به گزارش اصفهان زیبا؛ پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، نظام سیاسی کشور به طور کلی دگرگون شد به طوری که تا مدت ها هیچ یک از عناصر و یا نهادهای قدرت در رژیم سابق نتوانستند جایی در جمهوری نوپای اسلامی پیدا کنند. در اصفهان نیز، کانون های قدرت تغییر کرد و معادلات جدیدی در فضای سیاسی شهر شکل گرفت. اکنون پس از گذشت چهل سال از استقرار جمهوری اسلامی، سیاست ورزی در این شهر تاریخی تحت تاثیر عوامل پیدا و پنهان فراوانی قرار گرفته به طوری که تحلیل جریان ها و گروه های سیاسی از آن، دشوار شده است. در اینجا تلاش کرده ایم نگاهی کوتاه به عوامل تاثیرگذار بر سیاست ورزی در اصفهان داشته باشیم.
شکل گیری جریان های سیاسی در اصفهان – مانند سایر شهرها – پیش از همه تحت تاثیر شخصیت های مبارز این شهر قرار داشت. هر چند نمی توان از نقش گروه های چپ مارکسیست و مجاهد در پیروزی انقلاب اسلامی صرف نظر کرد اما باید توجه داشت توده مردم در اصفهان حول دو مبارز روحانی این شهر، آیت الله خادمی و آیت الله طاهری گرد آمده بودند. تحصن تاریخی اصفهانی ها در خانه آیت الله خادمی در اعتراض به دستگیری آیت الله طاهری شاخص ترین جلوه اثرگذاری این دو روحانی در مبارزات پیش از انقلاب بود. با پیروزی انقلاب اسلامی، آیت الله خادمی به عنوان زعیم حوزه علمیه مورد توجه اقشار سنتی قرار گرفت و انقلابیون جوان نیز حول محور آیت الله طاهری که اکنون به عنوان امام جمعه اصفهان شناخته می شد، مجتمع شدند. دوگانه خادمی– طاهری (راست و چپ) تا اواسط دهه شصت و درگذشت آیت الله خادمی در اصفهان ادامه داشت و در مقاطع گوناگونی همچون تعیین استاندار خود را نشان می داد. پس از این علی اکبر پرورش، مبارز اصفهانی و دبیر حزب جمهوری اسلامی در اصفهان خلاء وجود آیت الله خادمی را برای جناح راست پر کرد. به همین ترتیب می توان گفت تا پایان دهه هفتاد، تقسیم بندی جریان های راست و چپ حول محور مبارزین اصفهانی، مهمترین تقسیم بندی سیاسی شهر بود.
محمدرضا بزم شاهی، تحلیلگر اصلاح طلب اعتقاد دارد شخصیت های مذهبی بیشترین تاثیرگذاری سیاسی را در سال های ابتدای انقلاب در اصفهان داشته اند و «هر جریانی با از دست دادن بزرگترش، به دنبال بزرگتر دیگری می گشت.» او در گفتگو با اصفهان زیبا می گوید : «جریان های سیاسی تا وقتی حول محور یک شخصیت هستند می توانند اتحاد خود را حفظ کنند، اما نمی توان پیش بینی کرد که بدون آن شخصیت چقدر می توانند تاثیر گذار باشند.»
شخصیت ها یا احزاب؟
حزب جمهوری اسلامی، بدون شک مهمترین حزب سیاسی از ابتدای پیروزی انقلاب تاکنون بوده است. این حزب که نماد فعالیت سیاسی تشکیلات محور در ساختار جمهوری اسلامی به حساب می آید، در اصفهانِ دهه شصت از مهمترین کانون های تاثیرگذار بر قدرت سیاسی بود. پس از انحلال حزب، هر چند سایر احزاب به اصفهان به عنوان یکی از مهمترین پایگاه های استانی نگاه کردند اما نتوانستند سرمایه اجتماعی قابل توجهی در این شهر کسب کنند. در واقع می توان گفت اکنون مردم اصفهان احزاب سیاسی این شهر را نمی شناسند و این احزاب، مانند سایر احزاب کشور در آستانه انتخابات و تعیین لیست های انتخاباتی می توانند در حد بضاعت و توان خود، حول محور «شخصیت های سیاسی» اثرگذار باشند. در انتخابات گذشته شوراهای شهر، هر چند احزاب مختلف اصلاح طلب لیست هایی ارائه دادند اما لیستی که مورد توجه رئیس جمهور اسبق قرار گرفت ، توانست تمام کرسی های پارلمان شهر را کسب کند.محمد آذرانی ، تحلیلگر اصولگرا درباره دست برتر «شخصیت ها» در مقایسه با احزاب در جلب آرای مردم می گوید : «ما اصولگراها وقتی پای صندوق می رویم خیلی وقت ها به لیست رای نمی دهیم بلکه حجت شرعی را معیار اصلی می دانیم. من به «فلان فرد» رای می دهم چون در بین خود و خدای خود ، «او» را پیرو آرمان های انقلاب و گفتمان امام و رهبری می دانم.»
در مجموع می توان گفت همانطور که در ایران هر جریان سیاسی پس از به دست آوردن قدرت از احزاب برای توزیع آن استفاده می کند در اصفهان نیز احزاب پس از به دست آوردن قدرت – به وسیله شخصیت ها- جهت توزیع مناصب، موضوعیت می یابند.
سهم نامشخص واسطه ها
تجمیع مراکز قدرت سیاسی در تهران ، نقش واسطه های اصفهانی را برای تامین منافع استان پررنگ کرد. این واسطه ها در ابتدای انقلاب بیش از همه با بیت امام خمینی(ره) برای حل و فصل موارد اختلافی در ارتباط بودند. از جمله چهره های اصفهانی که در تهران نقش واسطه را ایفا کرده اند در جناح چپ می توان به آقایان عبدالله نوری وعباسعلی روحانی و در جناح راست به آقایان علی اکبر پرورش و احمد سالک اشاره کرد. آیت الله طاهری نیز در دهه شصت در برقراری ارتباط بین فضای سیاسی اصفهان و تهران نقش مهمی داشت. واسطه های سیاسی علاوه بر این ، تعاملات مهمی با «مرکزیت جریان های سیاسی» در تهران برقرار کرده و می کنند. هرچند سهم و میزان اثرگذاری این شخصیت ها در تامین منافع استان چندان مشخص نیست اما در سال های اخیر راه اندازی بنیاد نصف جهان ، جدی ترین تلاش جهت استفاده از واسطه های اصفهانی برای حل مشکلات شهر بوده است.
جای خالی یک خانه
عدم وجود احزاب تاثیرگذار نه تنها تحلیل عناصر تاثیرگذار بر قدرت سیاسی را سخت می کند بلکه آینده سیاست ورزی در شهر و کشور را تاریک می نماید. در واقع احزاب علاوه بر اینکه به نوعی باعث افزایش شفافیت سیاسی می شوند با کادرسازی و تربیت نیروی تشکیلاتی ، فرهنگ کار سیاسی در جامعه را ارتقا می بخشند. اصفهان در دهه شصت تجربه موفقی در این زمینه داشت و حزب جمهوری اسلامی در دوره های سنی دانشجو و دانش آموز توانست نیروهای موثر سیاسی پرورش دهد. این نیروها که تمایل بیشتری به جناح راست داشتند ، پس از انحلال حزب از فعالیت سیاسی بیشتر به سمت فعالیت های فرهنگی حرکت کردند. یکی از دلایل تعدد مراکز فرهنگی در اصفهان ناشی از این موضوع است. اکنون در اصفهان ، جریان های سیاسی هیچ خانه ای جهت تربیت نیروی سیاسی احداث نکرده اند. در دهه هفتاد به نظر می رسید جناح راست با تاسیس مدارس غیرانتفاعی امام محمدباقر (ع) تلاش می کند بستری جهت پرورش کادر سیاسی فراهم آورد ، هرچند پس از چندسال توجه به مولفه های تحصیلی و گردش مالی آنها را از فعالیت سیاسی بازداشت. در جناح چپ نیز در اواخر دهه هفتاد بنیاد فرهنگی امام صادق(ع) با همین رویکرد تاسیس شد که توفیق بیشتری در ایجاد پایگاهی برای نیروهای سیاسی داشت ، اما عملا تربیت کادر سیاسی در آن انجام نپذیرفت. هیئات مذهبی نیز هرچند در مقاطعی بروز و ظهور سیاسی دارند ، اما هیچ گاه به صورت ساختاری نتوانستند در عرصه سیاسی اصفهان حضور موثر داشته باشند و یا به تربیت نیروی سیاسی اقدام کنند.
دانشگاه نشاط سیاسی ندارد . . .
بدون شک انجمن های اسلامی از ابتدای انقلاب یکی از مهمترین پایگاه های جناح چپ در اصفهان بوده است. در دهه هفتاد جناح راست متوجه خلاء وجود بازوهای احزاب خود در دانشگاه ها شد و اقدام به تاسیس جامعه اسلامی دانشجویان کرد. این دو هر چند در آن سال ها توانستند بستر مناسبی برای فعالیت سیاسی در دانشگاه ها ایجاد کنند اما در دهه هشتاد و نود دچار افول شدند. در حال حاضر رکود فعالیت های سیاسی در دانشگاه ها سبب شده احزاب خارج از دانشگاه از کانون های سیاسی دانشگاه ها به عنوان بازوهای تبلیغاتی خود استفاده کنند. به این ترتیب ، هرچند کورسوی فعالیت سیاسی در دانشگاه متوقف نشده اما دانشگاه در میدان عمل، به تنهایی ناتوان از تربیت نیروی سیاسی موثر برای شهر است.
بروکراسی غیر سیاسی اصفهانی ها
نظام بروکراتیک در ایران از دوره صفویه قوام یافت و در دوره قاجار با افزایش بی حد و حصر القاب و مناصب حکومتی به ابتذال کشیده شد. با این حال باید توجه داشت که استقرار نظام اداری ، فارغ از جریان های سیاسی گاه می تواند سنت سیاسی خاصی را در یک ارگان و یا نهاد ایجاد کند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، انقلابیون به غالب نهادها و سازمان ها راه یافتند و جو سیاسی آنها را تغییر دادند. در اصفهان، شهرداری به عنوان یکی از مهمترین سازمان های تاثیرگذار بر زندگی مردم، مورد توجه جریان های سیاسی بوده است. مخصوصا پس از تشکیل شوراهای شهر و روستا، اهمیت سیاسی شهرداری ها افزایش یافت. در اواخر دهه هشتاد با مدیریت غلامحسین کرباسچی در شهرداری تهران و افزایش استقلال منابع مالی شهرداری از دولت ها، نگاه ها به شهرداری کلان شهرها معطوف شد. در دهه هشتاد هرچند جناح راست توانست کلید شهرداری را پس از سال ها از جناح چپ تحویل بگیرد اما مسیر توسعه شهری را همچون گذشته ادامه داد. آذرانی این موضوع را ناشی از «ساخت غیر سیاسی ِ شهرداری در اصفهان» می داند. این جامعه شناس اصولگرا می گوید: «ممکن است شهردار اصولگرا کارهایی کند که اصولگرایانه نباشد همچنان که شهردار اصلاح طلب هم ممکن است کارهایی کند که اصلاح طلبانه نباشد، در هر دو «مصلحت» اولویت دارد چون ساختِ شهرداری در اصفهان اساسا سیاسی نیست، «عملگرایانه» است.»
آیا نظامیان در عرصه سیاسی اصفهان اثرگذارند؟
اصفهان را باید یکی از هسته های اصلی تشکیل سپاه پاسداران در کشور دانست. تجربه ورود نظامیان در سیاست در اوایل انقلاب در اصفهان، تجربه تلخ و ناموفقی بود که منجر به شکل گیری باند سید مهدی هاشمی در این شهر شد. بزمشاهی اعتقاد دارد «تسویه ها در سپاه اصفهان از همان دهه 60 آغاز شد.» تاکیدات مکرر مبنی بر منع ورود نظامیان به عرصه سیاست باعث شده نظامیان تاثیر چندانی در فضای سیاسی شهر اصفهان نداشته باشند. البته این منع برای بازنشسته های نظامی وجود ندارد و گه گاه رد پاهایی از آنان در تشکیل گروه ها و احزاب دیده می شود همچنان که بخشی از بدنه شورای نگهبان در اصفهان را بازنشسته های نهادهای نظامی تشکیل می دهند که این امر می تواند به صورت غیرمستقیم بر عرصه سیاسی این شهر اثرگذار باشد. در مجموع فارغ از تاثیرات نهادهای امنیتی در روند احراز صلاحیت ها می توان گفت که نظامیان تاثیر محسوسی بر عرصه سیاسی اصفهان ندارند.
اثرگذاری غیرمستقیم بازار
در دوران پهلوی یکی از مهمترین جمعیت های انقلابی در بازار تهران شکل گرفت. جمعیتی که پس از انقلاب در قالب حزب موتلفه به فعالیت خود ادامه داد و یکی از مهمترین نمادهای راست در ایران شد. در اصفهان اما با پیروزی انقلاب اسلامی، گرایش های ضد سرمایه داری به اوج خود رسید به گونه ای که جریان مصادره اموال و املاک، نگرانی امام خمینی (ره) را در پی داشت. با این حال بعضی از رجال بازار اصفهان از پیش از انقلاب با انقلاب اسلامی همراه بودند و پس از انقلاب نیز به همراهی خود ادامه دادند. در سال های بعد، هرچند هر دو جریان سیاسی پشتوانه هایی اقتصادی برای تامین هزینه های فعالیت های سیاسی خود داشتند اما این رجال هیچ گاه نتوانستند اثرگذاری مستقیمی بر عرصه سیاسی شهر داشته باشند. در سال های اخیر نیز، زمزمه هایی مبنی بر ارائه لیست های انتخاباتی از طرف بعضی از صاحبان سرمایه شنیده شد اما در میدان عمل اتفاقی نیفتاد.
فرهنگ، عنصر غالب است
بررسی عوامل تاثیرگذار بر عرصه سیاست در اصفهان، بدون نگاه به فرهنگ و خلق و خوی اصفهانی امکان پذیر نیست. محمدرضا بزمشاهی اعتقاد دارد «اصفهانی ها تا 20 سال پیش تقریبا غریبه را به خود راه نمی دادند یعنی غیراصفهانی نمی توانست خیلی در بافت های سیاسی اصفهان پیش برود. در 20 سال اخیر فضا برای غیر اصفهانی ها کمی بازتر شده است. افرادی که اهل استان نیستند حتی بعضی مواقع بهتر توانسته اند در فضای سیاسی اصفهان حضور پیدا کنند.» سابقه مدنیت اصفهان، خلق و خوی خاصی را در مردم این شهر ایجاد کرده است. روحیه «محافظه کاری» و یا «محاسبه گری» همچنان عرصه سیاسی اصفهان را از سایر شهرها متمایز می کند. به همین دلیل این تحلیلگر اصلاح طلب، اصفهان را بستر مناسبی برای «فعالیت سیاسی رادیکال و استادیومی» نمی داند. در اصفهان، هر دو جناح سیاسی همچنان متاثر از بافت روحانیت شهر هستند و شاید این بافت را بتوان یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار فرهنگی بر فضای سیاست دانست.
