در این میان پای دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا هم با توییت «#اعدامنکنید» به میان آمد که با واکنش تند کاربران ایرانی مواجه شد. هنوز موج خبر و توییت درباره سرنوشت سه متهم حوادث آبان فروکش نکرده بود که جمعهشب مخاطبان شبکههای خبری و ماهوارهای شاهد پخش مستقیم نشست سالیانه سازمان منافقان از شبکه سعودی ایران اینترنشنال شدند. نام این سازمان در حافظه تاریخی مردم، گرهخورده با حوادث تلخ و تروریستی است که اوج آن در تابستان 1360 اتفاق افتاد. جنگ ایران و عراق و ورود به فاز مسلحانه سازمان منافقان، روزهای خونینی را در تاریخ بعد از انقلاب 57 رقم زد. ورود به فاز مسلحانه و جنگیدن با مردمی که در جبهه دیگر با دشمن خارجی میجنگیدند، بذر کینهای کاشت که تا امروز در دل مردم از این گروه بهجامانده است. خاطرات تلخ بهجامانده از آن روزها بار دیگر با پخش مستقیم سخنرانی مریم رجوی، سرکرده این گروهک، در نشست سالیانه این سازمان جان تازهای گرفت. او در سخنرانی خود به هشتگ اعدام نکنید اشاره و از آن حمایت کرد و همین اظهارنظر بازهم کاربران ایرانی توییتر و این بار «#مریم_رجوی_…_خورد» را راهی فضای مجازی کرد.
واکنشهای توییتری به پخش سخنرانی مریم رجوی
پخش مستقیم این نشست، موج انتقادات را حتی از سوی خبرنگاران و روزنامهنگاران خارج از ایران به همراه داشت و موجب شد برخی از آنها از قطع همکاری خود با این شبکه خبری، خبر دهند. بهمن دارالشفایی، روزنامهنگار، مترجم و مستندساز مینویسد: «بعید است مدیران ایراناینترنشنال ندانند مردم ایران چقدر از مجاهدین خلق متنفرند. پس چرا چنین تریبون غیرمعمولی بهشان میدهند؟ دو توضیح به ذهنم میرسد. یا حامی مالیشان (که ظاهرا عربستان است و از حامیان مالی مجاهدین) بهشان دستور میدهد، یا مستقیما پول کلانی از مجاهدین میگیرند.» صدرا محقق، دبیر گروه اجتماعی روزنامه شرق در همین رابطه به کنایه نوشت: «اینترنشنال و رئیسجمهور برگزیده شورای ملی مقاومت و هشتگ، همین چیزی که درباره رژیم غذایی مریم رجوی داغ شده است». میثم بهروش هم که سابقه فعالیت در ایران اینترنشنال را دارد، نوشته: «ایران اینترنشنال بالاخره ویترین وطنپرستی و اینها را که خیلی ادعایش را میکنند کنار گذاشت و رفت سراغ ارتقای مجاهدین. البته جای تعجب نداره و دیر یا زود اتفاق میافتاد. پخش زنده گردهمایی مجاهدین با دستور کار سیاسی شبکه و خط فکری سرمایهگذاران سعودی آن همخوانی کامل دارد». برخی کاربران نظیر امید بلاغتی، فعال رسانهای نیز معتقد بودند که «ایراناینترنشنال» باید هدف اصلی انتقادات باشد. او در همین زمینه در توییتر خود مینویسد: «از هشتگ مریم رجوی […] خورد خوشم میاد، اما واقعیت اینه که رجوی و امثالهم یکصدم نفوذ خود رسانهای مثل ایران اینترنشنال را توی توده مردم ندارند. خود ایراناینترنشنال را باید موضوع اصلی این پوشش زنده میکردیم (هنوزم دیر نیست) و در اصل ایراناینترنشنال […] خورد.» واکنشها اما به همینجا ختم نشد. مرتضی گلپور، خبرنگار حوزه دولت روزنامه ایران نیز «ایراناینترنشنال» و مدیران این شبکه را که براساس اسناد منتشرشده بخشی از سرمایهگذارانش را چهرههای به نسبت سرشناس عربستان سعودی تشکیل میدهند، مخاطب قرار داد و نوشت: «آقا یا خانم ایراناینترنشنال! کشورهای جهان، با کسانی که دوشبهدوش دشمن، علیه مردم و وطن خودشان میجنگند، چهکار میکنند؟ بگویید ما هم همان رفتار را با منافقان بکنیم. حتی بنیصدر و شاپور بختیار حاضر به نوکری دژخیمی به اسم صدام نشدند، اما شما به مریم رجوی […] خورد میگویید رئیسجمهوری منتخب؟!» مسعود بهنود نیز در این میان به نوع دیگری به انتقاد از این شبکه تلویزیونی پرداخت و نوشت: «اینهمه از رفع تبعیض و یکسانی گفت و نگفت پس چرا خودش به چنین بازسازی مهیبی از صورت متوسل شده، درحالیکه هفتادسالههای دیگر با عینکهای تهاستکانی و سبیل و ریش، درون آن دخمه دارند میپوسند. نفرین بر همه آدمکشان و خشونتطلبان. ظالم و مظلوم در کار نیست.»
واکاوی نقش فضای مجازی در پوشش رویدادها
بااینکه شبکه اجتماعی توییتر در ایران فیلتر شده، اما شخصیتهای مختلف سیاسی اعم از اصولگرا، اصلاحطلب، رئیسجمهور، وزیر امور خارجه، دیپلماتها، نمایندگان مجلس و… بهشدت در این شبکه فعال هستند و حتی بسیاری از اظهارنظرها در خصوص موضوعات مختلف را از طریق توییتر به گوش مخاطبانشان میرسانند. اتفاقات هفته گذشته و داغ شدن هشتگهایی از قبیل اعدام نکنید و موضعگیری نسبت به گروهک منافقان، تأثیرگذاری شبکههای مجازی در مناسبات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه را بیشازپیش نمایان میکند. افکار، سبک زندگی، گرایشهای سیاسی و… به دنیای مجازی کوچ کردهاند؛ اما در این میان کارشناسان علوم ارتباطات با نگاه آسیبشناسانه به تحولات دنیای مجازی نگاه میکنند. محمدعلی الستی، استاد علوم ارتباطات اجتماعی و پژوهشگر در حوزه جامعهشناسی ارتباطات در گفتوگو با «اصفهانزیبا آنلاین» میگوید: «ما در جهان اقناع و ترغیب زندگی میکنیم. اکنونکه جهان به این سمت رفته است، رسانهها وضعیت خاصی دارند. رسانههایی که ایجادکننده جهان مجازی هستند وارد زندگی ما میشوند. درک الزامات فضای مجازی و انگیزههای آن بدون درک تحولات گفتمانی امکانپذیر نیست». او در پاسخ به این سؤال که چرا جهان مجازی تا این اندازه مورد استقبال قرار گرفته است، میگوید: «جهان مجازی شرایطی را فراهم کرده که انسانها تخیلات و آرزوهای خود را دستیافتنیتر میبینند. این یک تیغ دو لبه است که هم آسیبزاست و هم مفید.» او در رابطه با نقش سواد رسانهای در میان کاربران فضای مجازی معتقد است که سواد رسانهای میتواند جلوی تأثیرات منفی رسانه در مخاطب را بگیرد. الستی ادامه میدهد: «در دورانی زندگی میکنیم که افکار عمومی نقش گستردهای در زندگی ما ایفا میکنند. رسانههای اجتماعی هم نقشآفرینی پررنگی در زندگیها دارند. رئیسجمهور آمریکا از توییتر برای بیان مهمترین مواضع سیاسی خود استفاده میکند.» این استاد دانشگاه ادامه میدهد: «وضعیت در کشور ما با سایر کشورهای توسعهیافته جهان، اندکی متفاوت است. ما دوره گذار و رسیدن به جهان مجازی را بهدرستی طی نکردهایم به همین دلیل قدرت شبکههای مجازی در ایران شدیدتر است.» الستی صحبتهایش را با یک مثال ادامه میدهد: «در قضیه کشته شدن دختری به نام رومینا به دست پدرش که بسیار اتفاق تکاندهنده و تلخی بود، میتوانیم انعکاس هیجانزده یک خبر را ببینیم. شبکههای مجازی پر شد از هشتگهایی که خواهان اعدام پدر رومینا شدند.
در مقابل اگر پدر رومینا در 9 سالگی با ازدواج دخترش موافقت میکرد و زمینه فرار منتفی میشد، بازهم کاربران شبکه مجازی هشتگ ایجاد میکردند که باید با کودک همسری مبارزه کرد. این مثال را عنوان کردم که به اینجا برسم؛ همان کسانی که امروز با حکم اعدام مخالفت میکنند، همانهایی هستند که برای پدر رومینا خواهان اعدام شدند.» او تأکید میکند: «بههیچعنوان قصد قضاوت این احکام را ندارم و تنها میخواهم بگویم که کاربران فضای مجازی قدرت تجزیهوتحلیل ماندگار، عمیق و گسترده را ندارند. مخاطبان فضای مجازی با وزش باد میتوانند به هر طرف حرکت کنند و این به دلیل نبود سواد رسانهای است.» الستی میگوید: «در یک نظام اجتماعی در حال گذار که یک پا در سنت دارد و پای دیگر در مدرنیته، رشد ناموزون شبکههای اجتماعی هم تابع همین شرایط است. اگر عقلانیت کافی پشت توسعه زیاد این شبکهها وجود داشته باشد، میتواند فرهنگسازیهای ارزشمندی انجام دهد؛ اما این شبکهها در اختیار جریانهای پوپولیستی قرار میگیرند.» او در پاسخ به این سؤال که آیا گسترش فضای مجازی و طرح مطالبات مختلف از طریق شبکههای مجازی میتواند منجر به پاسخگویی بیشتر حاکمیت در مقابل مردم شود، میگوید: «توسعه فضای مجازی باید بهموازات توسعه دمکراسی اتفاق بیفتد. وقتی ما میگوییم دولتها باید پاسخگو باشند، این پاسخگویی بهتنهایی کافی نیست. مردم باید راه پرسشگری را بلد باشند. وقتی مردم سؤالکردن را بلد نیستند، دولت میخواهد به چه کسی پاسخ دهد؟ پاسخگویی در این شرایط یک پروپاگاندا و مونولوگ است. بدون روزنامهنگار و رسانه مستقل و آزاد و احزاب مختلف که به مردم پرسشگری میآموزند، پاسخگویی بیمعنی است و به همین دلیل رشد رسانههای اجتماعی در ایران یک رشد پوپولیستی است.» این استاد علوم ارتباطات در ادامه به عدم اقبال مردم به رسانههای داخل و صداوسیمای کشور اشاره میکند و میگوید: «مردم وقتی به رسانههای داخلی اعتماد ندارند، به سراغ شبکههای ماهوارهای میروند. رسانه و صداوسیمای ما نتوانستند اعتماد مردم را جلب کنند و شبکههای خارجی هم میتوانند بهراحتی خوراک مدنظر خود را برای مخاطبان گستردهشان در ایران فراهم کنند.» آنچه در هفته گذشته و طوفان توییتری در فضای مجازی از سوی کاربران ایرانی رخ داد، صرفنظر از تحلیل اتفاقات و مطالباتی که مطرحشده، گویای یک نکته بود؛ دنیای مجازی به دیدهشدن و موردنقد قرار گرفتن افراد در موقعیتهای متفاوت کمک میکند و این میتواند زمینهساز تحول در جامعه شود. شبکههای اجتماعی زمینه اعمال قدرت ما در جهان هستند و اگر به هر دلیلی این فضا را محدود کنیم ما از جهان عقب میمانیم؛ اما به گفته تحلیلگران دنیای ارتباطات، بدون سواد رسانهای، دنیای مجازی میتواند آسیبزا شود.
