به گزارش اصفهان زیبا؛
آمارها
عنوان: پروژه ساماندهی گذر گردشگری حاج آقانورالله نجفی
مساحت: 3 هزار مترمربع
طول گذر: 400 متر
محل: شرق مسجد شیخ‌لطف‌الله
هزینه اجرا: 10 میلیارد تومان
زمان اجرای پروژه: 1400 تا 1402
زمان افتتاحیه: چهارشنبه، 6 دی‌ماه 1402
گذر گردشگری حاج‌آقا نورالله نجفی پروژه محرک توسعه در بافت تاریخی
محمدعلی ایزدخواستی / مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان
«گذر گردشگری حاج‌آقا نورالله نجفی» طی دو سال اخیر و پس از مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی، با یک طرح جدید به‌صورت گذری انسان‌مدار اجرا شد که در آن «حفاظت از بافت تاریخی» را به‌عنوان اصل اساسی در نظر گرفتیم؛ چراکه خوشبختانه هرچه جلوتر می‌رویم، مدیران و جامعه درک بهتری درخصوص مختصات، جایگاه و اهمیت «شهر تاریخی» پیدا می‌کنند.
از مهم‌ترین اولویت‌های این پروژه آن بود که هم از میدان امام(ره) و هم از بافت پیرامونی آن حفاظت شود. ابتدای این گذر از سمت خیابان حافظ در دوران صفوی کاروان‌سرا بوده است؛ بنابراین نشانه‌های روایی این مکان را استخراج و در هندسه کف اجرا کردیم.
همچنین در عکس‌های هوایی که از سال ۱۳۳۵ موجود است، شاهدیم که این گذر پهنه‌ای سبز بوده است و بر همین اساس می‌بایست قسمت عمده‌ای از این فضا به فضای سبز تبدیل شود؛ در این راستا باغچه خانه‌های این گذر نیز احیا شد.
نوع اجرای پروژه نیز از دیگر اولویت‌ها بود؛ یعنی از ماشین‌آلات سنگین و معمول استفاده نشد تا خسارتی برای بناهای پیرامونی نداشته باشد. در پروژه‌هایی که در سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان طراحی و اجرا می‌کنیم، دو موضوع «حفاظت کالبدی» و «حفاظت از حضور انسان بومی در بافت تاریخی» برای ما اهمیت زیادی دارد.
بر همین اساس باید تلاش کرد فضاهای شهری بافت‌های تاریخی را ارتقا دهیم تا جامعه محلی برای حضور در آن رغبت داشته باشد. حذف حضور خودرو (به‌جز خودروهای محلی و امداد و نجات)، حفظ خرده‌بافت‌های بناهای قدیمی، اجرای پروژه با عنوان محرک توسعه برای جذب سرمایه‌گذارانی که بافت تاریخی را حفظ و احیا کنند و تلاش برای فراهم‌کردن زندگی مطلوب برای افراد حاضر در این بافت، ازجمله اقدامات و اولویت‌هایی بود که برای حفظ بافت تاریخی مدنظر قرار گرفت.
تاریخچه
دوره صفوی تا پهلوی اول
انگلبرت کمپفر (1651-1716) که بین سال‌های 1684 و 1685 میلادی برای مدت بیست ماه در اصفهان بوده، با کمک «سوزن مغناطیسی» سه ماه تلاش کرده تا نقشه شهر را درست کند.
در نقشه او که با نام «طراحی کف یا تقریبا نقشه‌ای از اصفهان» منتشر شده، نمایی از حد شرقی میدان نقش‌جهان تا چهارباغ و کمی فراتر را می‌بینیم؛ اما اثری از بافت پشت مسجد شیخ‌لطف‌الله نیست.
شاردن که برای مدتی طولانی در اصفهان حضور داشت (1666 تا 1667 و 1672 تا 1677 میلادی) و شرح مفصل و سودمندی از شهر اصفهان نوشت، اشاره‌ای گذرا به این محدوده در کتابش داشته است و رد نام و نشان محلات «تحت گنبد» و «باقلافروش‌ها» را در آن می‌بینیم که تقسیمات فرعی محله‌های «باغات» و «پاقلعه» بوده‌اند.
دهه‌های چهل تا پنجاه خورشیدی
بافت شرق میدان در گذشته به‌طور عمده کاربری مسکونی داشته است.
با بررسی عکس‌های سال‌های 1335 تا 1345 مشخص می‌شود که عمده تغییرات صورت‌گرفته در بافت در مقایسه با گذشته تاریخی شامل ساخت‌وسازهایی است که در محله باغات صورت گرفته؛ به‌نحوی‌که دیگر کمتر اثری از بافت تاریخی پیشین باقی مانده است.
حوالی سال‌های 51 تا 56
اولین باری که موضوع ممنوعیت ورود خودرو به میدان امام (ره) مطرح شد، پیش از انقلاب اسلامی بود و در این راستا در طراحی‌های شهری گذرهایی طراحی شد تا پشتیبان ترافیکی باشد.
در طرح تفصیلی ارگانیک و سال‌های 1351 تا 1356، خیابان با فاصله خیلی بیشتری از میدان در مرز حریم تاریخی مجموعه میدان نقش‌جهان و بازار و به‌منظور دسترسی شرق میدان، بازار بزرگ و یک مجتمع بزرگ پارکینگ پیش‌بینی شده بود که بر این اساس یکی از گذرها، حاج آقانورالله نجفی بود.
پس از انقلاب تا ابتدای دهه 80
با ساخت‌وسازهای انجام‌شده در محدوده گذر، هم دسترسی اصلی بازار و شرق میدان و هم مسئله پارکینگ اصلی شرق بازار بزرگ و میدان، در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت. اما در ادامه و از زمانی که موضوع ممنوعیت ورود خودرو به میدان جدی‌تر شد، احداث این گذر نیز در دستور کار مدیریت شهری قرار گرفت.
سال 1381 تا 1390
در زمان تهیه طرح بازنگری در طرح تفصیلی اصفهان، در سال‌های پس از 1381، با منتفی شدن مسیر قبلی دسترسی شرق میدان، جابه‌جایی و انتقال خیابان به میزان 140 متر به سمت میدان، طرح بازنگری تدوین و با نظر مدیریت وقت میراث فرهنگی به تصویب رسید.
مدیریت شهری وقت، برای تحقق ایده تأمین دسترسی بازار و پشت بدنه میدان، در بافت تاریخی و در محدوده بلافصل میراث جهانی نقش‌جهان، موضوع احداث گذر و کار آزادسازی آن را بر اساس طرح مصوب بازنگری، در دستور کار قرار داد و آزادسازی‌های پروژه آغاز شد که با واکنش‌فعالان حوزه میراث همراه شد.
سال 1391 تا 1400
پس از مکاتبات معاون وقت میراث کشور و درخواست از وزارت راه و شهرسازی، در سال 1394 مصوبه طرح تفصیلی گذر حاج آقا نورالله نجفی در حدفاصل خیابان حافظ تا نشاط با عرض حداکثر 14 متر با مداخله حداقلی و حفظ یکپارچگی و ارگانیک بودن ارائه شد. بالاخره در سال 1399 مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی در راستای حفظ سلامت بافت شرق میدان، فصل‌الخطاب انتقادها شد.
پس‌ازآن دستور تهیه طرح ساماندهی با تأکید بر ایجاد و احیای فضاهای شهری پشتیبان محله و میدان نقش‌جهان مطابق با مصوبه توسط شورای عالی شهرسازی و معماری صادر شد.
سال 1400 تا 1402
طی دو سال اخیر، سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان با پروژه‌ای متوقف‌شده روبه‌رو شد که سکنه از طولانی‌شدن فعالیت در آن شاکی بودند و مسیری هم آزادسازی شده و معطل مانده بود؛ بنابراین تصمیم بر این شد که خودرومحوری حذف و با استراتژی و رفتار انسانمدارانه گذری برای عابر پیاده با تمرکز بر ایجاد قرارگاه اجتماعی ایجاد شود.
در طرح جدید، رد خانه‌هایی که آزادسازی شدند تا گذر شکل بگیرد، ازجمله خانه‌های «مادروطن»، «سرور بی‌اندوه»، «علی نادعلی»، «ماضی»، «صداقت»، «اسدالله انصاری»، «سید میرزا انگشتری»، «حسن انگشترساز» و«خانم گرامی» بر کف گذر ترسیم شدند.به جای حوض این خانه‌ها هم حوضی شکل گرفت و درختانی کاشته شدند تا یادآور درختان خانه‌های پیشین باشند.
صندوق‌خانه‌ای از یکی از خانه‌ها باقی مانده بود که به سقاخانه‌ای تبدیل شد و بر کاشی‌های بدون لعابش طرحی از شمایل حضرت ابوالفضل(ع) با الهام از نقوش چاپ سنگی طرح بستند. پنجره‌های گره‌چینی و فرفورژه و دیوارهایی از زیست پیشین محله برجای‌مانده که در پروژه حفاظت و احیا شده‌اند.
