به گزارش اصفهان زیبا؛ «خیابان» را می‌توان بعد از عناصری مانند بن‌بست، کوچه و محله اولین عنصر رویارویی آدمی با شهر دانست. مکانی که اگرچه کارکرد اولیه آن برقراری ارتباط میان بخش‌های مختلف شهر است، کارکردهای دیگر آن همچون ایجاد فضایی برای فعالیت‌های روزمره شهروندان، ایجاد ارتباطات جمعی، ارتباطات اجتماعی، تعاملات اقتصادی، ظهور مؤلفه‌های فرهنگی و حتی گاه مؤلفه‌های سیاسی نیز دارای اهمیت است.
جایگاه خیابان تا آنجا در ساختارهای شهری اهمیت دارد که قادر است نقشی اثرگذار در شکل‌دهی به خاطرات جمعی شهروندان ایفا کند و در ذهن مردم، نام خود را به نام یک شهر گره بزند؛ تا آنجا که به گفته «جین جیکوبز» روزنامه‌نگار، نویسنده و کنشگر حوزه مطالعات شهری، «فکر کردن به شهر یعنی به تصویر درآوردن خیابان‌های آن».
چنانکه مثلا خیابان (گذر) «چهارباغ عباسی» در اصفهان، خیابان «سپه» در قزوین، خیابان «گلسار» در رشت، خیابان‌های عفیف‌آباد، زند و ارم در شیراز، خیابان‌های احمدآباد، ۱۷ شهریور و آیت‌الله طبرسی در مشهد، خیابان خلیج‌فارس در بوشهر، خیابان کاشف غربی و شرقی در لاهیجان، خیابان‌های کاشانی، انقلاب و امام خمینی(ره) در یزد و خیابان‌های شهید بهشتی و آیت‌الله صدوقی در کرمان به نام این شهرها گره خورده‌اند.
اما آنچه این خیابان‌ها را به خیابان‌های محوری در شهرها تبدیل کرده، عنصری به نام «سرزندگی» است که رکنی منفک از احداث فیزیکی آن‌هاست. چنانکه جای گرفتن یک خیابان در خاطرات جمعی شهروندان تنها با احداث آن ممکن نمی‌شود و المان‌های دیگری باید در میان باشد تا یک خیابان موردتوجه قرار گیرد.
یک خیابان سرزنده چه خیابانی است؟
عوامل متعددی برای سرزندگی یک خیابان به‌عنوان یک فضای شهری عمومی در میان منابع علمی ذکر شده است و پژوهشگران حوزه شهری مؤلفه‌های مختلفی را در این زمینه ذکر کرده‌اند. در این مطلب، به بخشی از این عوامل در مقاله‌ای با عنوان «بررسی سرزندگی در خیابان شهری» نوشته ساقی صرافی، محمدرضا نقصان محمدی و مجتبی شریف نژاد به‌طور مختصر اشاره می‌کنیم.
در این مقاله که از سوی دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد در پنجمین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری ارائه‌شده، آمده است: «سرزندگی یک خیابان شهری در گرو عوامل بسیاری ازجمله عوامل کالبدی، کاربری‌ها، عوامل زیست‌محیطی و امنیت فضاست. عوامل کالبدی شامل طراحی مناسب فضا، عرض و کف سازی پیاده‌رو، بلوک‌بندی‌ها، سن و شرایط ساختمان‌ها، مبلمان، روشنایی و… است.»
درخصوص کاربری‌های خیابان آمده است: «مهم‌ترین اصل در کاربری‌های خیابان‌ها ایجاد تنوع در عین سازگاری است. تنوع عملکردی خیابان شهری از حیث انواع، زمان ارائه خدمات به شهروندان و گروه‌های مراجعه‌کننده قابل‌بررسی است. خیابان شهری هم باید پذیرای فعالیت‌های جمعی باشد و هم بستری برای فعالیت‌های فردی تا باعث شود اقشار مختلف به خیابان جذب شده و در آن به فعالیت بپردازند. وجود کاربری‌های متناسب با اوقات فراغت مانند کافه‌ها، سینماها، رستوران‌ها و… نیز اثر بسزایی در افزایش پویایی و سرزندگی فضا دارند.»
عوامل زیست‌محیطی مانند کاشت گیاهان در پیاده‌روها نیز نقش مهمی در سرزندگی خیابان دارند. چنانکه گاهی استفاده از پوشش گیاهی می‌تواند در پوشاندن نازیبایی‌های خیابان مؤثر باشد.
چشم‌هایی گشوده به روی خیابان
اما درباره «امنیت» که رکن مهمی در ایجاد سرزندگی یک خیابان است، جین جیکوبز معتقد است: خیابان‌های شهر به‌عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بستر زندگی شهری باید امکان حضور شهروند را در هر ساعت و شرایطی فراهم کنند و مردم برای رفت‌وآمد به این فضا در هر ساعتی مختار باشند و هیچ عامل بازدارنده‌ای در میان نباشد.
احساس امنیت روانی، امکانی به شهروند می‌دهد که منجر به حضور دائمی او در فضا و درنتیجه سرزنده‌تر‌شدن آن می‌شود. این پژوهشگر مطالعات شهری همچنین معتقد است خیابان‌های موفق شهری باید دارای سه کیفیت اصلی باشند که عبارت‌اند از:
1. مرزبندی روشنی بین فضای عمومی و خصوصی آن‌ها موجود باشد.
2. چشم‌ها باید به روی خیابان گشوده باشد. همچنین ساختمان‌ها در صورتی می‌توانند امنیت را تضمین کنند که رو به سوی خیابان داشته باشند.
3. پیاده‌راه‌ها باید همواره مورداستفاده قرار بگیرند. بنابراین باید تعداد قابل‌توجهی مغازه و بنگاه اقتصادی در خیابان‌ها موجود باشد که در تمام طول روز استفاده‌کنندگان متفاوتی را جذب کنند.بر مبنای آنچه ذکر شد و تجربه شخصی هر یک از ما درخصوص خیابان‌های سرزنده شهری، می‌توان گفت که یک خیابان سرزنده فضایی است که مردم و اقشار مختلف انگیزه «آمدن» و «ماندن» در آن فضا را داشته باشند.