنانکه براساس تحقیقات و برآوردهای به عمل آمده تا سال 2000 بیش از 75 درصد از جمعیت اروپا و حدود 50 درصد از جمعیت سایر نقاط جهان در جوامع شهری ساکن خواهند بود که این تغییرات ساختاری، سلامت شهرها را تا اندازه‌ای به خطر می‌اندازد.
در این میان تعاریف متعددی درباره «شهر سالم» و مؤلفه‌های آن شکل گرفته تا به دنبال آن الگو و ساختاری برای تأمین سلامت شهرها ارائه شود و در دسترس مدیران شهری قرار گیرد؛ ساختاری که در آن نه فقط متولیان و مدیران شهر بلکه شهروندان نیز سهم قابل توجهی دارند.
آنچه در ادامه می‌آید، مروری است بر مؤلفه‌های شهر سالم بر اساس مقاله‌ای با عنوان «اصول و معیارهای شهر سالم» نوشته دکتر کرامت‌اله زیاری، استاد دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران، و محمدحسین جانبابانژاد، کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تهران، که در شماره 82 نشریه «سپهر» منتشر شده است.
اصول چهارده‌گانه شهر سالم
برای شهر سالم اصولی تعریف شده که در 14 عنوان مشخص جای گرفته است. نخستین اصل از این اصول «حیات‌بخشی پایدار» نام دارد؛ به این معنا که شهر باید سلامتی و نیازهای اساسی انسان را تأمین کند.
دومین رکن «ایمنی و امنیت» است که به معنای در امان بودن شهر از حوادث طبیعی (اعم از سیل و زلزله) و حوادث غیرطبیعی و زیان‌های جانی و مالی است.
«بهره‌وری اقتصادی» رکن سومی است که در تعریف آن چنین آمده است: شهر باید از اقتصاد مالی برخوردار باشد و بازدهی و راندمان را در همه عرصه‌های اجتماعی افزایش دهد.
«تعاون» رکن چهارم یک شهر سالم است؛ به این معنا که در شهر باید ارتباطات اجتماعی سالم که شامل همیاری، همکاری، یاری و … است وجود داشته باشد.
«دسترسی» پنجمین رکنی است که درباره آن چنین آمده است: شهر باید شرایط و تسهیلات بالفعل و بالقوه دسترسی مطلوب شهروندان را نه‌تنها به مراکز خدمات بلکه به اطلاعات، اخبار، منابع و مکان‌های خاص فرهنگی و مذهبی و… مهیا کند.
ششمین رکن شهر سالم «تعادل» است؛ به این معنا که شهر باید سعی در حفظ، استمرار و تقویت تعادل به معنی عام آن داشته باشد و نیازها را برآورده کرده و از فشار بیش‌ازحد به یک بخش به نفع سایر بخش‌ها جلوگیری کند.
هفتمین ویژگی شهر سالم «سازگاری» است و بر اساس این اصل، شهر باید موجبات سازگاری و هم‌سازی اجزا و عناصر نسبت به یکدیگر و نیز ابعاد مختلف زندگی شهری با شرایط طبیعی را فراهم آورد.
درباره هشتمین رکن نیز که «پویایی» است چنین آمده است: شهر باید پویایی داشته باشد. این پویایی به توسعه‌ای هدفمند، مستمر و تا حد ممکن قابل پیش‌بینی تعبیر می‌شود که ناظر بر هدف یا اهداف مشخصی است.
نهمین ویژگی شهر سالم را «هویت» دانسته‌اند؛ به این معنا که شهر باید از انقطاع تاریخی و نیز گسستن پیوندهای فرهنگی و… از طریق حفظ و اعتلای آن‌ها، ممانعت به عمل آورد؛ به صورتی که هویت شهر موجب بازشناسی آن شود.
درباره عنصر «زیبایی» نیز گفته می‌شود که شهر باید تلاش کند تا همه ابعاد علی‌الخصوص در نمودهای کالبدی و بصری برای مردم لذت‌بخش باشد.
«تنوع» عنصر دیگری در شهر سالم است؛ به این معنا که شهر باید تلاش کند تا حداکثر تنوع را در ساختار کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و… خود به وجود آورد تا از این طریق امکان ارزیابی و انتخاب برای شهروندان به وجود آید.
درخصوص «بهره‌وری وقت آزاد» که دوازدهمین مؤلفه شهر سالم است نیز آمده است: شهر باید تمهیدات لازم و مناسب گذران اوقات فراغت خارج از جریانات جدی زندگی را برای تجدیدقوای کلیه آحاد جامعه با شرایط مطلوب تأمین کند؛ یعنی استفاده مطلوب از وقت آزاد در جهت تحقق هدف انسان سالم.
«بسته در نظر گرفتن» دیگر مؤلفه‌ای است که درباره آن آمده است: شهر باید تلاش کند تا حتی‌المقدور داده‌ها و ستانده‌های خود را به‌ویژه در امور بهداشتی و محیطی تحت کنترل و حتی بازیافت یا تصفیه قرار دهد.
بسته در نظر گرفتن سیستم شهر، به معنی تعیین حدود و مرزهای مشخص در جهت چگونگی و میزان ارتباط متقابل شهر با محیط است. حتی‌المقدور از ورود داده‌های منفی (سیل) به شهر جلوگیری کند.
«احساس تعلق» که آخرین مؤلفه شهر سالم است نیز به این معناست که شهر باید احساس تعلق شهروندان را تقویت و آن‌ها را با شیوه‌های مختلف به احساس مسئولیت تبدیل کند تا از این طریق بتواند به اهداف شهر سالم دست یابد. (برقراری پیوند عاطفی بین مجموعه شهری و مردم)
معیارها و شاخص‌های کمی و کیفی شهر سالم
خالی از لطف نیست که بدانید ازنظر سازمان جهانی بهداشت، یک شهر سالم برای تحقق اهداف کیفی همچون محیط فیزیکی باکیفیت، اکوسیستم پایدار شهری، جامعه منسجم و نیرومند با حمایت دوجانبه از سوی مردم و دولت، ایجاد مشارکت همگانی در تصمیمات جمعی، تأمین نیازهای اساسی شهروندان، دسترسی به تجارب و منابع وسیع برای همه، ایجاد اقتصاد شهری زنده و نوآور، تشویق جامعه برای ارتباط با میراث فرهنگی، وضعیت بهداشتی مناسب و ساختار شهری مطلوب را تعیین کرده است.
معیارهای کمی شهر سالم نیز در چهار زمینه اقتصادی، اجتماعی، محیطی و سازمانی تعریف شده و به‌عنوان الگویی برای شهرها ارائه شده است.
