صدای سکوت مهمان‌نوازی

به گزارش اصفهان زیبا؛ زندگی ماشینی آنقدر آدم را خسته می‌کند که دوست دارد هر لحظه دل به جاده بزند و ذهنش را از هیاهوهای زندگی دور کند. یک کلبه چوبی کوچک و دنج وسط جنگل، شنیدن صدای بارانی که به پنجره‌ها می‌خورد و آواز پرنده‌ها، کافی است تا گردشگر تمام غم‌های زندگی را از یاد ببرد.

حتی اقامتی شبانه در خانه گلی در دل کویر و دیدن آسمان پرستاره، آن سکوت مطلق و آرامش بی‌نظیر، دل‌کندن از آن مکان را برایتان سخت می‌کند. حتی اقامتگاه‌های جنوب، شرق و غرب ایران هم حس‌وحال متفاوتی دارند و هرکدام نشان‌دهنده فرهنگ، آداب‌ورسوم و معماری آن منطقه هستند. وارد اقامتگاه که می‌شوی، از طرفی بوی نان محلی می‌آید و چشمت می‌افتد به ظرف‌های محلی؛ غذاهای محلی طعم تازه‌ای دارد.

هرچند اقامتگاه‌های بومی امروزه ناچارند برای موضوعاتی چون بهداشت و سرمایش و گرمایش تغییراتی در اقامتگاه ایجاد کنند؛ اما تجربه‌ای متفاوت است و می‌شود چندروزی را مثل مردم آن منطقه زندگی کرد. اقامتگاه بوم‌گردی فقط محلی برای اسکان نیست، بلکه پایگاهی برای آشنایی با فرهنگ‌های غنی محلی و احترام به طبیعت است.

اقامتگاه‌های بوم‌گردی معمولا خانه‌های روستایی هستند که برای اسکان گردشگران با ساختار معماری دیرینه از نو بنا شده یا بازسازی و مرمت شده‌اند تا بتوانند هرچه بهتر ساختارهای سنتی و بومی منطقه را حفظ کنند.

اگرچه سعی می‌شود مانند هتل‌ها بر اقامتگاه‌ها نیز نظارت باشد؛ اما شواهد حاکی از آن است که نظارت بر بهداشت و هزینه‌های دریافتی اقامتگاه‌های بوم‌گردی چندان سخت‌گیرانه نیست. از طرفی سال‌های کرونا و کمبود گردشگر نیز به ضرر اقامتگاه‌های بوم‌گردی تمام شده است.

در این‌خصوص مائده فیناستیان، مشاور توسعه کسب‌وکار گردشگری به «اصفهان زیبا» می‌گوید: بوم‌گردی‌ها نقش بسزایی در اکوسیستم گردشگری دارند. درواقع یکی از ارکان اصلی و مؤثر در گردشگری نسل سوم (یا نسل سوم بوم‌گردی‌ها) هستند. دنیا در حال تجربه نسل سوم گردشگری است. نسل اول صرفا از یک مکان بازدید می‌کرد و نسل دوم به دنبال گردشگری فرهنگی بود؛ اما نسل سوم گردشگری، نسل گردشگری خلاق است و گردشگر با شنیدن توضیحات از یک بنا و یک مکان قانع نمی‌شود، بلکه دوست دارد از مکان حس بگیرد و تجربه‌ای از حضور متفاوتی داشته باشد. در راستای گردشگری نسل سوم، تمایل به اقامت در اقامتگاه‌های بوم‌گردی افزایش یافت. در نسل دوم گردشگری، اقامت در هتل‌های مدرن از گزینه‌های اول انتخابی مخاطب بود؛ اما در نسل سوم، سلیقه مخاطب به‌دنبال درک تجربه متفاوت از زندگی روزمره خود رفت و اقامت در بوم‌گردی‌ها رونق پیدا کرد.

احترام به طبیعت در نسل سوم گردشگری

این مشاور توسعه کسب‌وکار گردشگری با بیان اینکه بوم‌گردی‌ها از زمانی که فرهنگ طبیعت‌گردی باب شد رونق گرفت، تصریح می‌کند: در نسل سوم گردشگری بحث احترام به طبیعت خیلی مطرح شد تا گردشگران تجربه اقامت و شب‌مانی در مناطق بکر، ازجمله غار و جنگل و هم‌زیستی در اکوسیستم جامعه مقصد را داشته باشند. بوم‌گردی‌ها اغلب در خارج از شهرها قرار دارند و اقامتگاه‌های سنتی داخل شهر بیشتر به هتل بوتیک یا هتل سنتی معروف‌اند. بوم‌گردی‌ها وسعت زیادی ندارند و نمی‌توانند ظرفیت زیادی را بپذیرند؛ اما معماری، داستان و فرهنگ منطقه خود را به نمایش می‌گذارند.

او معتقد است که یک بوم‌گردی باید براساس آداب‌ورسوم، فرهنگ‌ها و سنت‌های منطقه باشد؛ مثلا بوم‌گردی شمال و غرب اصفهان باید کاملا متفاوت باشد. اگرچه سلیقه مخاطب و گردشگر متفاوت است و ممکن است فضای بوم‌گردی را نپسندد؛ ولی اغلب آدم‌های تنوع‌طلب و ماجراجو دوست دارند این تجربه را داشته باشند. سال‌های اخیر نشان داده که استقبال مخاطب از  اقامتگاه‌های بوم‌گردی زیاد است؛ چون بوم‌گردی‌ها مصداق بارز فرهنگ منطقه هستند و حس زندگی خاص را در بوم‌گردی‌ها می‌توان به دست آورد.

رونق کسب‌وکار محلی در اقامتگاه‌های بوم‌گردی

فیناستیان درخصوص مزایا و معایب اقامتگاه‌های بوم‌گردی توضیح می‌دهد: در بوم‌گردی‌ها باید مثل بقیه هتل‌ها و مراکز اقامتی، بهداشت و امنیت مسافر حفظ شود و رنگ‌وبوی تاریخ و گذشته و فرهنگ و اصالت داشته باشند. در بوم‌گردی توقع نداریم وسایل مدرن ببینیم؛ ولی توقع داریم از میان ده آیتم غذا حداقل پنج غذای محلی و سنتی  باکیفیت عرضه شود و اقامتگاه، به طرق مختلف در اشاعه فرهنگ جامعه خود به گردشگران عمل کند؛ به‌طور مثال پذیرایی، خوشامدگویی یا میان‌وعده گردشگر را با نوشیدنی‌های محلی خاص خود تکمیل کند؛ چراکه در «گردشگری خوراک» می‌گوییم یک غذا صرفا یک خوراکی نیست، بلکه نمودی از فرهنگ منطقه، وضعیت معیشت و کسب‌وکار مردم است. در این فرایند ممکن است گردشگر از غذای منطقه خوشش بیاید و  مواد اولیه آن را از روستا یا آن منطقه تهیه کند و حتی صنایع‌دستی آنجا را نیز بخرد که به اقتصاد منطقه کمک می‌کند و کارآفرینی رونق می‌یابد.

او با اشاره به اینکه هرچه گردشگر بیشتر از اقامتگاه بوم‌گردی استقبال کند هنجارهای منطقه را بیشتر رعایت می‌کند و گردشگر همراه‌تر و وفادارتری خواهد شد، می‌افزاید: در بوم‌گردی باید فرهنگ مهمان‌نوازی بیشتر از سایر مراکز اقامتی به چشم بیاید؛ چراکه جامعه محلی، عرصه عرضه فرهنگ محلی است؛ ولی به‌تازگی دیده می‌شود این فرهنگ به‌درستی از سمت اقامتگاه‌های بوم‌گردی اجرا نمی‌شود. کارمند هتل، دوره‌های مختلف می‌گذراند و آداب مهمانداری می‌آموزد. در بوم‌گردی‌ها که شاید سال‌ها خودشان ساکنان همین خانه بوده‌اند نیز توقع این است که رسم مهمان‌نوازی را شایسته‌تر انجام دهند. از طرفی گاهی برخی از اعضای بوم‌گردی‌ها نیز اطلاعات کافی از فرهنگ و بوم منطقه خود ندارند و وقتی گردشگر از فرهنگ و آداب‌ورسوم منطقه از آن‌ها می‌پرسد، نمی‌توانند پاسخ درستی به او دهند.

گاهی خدمات ارائه‌شده در اقامتگاه‌های بوم‌گردی، ناقص و در کیفیت پایین است و حتی در برخی از آن‌ها بهداشت رعایت نمی‌شود؛ این در حالی است که این خدمات در مقابل پولی که برای اقامت دریافت می‌کنند، ارائه نمی‌شود. گویی اقامتگاه‌ها رکود گردشگر را با حضور یک گردشگر دیگر جبران می‌کنند.

آثار زیان‌بار توسعه کمی بوم‌گردی‌ها

فیناستیان در ادامه می‌گوید: توقع می‌رود اعضای بوم‌گردی هم آموزش‌های لازم را ببینند؛ چون بوم‌گردی‌ها در جهت توسعه پایدار گردشگری هستند و باید به این ریزنکات توجه کنند. باید به این نکته نیز توجه داشت که توسعه کمی بوم‌گردی‌ها متوازن با نیاز و فرصت‌های گردشگری منطقه نیست و این امر موجب کاهش چشمگیر کیفیت در ارائه خدمات می‌شود، پیشنهاد این است که همان‌طور که برای هتل‌ها درجه‌بندی وجود دارد، برای اقامتگاه‌های بوم‌گردی نیز این درجه‌بندی تعیین شود تا شاهد کیفیت بیشتری باشیم. در این زمینه توجه حاکمیت به این مقوله و اعطای تسهیلات به‌منظور تشویق افراد بومی و دیگر سرمایه‌گذاران اعطای معافیت‌های متنوع و تسهیل در صدور مجوز، بخشی از حمایت دولت در مناطق کم‌برخوردار محسوب می‌شود.

مشاور توسعه کسب‌وکار گردشگری از تجارب خودش در بوم‌گردی‌ها می‌گوید: تجربه‌های خوب و متفاوتی از بوم‌گردی دارم. یک بار به بوم‌گردی در کویر رفتم؛ اما همان اول کار توی ذوقم خورد؛ چراکه برای اتاق‌های کاهگلی، درهای فلزی گذاشته بودند، درحالی‌که توقع داشتم در چوبی ببینم یا حداقل دری به رنگ چوب. این نشان می‌دهد آن مکان صرفا برای آنکه محل اقامت باشد ایجاد شده؛ نه اینکه فرهنگی را عرضه کند؛ البته بوم‌گردی‌های خیلی خوب هم داریم. شاید خانه‌های سنتی و هتل‌بوتیک‌هایی در همین اصفهان هست که با استانداردهای جهانی فعالیت می‌کنند؛  ولی باید در نظر گرفت که کرونا، پایین‌بودن ارزش پول ایران و نبود مسافر برای اقامتگاه‌های سنتی، کار را سخت و بازگشت سرمایه را برایشان دشوار کرده است و از طرفی باید گاهی به آن‌ها حق داد.

با این تفاصیل، در راستای توسعه گردشگری می‌توان برنامه‌ریزی‌های بهتری برای حضور گردشگران، به‌خصوص گردشگران خارجی، برای آشنایی با فرهنگ غنی ایرانی، در اقامتگاه‌های بوم‌گردی تدارک دید؛ چراکه به‌تازگی نیز نام کندوان به‌عنوان برترین روستای گردشگری جهان معرفی شد و بقیه اقامتگاه‌ها ازجمله اقامتگاه‌های اصفهان نیز می‌توانند به جهانیان معرفی شوند. سازمان جهانی گردشگری ۹ شاخصه، ازجمله دارابودن منابع فرهنگی، ترویج و حفاظت از آن، پایداری اقتصادی، محیطی، اجتماعی، ظرفیت‌های گردشگری و توسعه و یکپارچگی زنجیره ارزش، حاکمیت و اولویت‌بندی گردشگری و نیز امور بهداشت، ایمنی و امنیت را به‌عنوان معیارهای انتخاب روستاهای جهانی اعلام کرده است که روستای کندوان توانست امتیاز قابل قبولی را از موارد مذکور کسب کند. از مزایای انتخاب‌شدن به‌عنوان روستای جهانی، می‌توان به معرفی در سطح بین‌المللی به‌عنوان نمونه‌ای برجسته از یک مقصد گردشگری روستایی، ارائه گواهی امضاشده توسط دبیرکل سازمان جهانی گردشگری، داشتن فضایی برای تبادل تجربیات و آموزش، امکان شرکت در رویدادهای مرتبط با توسعه روستایی و گردشگری و در نهایت معرفی کشور صاحب روستا در ابعاد و زوایای مختلف گردشگری اشاره کرد.

احترام گردشگران به فرهنگ محلی

مینا نظمی، کارشناسی ارشد بازاریابی گردشگری نیز در این‌ خصوص به «اصفهان زیبا» می‌گوید: گاهی آموزش جامعه میزبان ضعیف است و نمی‌دانند در مواجهه با توریست باید چه رفتاری داشته باشند. از طرفی صاحبان اقامتگاه‌ها و برخی مردم محلی با ساخت‌وساز بیش‌ازحد گاهی به بافت اقامتگاه یا منطقه آسیب می‌زنند؛ البته بسیاری از اوقات نیز جامعه مهمان خودش را با فرهنگ آنجا تطابق نمی‌دهد و به فرهنگ آن‌ها آسیب می‌زند. من با تور شاد مخالف نیستم؛ اما تورهای شاد در دل طبیعت، به طبیعت و به جامعه محلی آسیب می‌زنند. وقتی مهمان وارد یک منطقه می‌شود باید به فرهنگ آن‌ها احترام بگذارد. گردشگری اکوتوریسم، یعنی در طبیعت سکوت کنی؛ ولی این در ایران تعریف‌شده نیست؛  چون آموزشی داده نشده است. مسئولان باید برای جامعه میزبان و جامعه مهمان آموزش بگذارند و کارگاه‌های متنوعی با موضوعاتی چون نحوه رفتار با  گردشگر، توقعات از گردشگر و… تدارک ببینند؛ در غیر این‌صورت جز آسیب به فرهنگ، اتفاقی نخواهد افتاد.

او با بیان اینکه اقامت در اقامتگاه بوم‌گردی تجربه فوق‌العاده‌ای را برای مهمان رقم می‌زند، خاطرنشان می‌کند: گردشگر فرصت دارد چندروزی را جدای از فضای مدرن شهری سپری کند، غذای محلی با مواد ارگانیک بخورد و طعم واقعی زندگی را بچشد. جامعه میزبان یک فرهنگ دارد و هر نژادی سعی دارد بگوید «من فرهنگم بهتر است» و حس خوبی هم دارد. یکی از کارهایی که گردشگری می‌کند، این است که حس غرورآفرینی برای جامعه به‌وجود بیاورد.

یکی از کارهای گردشگری پایدار زنده‌نگه‌داشتن فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌هاست که بوم‌گردی بستر همین کار است و باعث درآمدزایی در کنار ارائه فرهنگ می‌شود.

رضا خلیلی ورزنه، یکی از افرادی است که سال‌هاست صاحب اقامتگاهی بوم‌گردی در دل کویر و در ورزنه است. او از تجربه سال‌ها بوم‌گردی‌اش به «اصفهان زیبا» می‌گوید: بوم‌گردی تجربه متفاوتی دارد. وقتی در فضای بومی قرار بگیری، معماری ایرانی، غذای ایرانی و آداب‌ورسوم ایرانی وجود دارد که البته به‌دلیل رعایت مسائلی چون بهداشت، برخی از قسمت‌ها تغییر کردند؛ برای مثال قبلا در اتاق‌ها حمام نبود؛ ولی از وقتی خانه سنتی به اقامتگاه تبدیل شد، در هر اتاقی حمام قرار داده شد.

خلیلی ورزنه از بازخورد خوب گردشگران به‌خصوص، گردشگران خارجی، ابراز رضایت می‌کند و می‌گوید: بازخورد گردشگران، به‌خصوص از اقامتگاه کویر خوب است؛ چراکه مردم دنبال سکوت هستند و کویر پرستاره، آرامش‌بخش است.

خلیلی ورزنه از عدم رعایت بهداشت در برخی از اقامتگاه‌های بوم‌گردی گلایه می‌کند و درخصوص هزینه اقامتگاه‌های بوم‌گردی می‌افزاید: اقامتگاه‌های بوم‌گردی تعرفه مشخصی دارند و نمی‌توانند به مردم بیش از تعرفه اعلام کنند. در آن صورت مردم می‌توانند به میراث شکایت و پیگیری کنند. الان چون تورم است، مردم گمان می‌کنند تعرفه اقامتگاه‌های بوم‌گردی زیاد است؛ برای همین مجبوریم خودمان نرخ را پایین‌تر بگوییم؛ برای مثال تعرفه برای پاییز ما اتاق دوتخته با صبحانه نفری ۴۰۰هزار تومان است و برای دو نفر ۸۰۰هزار تومان که تا به مردم بگوییم فرار می‌کنند.

مدیر یکی دیگر از اقامتگاه‌های بوم‌گردی معتقد است، بسیاری از مدیران اقامتگاه‌های بوم‌گردی اطلاعات کافی در زمینه گردشگری ندارند و بهتر است مسئولان میراث، آموزش‌های لازم را به آن‌ها ارائه دهند.

او درخصوص غذاهای محلی می‌گوید: گردشگران داخلی بیشتر غذاهای معروفی مانند کباب و جوجه را سفارش می‌دهند؛ ولی خارجی‌ها غذاهای محلی را هم امتحان می‌کنند. دوسال به خاطر کرونا و یک سال به خاطر جریانات سیاسی، وضعیت گردشگری خراب بود و رکود داشتیم. امسال شروع خوبی بوده و تا آبان اقامتگاه‌ها پر شده؛ ولی به دلیل تورم، مردم پول برای سفر ندارند. بوم‌گردی‌ها زمانی موفق می‌شوند که تور خارجی داشته باشند. تور خارجی هم الان به روس و عرب و چین مختص شده است. مخاطبان ما اروپایی‌ها بودند که ارزآوری خوبی داشتند. خودشان سفر می‌کردند و اطلاعات داشتند و مستقیم با بوم‌گردی ارتباط برقرار می‌کردند.

بنابراین اقامتگاه بوم‌گردی علاوه بر آنکه محلی برای اقامت است، دارای جاذبه میراث فرهنگی نیز هست و برنامه‌ریزی جدی‌تر برای حضور گردشگران، به خصوص گردشگران خارجی می‌تواند به رونق آن‌ها کمک کند.