غلط‌های کلان

به گزارش اصفهان زیبا؛ در بحثی گسترده به علل تأخیر در افتتاح پروژه‌های شهری که سال‌ها قول افتتاح داشته‌اند‌ و هنوز این اتفاق محقق نشده است، پرداختیم.

در این میان شهر اصفهان پروژه‌هایی شاخص و ملی دارد که طولانی‌شدن و بی‌سرانجامی اذیت‌کننده‌شان، ناشی از دلایل‌ مختلفی است که به نظر می‌رسد ریشه در سیاست‌گذاری‌ها و معیارهای تعریف پروژه است.

آنچه مقاله‌های مرتبط با طراحی‌ها و پروژه‌های شهری می‌گویند، یکی از مهم‌ترین وظایف شهرداری‌ها، برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌ها و پروژه‌ها از دل طرح‌های توسعه شهری براساس الزام‌ها، اصول و معیارهای تعریف‌شده است؛ اما به نظر می‌رسد در برخی پروژه‌های اصفهان اصول و معیارهای طراحی و سیاستی که تعریف‌شده، از قوانین خاص پیروی نکرده و مسائل سیاسی و اجتماعی و فشارهای ناشی از آن، منجر به طراحی این پروژه‌ها شده است؛ پروژه‌هایی که از اصل اشتباه بوده‌اند.

سالن اجلاس کلافی که گره خورده است

ساخت سالن اجلاس اصفهان که بعدها به سالن امام خامنه‌ای تغییر نام پیدا کرد، سال 1390 به‌واسطه برگزاری اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد و براساس مصوبه دولت آغاز شد و از پروژه‌های کهنه‌کار اصفهان است که در جست‌وجوی خبر، می‌توانید خبرهای زیادی در خصوص آن پیدا کنید.

در ابتدای شروع پروژه مقرر شد 100میلیارد تومان اعتبار توسط دولت به این پروژه تزریق و مابقی مبلغ موردنیاز توسط شهرداری اصفهان پرداخت شود و پروژه ظرف دوسال موردبهره‌برداری قرار گیرد؛ اما این فقط خبری روی کاغذ بود که در کنار معرفی ساخت سالنی بزرگ و بین‌المللی که قرار بود دستاوردهای زیادی برای اصفهان داشته باشد، از تاریخ‌های مختلفی برای افتتاح در فضای مجازی و حقیقی خبر می‌داد؛اما هنوز تکمیل و ساخت این پروژه بین‌المللی (بنا به گفته شیرین طغیانی، رئیس کمیسیون عمران و شهرسازی اسبق شورای شهر اصفهان، با وجود آنکه ازنظر مقیاس با استانداردهای بین‌المللی برابری می‌کند، از دید شهرسازی و طراحی با استانداردهای ایران چندان هم‌خوانی ندارد) تحقق نیافته است.

سال 96 شهردار وقت اصفهان گفت: برای تکمیل پروژه سالن اجلاس 215 میلیارد تومان اعتبار نیاز است و زمان افتتاح پروژه نیز تا پنج سال آینده پیش‌بینی‌شده که با توجه به افزایش تورم به‌طول‌انجامیدن اتمام آن برای شهرداری زیان‌ده است.

سال 1400 تنها فاز یک این پروژه افتتاح شد که تقریبا چشمگیر نبود و همچنان هم خبری از افتتاح کامل این پروژه نبود. در این سال‌ها مسئولان پروژه از رقم بالای پیشرفت پروژه گفته‌اند و پیش‌بینی تکمیل پروژه را سال آینده بیان کرده‌اند؛ اما این وعده هم محقق نشده است.

در حال حاضر و بنا به گفته معاون شهردار اصفهان، ۲۴۰میلیارد تومان پروژه در مرکز همایش‌های اصفهان فعال است.

در حال حاضر ۱۰ قرارداد به ارزش بیش از ۲۴۰میلیارد تومان، برای اجرای پروژه‌های ریزودرشت مرکز همایش‌ها منعقد شده است؛ پروژه‌هایی که باید دید آیا پایانی برای آن‌ها هست؟

محمدرضا فلاح، عضو شورای شهر اصفهان و نماینده استان اصفهان در شورای عالی استان‌ها، آذرماه در نقد به طراحی و اجرای پروژه‌های شهر گفته، پروژه سالن اجلاس در خاورمیانه نمونه بوده و کار بزرگی انجام شده است؛ اما باید به این پروژه تمام‌قد ورود کنیم تا به بهره‌برداری برسد. این پروژه یکی از بسترهایی است که سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌ها باید به آن ورود کرده و سرمایه‌گذار جذب کند.

او گفت: برای پروژه سالن اجلاس (سالن اصلی و جنبی) باید مدیریت قوی بهره‌برداری تشکیل شود.

مظفر، معاون عمران شهرداری در سال 99 هم به مشکل بهره‌بردار برای این پروژه اشاره کرده بود. تا امروز بخش خصوصی زیر بار بهره‌برداری از این پروژه نرفته و این مشکل هنوز رفع نشده است. در آن سال 17 قرارداد برای سالن اجلاس تعریف شده و قرار بود تا پایان سال 99 کامل شود.

این سالن که قرار بود ظرفیتی بین‌المللی برای شهر اصفهان باشد، در حال حاضر قابلیت برگزاری مراسم جشن هم ندارد و بهره‌برداری برای پذیرش این پروژه که هرسال میلیاردها پول را می‌بلعد، وجود ندارد.

برجی که بارویش ناکوک است

در میان معرفی پروژه‌های قدیمی زمین‌مانده، به یک معماری نامتقارن در میدان امام‌حسین(ع) باید اشاره کرد؛ یکی از پروژه‌های قدیمی اصفهان که حرف‌وحدیث زیادی پشت سر خود دارد و برخی، نارضایتی کاسبان اولیه آن را علتی برای نابسامانی آن مطرح کرده‌اند. این موضوع حتی دلیلی شد تا شهردار اصفهان در همان اوایل تصدی مدیریت شهری اصفهان، در مصاحبه‌ای اذعان کند که کمیته‌ای حقوقی را برای بررسی حقوق مالکان قبلی این برج تشکیل داده است تا پرونده‌های شاکیان بررسی شود و اگر حقی ضایع شده به آن‌ها پرداخت شود. شهردار هم پرداخت‌نشدن حقوق مردم در این سازه را دلیل بی‌رونقی و بلاتکلیفی آن دانست.

برج جهان‌نمای اصفهان که با ارتفاع 50 متر حدود 17 سال پیش در فاصله 700متری و در منظر میدان تاریخی‌فرهنگی و ثبت‌جهانی‌شده نقش‌جهان ساخته شد، از همان ابتدا مخالفت میراث‌دوستان و کارشناسان سازمان یونسکو را به دنبال داشت. این مسئله سال 80 بالا گرفت و خطر حذف میدان نقش‌جهان از فهرست میراث جهانی کار را به‌جایی رساند که رئیس‌جمهور وقت در رابطه با آن شخصا وارد عمل شد.

درنهایت در سال‌های 1384 تا 1389 طبقات بالایی این برج اداری‌تجاری تخریب شد؛ اما از آن تاریخ، این
پروژه هنوز در حال تکمیل‌شدن است.

مدیرعامل سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های شهرداری اصفهان اخیرا در مصاحبه‌ای گفته است که یکی از وظایف سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های شهرداری اصفهان این است که پروژه‌هایی را که عملیاتی‌کردن آن‌ها از توان شهرداری خارج است، با کمک بخش خصوصی انجام دهد.

مسعود حیدری تأکید کرده است: ازجمله پروژه‌های مهم مشارکتی شهرداری اصفهان، هتل پنج‌ستاره‌ای بوده که در ساختمان ارگ جهان‌نما در حال احداث است و شهرداری در آن، سهمی ۲۵درصدی دارد.

اما به‌نظر نمی‌رسد شهرداری در جذب سرمایه‌گذار چندان موفق بوده باشد. این مسئله‌ای است که محمدرضا فلاح عضو شورا نیز در آذرماه به آن اشاره کرده و در انتقاد به شهرداری خواسته است در حوزه جذب سرمایه‌گذار جدی وارد عمل شود.

آنچه از شواهد پیداست، عملیات عمرانی در این برج همچنان ادامه دارد؛ اما اینکه این طرح هم به سرانجام سایر طرح‌ها مبتلا شود یا اینکه روی خوش به برج نشان دهد، چندان مشخص نیست.

پروژه میدان امام‌علی(ع) و میدانی که خلاف تصور است

وضعیت نامناسب میدان کهنه اصفهان از ابعاد مختلف(مشرف به مسجد جامع و فضای تاریخی بود)، مسئولان اسبق شهرداری را بر آن داشت تا طرحی برای احیای میدان عتیق اصفهان داشته باشند. فاز اول این پروژه عظیم شامل زیرگذرهای چهار خیابان و یک میدان ترافیکی در ۱۳۸۸ آغاز شد و ظرف ۱۳ ماه با اجرای بالغ‌بر 22هزار مترمربع پل‌سازی به اتمام رسید و فاز دوم میدان در ۳۱ مرداد ۱۳۹۲ با حضور رئیس وقت مجلس شورای اسلامی به شکل رسمی افتتاح شد.

پالایش عملکردی محدوده از فعالیت‌های مزاحم و آلاینده، تضمین حقوق شهروندی و شهرنشینی، ارتقای بستر فرهنگی و کیفیت محیطی، برقراری تعادل میان نقش فعالیتی و نقش سکونتی، افزایش ایمنی و امنیت، روان‌سازی ترافیکی و حرکتی، نگهداری و حفاظت از بافت تاریخی، تقویت استخوان‌بندی محور تاریخی‌فرهنگی شهر اصفهان، تضمین پایداری و ماندگاری محدوده با اتکا به شاخص‌های توسعه پایدار، بازگردانی سرزندگی و پیوستگی به کانون‌های تاریخی و تقویت سکونت پایدار ازجمله اهداف خرد احیای میدان امام‌علی(ع) است.

مجموعه میدان اصلی، جلوخان مسجد جامع، مجموعه زیرگذرها و فضاهای چندمنظوره زیر میدان و فضای چندمنظوره علامه مجلسی و پارکینگ، پروژه‌های پیرامون میدان، موزه امام‌علی‌(ع)، احیا و مرمت سرای حکیمیه، دانشگاه علوم و حدیث و معارف قرآن کریم، پروژه‌های مرمتی و پروژه‌های خدمات عمومی محدوده طرح از عناصر اصلی طرح احیای میدان امام علی (ع) به شمار می‌رود.

حسین جعفری، دبیر کارگروه بافت فرسوده شورای اسلامی شهر اصفهان، در مصاحبه‌ای اظهار کرد: این پروژه در سال ۸۵ در شورای فنی میراث فرهنگی کشور و در سال ۸۷ در شورای فنی میراث فرهنگی استان اصفهان به تصویب رسید و با اجرای پروژه‌های پیرامون میدان حدود ۱۰۰ میلیارد تومان اوراق مشارکت در سال ۹۰ به فروش رسید و با مشارکت مردم این پروژه‌ها اجرا شد.

اما شروع این پروژه با مخالفت کاسبان و مردم منطقه همراه شد. این پروژه که قرار بود در فازهای مختلف اجرا شود و اهداف پیش روی خود را یکی‌یکی جلو ببرد، هنوز به‌جای مطمئنی نرسیده است.

علی قاسم‌زاده، شهردار اصفهان، در سال 1400 با اشاره به‌ضرورت تسریع در اجرای پروژه‌های شهری گفته بود: مدیریت شهری اصفهان باید تمامی تلاش خود را انجام دهد تا پروژه‌های شهری با سرعت پیش برود.

او با اشاره به پروژه‌های بزرگی مانند میدان امام‌علی(ع) بیان کرده بود: این پروژه فرسایشی شده و با مشکلات زیادی مواجه است؛ بنابراین مدیریت شهری باید تمرکز اصلی خود را روی پروژه‌های بزرگ شهری بگذارد تا بتواند مشکلات پیش روی آن‌ها را رفع  کندو هرچه سریع‌تر این پروژه‌ها را به بهره‌برداری برساند.

در فصلنامه علمی فضای جغرافیایی شماره ۷۶ در سال 1400 پژوهشی پیرامون پروژه میدان امام‌علی(ع) انجام شد که مؤلفه‌های مختلفی را بررسی کرد.

ازنظر مردم بعد اجتماعی با میانگین ۳/۶۵ از اهمیت بالاتری برخوردار است؛ همچنین ابعاد کالبدی پایداری و زیست‌محیطی در رتبه‌بندی اهمیتی بعدی قرار دارند. در بعد اجتماعی مشخص شد که مقوله امنیت و افزایش حس تعلق از منظر مردم از اهمیت بیشتری برخوردارند؛ چراکه مهم‌ترین عامل فرسودگی و عدم مشارکت مردم در محدوده میدان امام‌علی‌(ع) فقدان امنیت به‌خصوص در شب برای زنان و کودکان و همچنین نبود حس تعلق به‌خاطر مهاجرت زیاد و جابه‌جایی‌های بیشتر در آن است.

بررسی مقوله‌های اقتصادی نشان داد که افزایش رونق اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌ها در مشاغل مختلف به‌تدریج باعث آن می‌شود؛ اما نظرهای مردم نشان داد که ساکنان محدوده از نتایج اقتصادی پروژه محرک توسعه رضایت ندارند و بر این مسئله اتفاق‌نظر دارند که پروژه بازآفرینی میدان امام‌علی(ع) برای نیازهای اقتصادی ساکنان این بافت و همچنین کسبه‌های محدوده بازخورد مثبتی نداشته و نتوانسته است به وضعیت اقتصادی آن‌ها کمک کند.

بدنه شرقی چهارباغ و احیایی ناموفق

یکی دیگر از پروژه‌های شهر، احیای چهارباغ و بدنه شرقی آن است، پروژه‌ای که مخالفان سرسختی در حوزه معماری داشته و دارد و نتوانسته است رونقی را که  برای چهارباغ مدنظر بود، به این محور تاریخی بگرداند؛ طرحی با عنوان «احیای بدنه شرقی چهارباغ» که قرار بود بدنه چهارباغ را از بافت فرسوده نجات دهد. این طرح طی 10 سال و با تجدیدنظرهای مداوم، سرانجام در اواسط دهه 80 مصوب شد و در سال 91 به بهره‌برداری رسید.

پروژه «احیای بدنه شرقی چهارباغ عباسی» حدفاصل بازار هنر تا میدان امام‌حسین(ع) قرار بود در سه‌طبقه (زیرزمین، همکف و اول) و در زمینی به مساحت ۱۱هزار و ۶۴۸ مترمربع (با طول ۵۳۸ متر و عرض ۲۱,۶۵ متر) اجرا شود.

هدف از اجرای پروژه مسائل مربوط به رفاه اجتماعی با توجه به فضاهای تجاری جدید ایجادشده در این منطقه و دسترسی افراد برای خرید کالاها و خدمات تعریف شد.

گفته شد نوسازی و زیباسازی شهری این پروژه با توجه به شکل معماری ساختمان‌های آن، زیبایی خاصی در منطقه موردنظر ایجاد خواهد کرد. با تسهیل عبورومرور پیاده‌رو (با توجه به نوع راهروها و رواق‌های در نظر گرفته شده در داخل ساختمان) به‌طور حتم میزان تردد مشتریان در محدوده پیاده‌روی خیابان چهارباغ عباسی تا حدود زیادی بهبود خواهد یافت.

اما آنچه درنهایت رونمایی شد، ستون‌های سرد بتنی و ورودی‌هایی بود که کاربرد آن‌ها مشخص نیست، ستون‌هایی که نه‌تنها چهارباغ را نجات ندادند، بلکه آن را در شوک بتنی غرق کردند.

محمدی کامل‌آباد، یکی از استادان دانشگاه هنر، درگزارشی به ایسنا می‌گوید: «طراحی و بدنه‌سازی در چهارباغ فایده‌ای ندارد؛ چراکه بدنه امروزی چهارباغ دارای مالکیت و تجاری است و خاطره‌های بسیاری برای مردم اصفهان دارد و به‌راحتی نمی‌توان طرحی نو درانداخت که همه این موضوع‌ها را در بر بگیرد.» او سیاست بدنه‌سازی را درست نمی‌داند و بدنه‌سازی چهارباغ را ازنظر معماری و هنر طراحی یک مدل معماری در سطح پایین می‌بیند و از نبود خلاقیت و نوآوری در این طرح گلایه دارد و معتقد است چنین طرحی نه جذابیتی دارد و نه چیزی به چهارباغ افزوده است.

احمد امین‌پور، عضو هیئت‌علمی دانشگاه هنر اصفهان و مدیرکل اسبق میراث‌فرهنگی استان هم در آن گزارش تأکید می‌کند: «زیبایی‌شناسی باید در تک‌تک و سانت‌سانت طراحی در نظر گرفته شود؛ اما پس از رونمایی از فاز اول مشخص شد طرح آن‌گونه که بایدوشاید خوب انجام نشده است.»

درویش، عضو انجمن دوستداران اصفهان، در گزارشی پروژه بدنه‌سازی شرقی چهارباغ را ازجمله طرح‌های شکست‌خورده‌ای عنوان می‌کند که یک‌سوی چهارباغ را دچار گسست کرد. این طرح به نام احیای بدنه شرقی تبدیل به یک رسته‌بازار با معماری نامتناسب با بافت چهارباغ شد که هیچ‌گاه مورد اقبال مردم و بازدید نمایندگان چهارباغ قرار نگرفت.

با وجود این اظهارنظرها صمصام‌شریعت، معاون عمرانی شهرداری، در سال 95 تأکید کرده بود که در بحث سیما و منظر شهری تمام جوانب را موردبررسی قرار داده‌اند؛ درواقع نوع مصالح ساختمانی و رنگ و جنس نماها را نیز بررسی و طرح آن را ارائه کرده‌اند؛ اما طرحی که 20 سال موردبررسی قرار گرفت و پس 10 سال طراحی آن آغاز شد، حالا به طرحی خنثی وبی روح تبدیل‌شده که در حال حاضر هم مشکلات فراوانی ایجاد کرده است.

طبق نظر کارشناسان، در صورت وجودنداشتن یک نظام مدیریتی متمرکز پیرامون طرح‌ها و پروژه‌ها، سازمان‌ها با مشکلاتی همچون تعارض پروژه‌ها با همدیگر، انتخاب مجدد پروژه‌های مشابه با موارد ناموفق گذشته، تنوع بیش‌ازاندازه پروژه‌ها، گسترده‌شدن ناآگاهانه دامنه فعالیت‌ها، انتخاب تعداد پروژه‌های بیش از توان اجرایی و مالی و غیره روبه‌رو می‌شوند؛ چیزی که امروز در شهر اصفهان به‌خوبی قابل‌مشاهده است.

حالا بعد از سال‌ها می‌توان به این نتیجه رسید که طراحی پروژه‌های شهری با سیاست غلط و جانمایی نادرست و بدون درنظرگرفتن ابعاد مختلف آن برای شهر اصفهان، باعث شده است دودش به چشم مردم اصفهان برود و شهرداری باید فقط بودجه‌ها را در چاه ویل آن‌ها سرازیر کند که انگار ته ندارد.