به گزارش اصفهان زیبا؛ آفانیوس اصفهانی یک گونه خاص و نادر از ماهی اندمیکی است که در چشمه‌های منطقه جرقویه وجود دارد و این منطقه زادگاه این گونه بسیار نادر و مختص خود است. به گفته کارشناسان این گونه ماهی تنها ماهی اندومیک یا بومزاد منطقه جرقویه است که می‌تواند معرف هویت تاریخی و طبیعت هزاران‌ساله این منطقه باشد؛ ازاین‌رو جایگاه ارزشمندی در بانک ژنتیک ایران و جهان دارد؛ اما موضوعی که باعث شده این ماهی کمیاب موردتوجه قرار بگیرد، در معرض انقراض‌بودن این گونه بومی اصفهان است و به همین خاطر کمپینی در این زمینه راه‌اندازی شده است تا این گونه ارزشمند را نجات دهند.
در همین رابطه، گفت‌وگویی داشتیم با فرشته عالمشاهی، هنرمند و فعال محیط‌زیست که خودش بانی حفاظت از این گونه ماهی بومی اصفهان شده است. در حال حاضر زیستگاه این ماهی محدود به بدنه‌های آبی کوچکی است که به‌خصوص در سال‌های اخیر آسیب‌های زیادی دیده‌اند و حتی برخی به دلیل خشک‌سالی به‌طور کامل عاری از حیات شده‌اند.
ماهی آفانیوس یک گونه اندمیک اصفهانی است؛ اما نسل جدید کمتر با این ماهی آشنا هستند. در رابطه با درجه اهمیت این ماهی برای اصفهان صحبت کنید.
در یک کلمه می‌توانم بگویم که این ماهی سرباز کوچکی است که می‌تواند مردم اصفهان را از بیماری‌ها نجات دهد. با توجه به اینکه لارو حشرات بخش مهمی از تنوع غذایی این گونه ماهی است، می‌توان مبارزه بیولوژیکی با بیماری مالاریا و کاستن از جمعیت پشه‌ها را از فواید وجود این ماهی دانست. این نکته را که گفتید نسل جدید این ماهی را نمی‌شناسند، شاید درست باشد؛ اما در گذشته مردم اصفهان این ماهی را به‌خوبی می‌شناختند و همان ماهی جوبی راه‌راهی بود که اصفهانی‌ها در رودخانه زاینده‌رود و مادی‌ها می‌دیدند.
این ماهی بین چهار تا شش سانتی‌متر طول دارد و نوع نر آن راه‌راه و نوع ماده آن دارای نقطه‌نقطه‌های کوچک و بزرگ است و در سال یک‌بار تخم‌گذاری کرده و از لارو حشرات و گیاهان آبزی تغذیه می‌کند. اهمیت این ماهی برای اصفهان این است که این‌گونه جزو گونه‌های اندمیک و بومزاد اصفهان است و در هیچ کجای دنیا وجود ندارد. گرچه گونه‌های دیگری از آفانیوس در خود ایران و بین ده تا 14 گونه در مناطق مختلف زندگی می‌کنند، این گونه بومی فقط در اصفهان و در معرض خطر انقراض است و به دلیل خشک‌شدن زاینده‌رود و ازدست‌دادن زیستگاهش در زاینده‌رود و تالاب گاوخونی الان تنها زیستگاه این ماهی در بعضی از مناطق جرقویه علیا بوده و برای حفظ چرخه آب زاینده‌رود حضورش الزامی است.
ما این مأموریت را برعهده گرفتیم که از این موجود حفاظت کنیم و این لطف خداوند به ما بوده که خواسته ما از یکی از مخلوقاتش را حفاظت کنیم و نگذاریم از بین برود؛ با توجه به اینکه این گونه منحصربه‌فرد یک ذخیره ژنتیکی برای کشور محسوب می‌شود و در صورت انقراض، جایگزینی برای آن وجود ندارد.
از دلایل انقراض این ماهی چیست؟
ریخته‌شدن آب فاضلاب داخل چشمه‌ها و قنات‌ها باعث شده است بسیاری از ماهی‌ها از بین بروند.
این وضعیت چه آسیب‌هایی به محیط‌زیست اصفهان وارد خواهد کرد؟
هر موجودی در طبیعت وظایفی دارد که اکوسیستم را تشکیل می‌دهد و باعث می‌شود این چرخه به‌درستی بچرخد؛ چون همه اجزای آن با هم پیوند دارند و وقتی جزئی از بین برود، تمام اجزا را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. امیدواریم زاینده‌رود دوباره به زیستگاه خودش برگردد و موجودات را برگردانیم؛ چون ماهی آفانیوس وظایفی دارد که به سلامت این اکوسیستم کمک می‌کند و حتما و قطعا ما به آن نیاز داریم و علاوه بر سلامت در منطقه جرقویه علیا به حفظ سلامت مردم و کنترل رشد گیاهان کمک می‌کند. قطعا آسیبی که به این جانوران می‌خورد، آسیب مستقیمی به خود ما خواهد بود.
شما از چه زمانی این کمپین را برای حفاظت از این موجودات راه‌اندازی کردید؟
ما از سال 95 گروهی مردمی با عنوان بوم سبز کویر را راه‌اندازی کردیم و دورهم جمع شدیم و از محیط‌زیست جرقویه اولیا حفاظت کردیم و می‌شود گفت از سال 98- 97 توجه بیشتری به قنات و چشمه‌ها و گونه‌های آبزی داشتیم.
از زمانی که متوجه حضور ماهی آفانیوس شدیم و فهمیدیم که این گونه چیست و چقدر اهمیت دارد، شروع به حفظ آن کرده و سعی کردیم تعادل بین گونه‌ها و زیستگاه‌ها را کنترل کنیم و در جاهایی که امکان فضاهای طبیعی بود، شروع کردیم به حفاظت امن از آن‌ها و تکثیر و برگرداندن آن‌ها به چرخه زیستی و همین‌طور تحت‌کنترل داشتیم؛ ولی به شکل ناگهانی همان‌طور که املاح و غلظت آب تغییر می‌کند، این اتفاق افتاد و ازطرفی رشد جمعیت ماهی‌های غیربومی به‌شدت بالا رفت و همین‌طور فاضلاب خانگی که وارد آب قنات می‌شد، منجر به تهدید این‌گونه شد و برخلاف تمام آموزش‌هایی که دادیم، بعضی از فاضلاب‌ها که املاح سنگینی داشتند، روانه آب شدند و باعث شد انگل‌ها و بیماری‌های ماهی‌ها گسترش پیدا کند و ما دیدیم که دیگر لازم است فریاد بزنیم و کمک بگیریم و به مردم آگاهی‌رسانی کنیم؛ این در حالی بود که قبلا آرام حرکت می‌کردیم؛ به دلیل اینکه برای امنیت این ماهی‌ها نگرانی داشتیم و می‌خواستیم یک‌جورهایی آن‌ها را به خطر نیندازیم؛ اما تنها عده خاصی اطلاع داشتند و همه مطلع نبودند؛ بنابراین اگر صدایمان را بلند نمی‌کردیم، آن چیزی که مدنظرمان بود، اتفاق نمی‌افتاد.
این کار را انجام دادیم و افراد خوبی کنارمان قرار گرفتند. باوجود چالش‌های بسیاری که داریم، افراد دغدغه‌مندی کنارمان هستند و چون حمایت بیشتری از ما می‌شود، این کار را با سرعت و قدرت بیشتر انجام می‌دهیم.
مسئولان در این زمینه و برای حفظ این گونه چه حمایت‌هایی می‌توانند داشته باشند؟
قطعا ما این مسیر را در پیش گرفتیم که با ارگان‌های دولتی ذی‌ربط تعامل برقرار کرده و اهمیت موضوع را بیان کنیم تا با ما همکاری داشته باشند. از مسئولان خواهشمندیم مسائل محیط‌زیست را در اولویت قرار دهند. با توجه به اینکه ماهی‌های غیربومی به‌عنوان بزرگ‌ترین آفت برای ماهی‌های بومی و اندمیک وارد آب‌های رودخانه می‌شوند، این اتفاق‌ها در بسیاری موارد توسط مردم اتفاق می‌افتد.
همین ماهی‌هایی که شب عید خریداری می‌شوند، مملو از انگل‌ها، بیماری‌ها و گونه‌های غالب هستند و به‌شدت می‌توانند تکثیر شوند و در یک برکه و چشمه، گونه‌های موجود را از بین ببرند و گونه‌های غیربومی، گونه‌های بومی را جذب کنند. الان خود ما بزرگ‌ترین مشکل ماهی‌های غیربومی هستیم که در چشمه‌ها و قنات‌ها رهاسازی شده‌اند و باید به شکل جدی در این زمینه اطلاع‌رسانی‌های لازم انجام شود.
