به گزارش اصفهان زیبا؛ «شیشه‌ها را پوشاندند و شبانه دیوارهای مغازه مجاور عالی‌قاپو را سرامیک کردند تا بستنی‌فروشی بزنند!» این فقط یک روایت از خطری است که «میدان ثبتجهانیشده ایران» را تهدید می‌کند؛ مغازه‌های میدان دارند یکی‌یکی از محل فروش صنایع‌دستی به فست‌فودی، بستنی‌فروشی، کافه و مغازه‌هایی تبدیل می‌شوند که هرکدام برای کاربری جدیدشان به «ایجاد تغییرات کالبدی» در «عرصه میراث جهانی بشر» نیاز دارند. پیشانی «شهر جهانی و خلاق صنایع‌دستی» حالا با خطر بسیار جدی روبه‌روست و گفته می‌شود سازمان اوقاف بازیگر مهم این تهدید است.
میدان امام(ره) اولین جایی است که گردشگران رسیده به اصفهان، سراغش را می‌گیرند؛ تنها میدان ایران که نامش در فهرست میراث جهانی بشر آمده و حتی برای ثبت دو عنوان «شهر جهانی صنایع‌دستی» و «شهر خلاق یونسکو در حوزه صنایع‌دستی و هنرهای مردمی» هم حضورش نقش‌آفرین بوده است؛ چراکه مهم‌ترین مرکز فروش صنایع‌دستی در اصفهان و یکی از مهم‌ترین مراکز فروش صنایع‌دستی در ایران محسوب می‌شود. حالا اما جدیدترین تهدید برای میدان، «تغییر کاربری مغازه‌ها» مخصوصا مغازه‌های پیشانی (بر) میدان، از «صنایع‌دستی» به «فروش خوراکی‌ها» است!
سازمان میراث دست به دامان دادسرای عمومی و انقلاب اصفهان شد
بر اساس نامه‌ای که در اختیار «اصفهان‌زیبا» قرار گرفته، اداره‌کل میراث فرهنگی اصفهان در تاریخ 17بهمن1402، شکوائیه‌ای را علیه آقای «س.م» و خطاب به ریاست دادسرای عمومی و انقلاب اصفهان تنظیم کرده و در آن نوشته است: «همان‌گونه که مستحضرید، میدان تاریخی امام (نقش‌جهان) و مغازه‌های پیرامون آن در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده و مشمول ضوابط و مقررات حفظ آثار تاریخی فرهنگی است؛ لذا هرگونه عملیات و دخل‌وتصرف غیراصولی در عرصه و حریم آن که منجر به آسیب ساختاری و بصری مجموعه تاریخی شود، ممنوع است.»
در ادامه نامه با نام‌بردن از متخلف، آمده است: «لیکن، آقای […] در مغازه موردتصرف خود واقع در مجاورت ضلع جنوبی عمارت عالی‌قاپو، واقع در عرصه ثبت جهانی میدان امام، بدون هماهنگی و اخذ مجوز از این اداره‌کل اقدام به دخل و تصرفات غیراصولی ازجمله تخریب و تراشیدن دیوار مغازه، نصب سرامیک بدنه‌ها، اجرای کناف در سقف، نصب بالابر و… کرده که اقدامات یادشده علاوه بر به‌وجود آوردن منظر ناخوشایند و ازبین‌بردن دید بصری، منجر به آسیب به بنای تاریخی یادشده و تزلزل بنیان آن خواهد شد؛ لذا این اداره‌کل حسب وظایف قانونی طی نامه شماره 14022/123/9612 مورخ 3/11/1402 و اخطاریه مورخ 05/10/1402 یگان حفاظت این اداره‌کل به نامبرده (پیوست) در خصوص اخذ مجوز و رفع تخلف‌های صورت‌گرفته تذکر داده که نامبرده ضمن عدم توجه به اخطاریه‌های مذکور، به رفع تخلف‌های صورت‌گرفته هیچ اقدامی نکرده‌اند؛ لذا با توجه به‌مراتب فوق و با توجه به مواد 558 و 564 قانون مجازات اسلامی، اقدامات صورت‌گرفته مغایر با ضوابط میراث‌فرهنگی بوده و وصف مجرمانه است.» در پایان‌نامه هم تأکید شده است: «از آن مقام محترم اولا درخواست توقف عملیات؛ ثانیا، تعقیب و مجازات عامل یا عاملان و ثالثا، رفع آثار تخلف و جبران خسارات وارده، مورد استدعاست.»
نامه اعتراض سرپرست اداره‌کل میراث به مدیرکل اوقاف رسید
پیرو همه نگرانی‌ها، حمیدرضا محققیان، سرپرست اداره‌کل میراث فرهنگی استان اصفهان، نامه‌ای به تاریخ اول اسفند 1402 با عنوان «عدم صدور مجوز تغییر کاربری مغازه‌های مجموعه ثبت‌جهانی میدان امام(ره)» را خطاب به مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان اصفهان ارسال کرده و در آن ضمن توصیف اهمیت و جایگاه «مجموعه میدان نقش‌جهان اصفهان» تأکید کرده است: «اخیرا اشخاص حقیقی و حقوقی ازجمله برخی از ارگان‌های دولتی بدون درنظرگرفتن ضوابط ابلاغی و لزوم اخذ استعلام از این اداره‌کل اقدام به صدور مجوز تعمیرات و تغییر کاربری مغازه‌های این مجموعه ارزشمند جهانی کرده‌اند که این امر به دنبال خود موجب تغییر کالبدی این اثر تاریخی شده است که متأسفانه به صدور مجوز کافی‌شاپ و بستنی‌فروشی برای آقای […] در مجموعه میدان امام(ره) و جنب عمارت عالی‌قاپو توسط آن اداره‌کل بدون اخذ استعلام از این اداره‌کل در روزهای اخیر اشاره کرد.»
در ادامه نامه همچنین آمده است: «لذا با عنایت به اینکه کاربری مغازه‌های واقع در این مجموعه به‌عنوان صنایع‌دستی و فعالیت‌های مرتبط با آن در نظر گرفته‌شده و دیگر کارها همچون کافی‌شاپ، بستنی‌فروشی و رستوران با توجه به هویت جهانی این مجموعه و تصمیم‌های متخذه دور از شأن اثر است و از طرفی به دلیل عدم وجود زیرساخت‌های مناسب این مشاغل منجر به ایجاد معضل‌های بسیار و واردآمدن آسیب به میراث فرهنگی کشور می‌شود، صدور هرگونه مجوز در این خصوص بدون طی روال قانونی و اخذ مجوز از اداره کل غیرقانونی بوده و این اداره‌کل به استناد مواد 558، 560، 564 و 566 قانون مجازات اسلامی در خصوص پیگیری موضوع اقدام خواهد کرد.»
همچنین رونوشت این نامه برای ریاست اداره نظارت بر اماکن عمومی استان اصفهان، اداره بازرسی و نظارت اصناف استان اصفهان، رؤسای اتاق اصناف، مرکز بهداشت استان اصفهان و اتحادیه صنف بستنی، آب‌میوه، فالوده و کافی‌شاپ‌های شهرستان اصفهان هم ارسال شده ست.
بستنی درآمد دارد؛ صنایع‌دستی نه!
اولین مقام مسئولی که باید از او درباره حال امروز و فردای میدان بپرسیم، فریبا خطابخش، مدیر پایگاه میراث جهانی میدان امام (ره) است. با او تلفنی صحبت می‌کنم و او ماجرا را این‌گونه تعریف می‌کند: «کنار عالی‌قاپو یک مغازه فروش صنایع‌دستی بود که طی یک ماه اخیر دیدیم دارد تغییراتی می‌دهد. به شیشه‌ها کاغذ زده بود و بعدا خبردار شدیم که شبانه داخل مغازه را سرامیک کرده است. به یگان حفاظت میراث خبر دادیم. یگان نامه‌ای به مغازه‌دار داد و او را ملزم کرد که موارد اضافه‌شده ازجمله بالابر و ابزارهای دیگر را سریع جمع‌آوری کند.»
خطابخش از شنیده‌هایش می‌گوید که طی آن، مغازه‌دار از گرفتن مجوز کافی‌شاپ برای مغازه‌اش که تا پیش‌ازاین به فروش صنایع‌دستی اختصاص داشته، خبر داده و گفته که این مجوز را از اداره‌کل اوقاف استان اصفهان گرفته است و دلیلش چه بوده؟! چون «بستنی درآمد خوبی دارد؛ اما مردم صنایع‌دستی نمی‌خرند!» ماجرا اما به اینجا ختم نمی‌شود. مدیر پایگاه میراث جهانی میدان امام(ره) بعدازاین مکالمه نامه‌ای به معاونت میراث اصفهان می‌زند و درخواست واکنش می‌کند.گفته می‌شود روزگاری صارم‌الدوله پسر ظل‌السلطان، میدان را برای خودش سند زده بود؛ اما دهه‌ها بعد، با رأی دادگاه مغازه‌های بر میدان به سازمان اوقاف رسیده و حالا این ارگان برای این کالبد مهم که بخش مهمی از عرصه میراث جهانی بشر هم محسوب می‌شود، تصمیم‌های عجیب می‌گیرد.
به روایت خطابخش، پای نیروی انتظامی هم به ماجرا باز شده است؛ اما کارشناسانش گفته‌اند: «این کارها که انجام‌شده. از این به بعد اگر کاری انجام شد، برخورد می‌کنیم!» این در حالی است که مدیر پایگاه جهانی میدان امام(ره) معتقد است باید در اسرع وقت این مغازه پلمب شود؛ چراکه حتی بعد از تذکر نیروی انتظامی، به فعالیتش ادامه داده و قصدش این است که مغازه را پیش از نوروز و حضور گردشگران، افتتاح کند.
به گفته مدیر پایگاه میراث جهانی میدان امام(ره) زیرساخت فاضلاب در این قسمت از میدان و در داخل عالی‌قاپو وجود ندارد و این مغازه برای فعالیت نیازمند تأمین آب و فاضلاب است که تغییرات کالبدی در عرصه میراث جهانی محسوب می‌شود؛ درحالی‌که در ضوابطی که هنگام ثبت ملی شدن میدان (در 1310) به همه ارگان‌ها ابلاغ‌شده، بر حفاظت از حریم مجموعه و گرفتن استعلام برای هرگونه تغییر کاربری تأکید شده است.
متن صریح هم این است که «هرگونه دخل و تصرفی در عرصه میراث ملی ممنوع است.» پرسش بعدی این بود که آیا اداره‌کل اصناف استان اصفهان می‌تواند به این موضوع ورود کند؟ با یکی از مسئولان این اداره گفت‌وگو کردم و نتیجه این بود که «هر کسب‌وکاری به مجوزهای آتش‌نشانی، شهرداری، اماکن و … احتیاج دارد» و این مغازه و مغازه‌های مشابه نیاز دارند که این مجوزها را کسب کنند؛ بنابراین اگر یکی از این ارگان‌ها یا حتی مردم عادی با بیان دلایلی شکایتی از متخلف تنظیم کند، اداره اصناف پیگیر ماجرا خواهد شد.
نکته مهم دیگر این است که در 21 اردیبهشت 1401 تفاهم‌نامه همکاری بین وزارت میراث‌فرهنگی و سازمان اوقاف و امور خیریه امضاشده است و رؤسای این دو ارگان، عزت‌الله ضرغامی و حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید مهدی خاموشی متعهد شده‌اند همکاری‌هایی برای پیشبرد اهداف و استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود مشترک داشته باشند. برخی از اهدافی که در تفاهم‌نامه ذکر شده است، عبارت‌اند از: حفظ و معرفی میراث‌فرهنگی، شناخت و بهره‌گیری از ظرفیت‌های طرفین در تولید دانش و ایجاد اشتغال مبتنی بر مأموریت‌های مشترک، بهره‌گیری از ظرفیت‌های طرفین برای شناخت، ثبت، حفاظت، صیانت، مرمت، سامان‌دهی و معرفی تمام آثار تاریخی منقول و غیرمنقول فرهنگی‌‌تاریخی و طبیعی موقوفه، عام‌المنفعه و میراث معنوی (ناملموس) کشور در چهارچوب قوانین و ضوابط ملی حفاظت از میراث‌فرهنگی و طبیعی.
