امیدهای سینمای انیمیشن ایران

بنابراین چه به لحاظ کمی، چه به لحاظ کیفی و چه به لحاظ فروش و جذب مخاطب، به یک نقطه اوج بی‌بدیل از تاریخ هفتادساله انیمیشن ایران رسیده‌ایم. دو انیمیشن اکران‌شده مذکور از نظر شاخصه‌های فرمی، محتوایی و کارکردی، کیفیت قابل قبولی را به مخاطبانشان ارائه دادند.

دو انیمیشن ارائه‌شده به جشنواره فجر نیز، با نگاهی به سابقه سازندگانشان، چراغ امید را در دل دوستداران انیمیشن ایران روشن نگاه می‌دارند. فیلم‌های بلند انیمیشن ایرانی سابقه‌اش به دهه هشتاد بازمی‌گردد.

اما درخشان‌ترین دوره‌اش یقینا دهه 90 شمسی است. در این دهه با تولید تعداد کثیری از انیمیشن‌های دوبعدی و سه‌بعدی مواجهیم. «تهران 1500» (بهرام عظیمی)، «فهرست مقدس»  (محمدامین همدانی)، «ناسور» (عبدالله دالوند)، «نبرد خلیج‌فارس 2» (فرهاد عظیما)، «رستم و سهراب» (کیانوش دالوند)، «مبارک» (محمدرضا نجفی)، «شاهزاده روم» (هادی محمدیان)، «فیل‌شاه» (همو) و «رهایی از بهشت»

(علی نوری اسکویی)، تعدادی از این فیلم‌ها هستند که هرکدام موقعیتی را در نمودار این دهه پرفرازونشیب به خود اختصاص داده‌اند. رشد کمی و کیفی نیروی انسانی، ارتقای تجهیزات فنی، گسترش ارتباطات بین‌المللی، رشد آموزش در دانشگاه‌ها و مؤسسات خصوصی، در کنار عوامل دیگری به خلق این وضعیت یاری رسانده‌اند.

هرچند انیمیشن ایران به‌وضوح تا رسیدن به یک وضعیت پایدار صنعتی و سودده، راه زیادی پیش رو دارد. با این مقدمه، خوب است نگاهی کوتاه به این چهار انیمیشن تازه سینمای ایران بیندازیم:

پسر دلفینی انیمیشن

«پسر دلفینی» به کارگردانی محمد خیراندیش و تهیه‌کنندگی محمدامین همدانی، از تاریخ دوم شهریورماه 1401 در سینماهای ایران به اکران درآمد. این پویانمایی بر اساس آمارهای رسمی به فروشی بالغ بر 21 میلیارد تومان دست‌یافته و جایگاه ششم فیلم‌های پرفروش امسال را به خود اختصاص داده است.

«پسر دلفینی» ازنظر سازوکارهای تولید، یکی از پروژه‌های بزرگ تاریخ انیمیشن ایران بوده است. عوامل این کار از تهیه‌کننده و کارگردان تا دست‌اندرکاران هنری و فنی، گزیده‌ای از کارآزموده‌ترین نیروهای فعال در این زمینه در کشورند.

بدین ترتیب باید بر روی نقش همدانی و استودیوی اسکای‌فریم (سازنده این انیمیشن) در تشکیل و هدایت یک گروه بزرگ و به‌ثمرنشاندن تلاش آنان، تأکید ویژه‌ای کرد. «پسر دلفینی» ساختار آشنایی دارد و سعی می‌کند در یک مسیر مطمئن و آزموده جهانی گام بردارد و در عین حال، تلاش‌هایی ستودنی برای

بومی‌سازی محتوایی و زمینه‌ای آن بردارد. داستان از این قرار است که کودکی در یک سانحه هوایی به دریا می‌افتد (اشاره‌ای هوشمندانه و غیرمستقیم به مصیبت ملی شلیک به پرواز 655 ایران‌ایر توسط ناو وینسنس آمریکایی) و با دلفین‌ها بزرگ می‌شود.

بعد از مدتی می‌فهمد که انسان است و به دنبال هویت خود می‌گردد و در این مسیر با ضدقهرمانانی مواجه می‌شود و می‌کوشد با سازماندهی جبهه خیر، به جنگ جبهه شر برود و آنان را شکست دهد. آن‌چنان که روشن است، با روایت آشنایی طرفیم که پیش از این، بیشتر در انیمیشن‌ها و فیلم‌های جریان‌اصلی هالیوودی دیده‌ایم.

دست‌اندرکاران انیمیشن در ارائه یک نسخه وطنی از این نوع روایت، در مجموع سربلند بیرون آمده‌اند. «پسر دلفینی» گرچه در حوزه کارگردانی و فیلمنامه ضعف‌هایی دارد، در بسیاری از حوزه‌های هنری (مثل طراحی شخصیت) و حوزه‌های فنی (مثل مدل‌سازی) و همچنین در مباحث مربوط به بازاریابی و بازارپردازی موفق بوده است.

برای نمونه، این انیمیشن توانست اکران موفقی در کشور روسیه داشته باشد و بدین ترتیب سهمی از بازار مخاطبان منطقه را از آن خود کند.

لوپتو انیمیشن

انیمیشن «لوپتو» حدودا دو ماه پس از «پسر دلفینی» به اکران درآمد؛ اما به‌سرعت توانست مخاطبان خود را پیدا کند و به فروش خوبی برسد. فروشی بیش از 15 میلیارد تومان که این انیمیشن را در جایگاه نهمین فیلم پرفروش سال 1401 قرار می‌دهد.

این در حالی است که «لوپتو» در برهه‌ای توانست صدرنشین جدول فروش تمام فیلم‌های در‌حال‌اکران باشد. این انیمیشن به تهیه‌کنندگی محمدحسین صادقی و کارگردانی عباس عسکری، محصول سازمان سینمایی سوره بوده و در استودیوی فراسوی ابعاد ساخته شده است.

نکته درخشان درباره انیمیشن «لوپتو» این است که یک انیمیشن غیرتهرانی است و با مرکزیت شهر کرمان ساخته شده و بدین ترتیب گام بزرگی برای پایتخت‌زدایی از انیمیشن ایران برداشته است. البته این انیمیشن مدت‌ها پیش آماده اکران بود.

اما به‌واسطه همه‌گیری کووید19 اکرانش تا سال 1401 به تعویق افتاد. «لوپتو» در حوزه فیلمنامه، روایت بصری و کارگردانی بسیار پیشرو ظاهر می‌شود. کارگردانی انیمیشن تفاوت‌های مهمی با کارگردانی فیلم‌های لایواکشن و رئال دارد و صنعت انیمیشن کشور، به طور کلی در این حوزه دچار ضعف جدی است.

اما کارگردان اثر توانسته است بدون لکنت و ابهام، داستان را برای مخاطب خود روایت کند و جهان متناسب با اثر بیافریند. دست‌اندرکاران این پویانمایی، برخلاف «پسر دلفینی»، یک داستان ساده و سرراست را برگزیده‌اند تا بتوانند از پس ساخت و روایت آن برآیند.

داستان درباره کودکی به نام علی است که پدرش در صنعت سرگرمی و اسباب‌بازی مشغول به کار است. با بروز مشکلاتی در کار پدر، علی سعی می‌کند با کمک یک فرشته، مشکلات پدر را حل کند. «لوپتو» ترانه‌ها، شوخی‌های کلامی و صحنه‌های اکشن و موزیکال امیدوارکننده‌ای دارد و مضامین تربیتی مهم و مفیدی را به مخاطب کودک و نوجوان خود عرضه می‌کند.

بچه زرنگ

«بچه‌زرنگ» سومین تجربه مشترک حامد جعفری و هادی محمدیان است. این دو پیش از این، دو انیمیشن موفق «شاهزاده روم» (1393) و «فیل‌شاه» (1396) را از سوی استودیو هنر پویا روانه سینماها کردند.

با این تفاوت که این بار، کارگردانی اثر مشترک برعهده سه نفر است: محمدیان، بهنود نکویی و محمدجواد جنتی. این امر، حاصل قراردادی است که بین هنر پویا و یک استودیوی برجسته دیگر در انیمیشن ایران، یعنی استودیو گنبد کبود، منعقد شده است.

انیمیشن «بچه‌زرنگ» موضوعی محیط‌زیستی دارد و در خلاصه داستانش چنین آمده است: «محسن، پسربچه‌ای که عاشق ابرقهرمان‌های فیلم‌هاست، همیشه تلاش می‌کند تا با تجهیزات ابرقهرمانی‌اش به نجات دیگران بیاید و در یک اتفاق نادر، با حیوانی مواجه می‌شود که از گونه‌های رو به انقراض ایران است و این، ماجراجویی حیرت‌انگیز و مبارزه با قاچاقچیان را در دل جنگل برایش رقم می‌زند».

ازقضا این انیمیشن تا مدتی «انقراض» نام داشت. حالا این انیمیشن با طی‌کردن مراحل آخر تولید، توانسته است به فهرست فیلم‌های حاضر در جشنواره چهل‌ویکم فجر راه یابد.

ببعی

انیمیشن سینمایی «ببعی» احتمالا یک مثال خوب از «فرنچایز رسانه‌ای» در ایران است. بدین معنا که یک داستان یا شخصیت واحد، بتواند در مدیوم‌ها و قالب‌های متعدد هنری و رسانه‌ای بازتولید شود.

این انیمیشن سینمایی برگرفته از یک سریال انیمیشنی است که مدت‌هاست در فصل‌های متوالی از شبکه پویا پخش می‌شود. البته سریال دوبعدی است. اما نسخه سینمایی، با تغییر محسوس در سبک بصری، به‌صورت سه‌بعدی ساخته شده است.

کارگردانی این اثر را حسین صفارزادگان و تهیه‌کنندگی‌اش را محمدمهدی مشکوری بر عهده دارد. داستان از این قرار است: «ببعی که همیشه مجلات جغد قهرمان درباره پرواز را می‌خواند، در سر رؤیای پرواز دارد و می‌خواهد مانند یک پرنده پرواز کند».

انیمیشن «ببعی» پس از «فهرست مقدس» و «پسر دلفینی»، سومین انیمیشن بلندی است که در سازمان هنری رسانه‌ای اوج ساخته می‌شود. البته مؤسسه «قاب رؤیا» و شرکت «رایمون مدیا» هم در تولید این اثر مشارکت کرده‌اند. (شایان ذکر است که با اعلام فهرست نهایی فیلم‌های جشنواره فیلم فجر امسال، مشخص شد که این انیمیشن در جشنواره حضور ندارد.

یعنی احتمالا از سوی هیئت انتخاب پذیرفته نشده است).