«ژوزه ساراماگو»، نویسنده پرتغالی رمان مشهور «کوری» در این اثر درخشان سوژه عجیبی را دستمایه نگارش قرار داده است. شهری که یکبهیک مردمـانـش به بـیـمـاری کوری مبتلا میشوند و آرامآرام اختیار اداره شهر و زندگی شخصیشان از دسـتــشـــان خارج میشــود. شــهــر رفتهرفته در کثافت، زباله و انواع آلودگیها غرق میشود و… . ادامه ماجرا را خودتان تصور کنید و به تصورتان این را هم اضافه کنید که اگر همین اصفهان خودمان با این همه شکوه و زیبایی که از در و دیوارش میبارد، بهیکباره دچار چنین بحرانی شود و متولیان نظافت آن تنها برای یک یا دو روز از نظافت شهر دست بکشند، آنوقت بهجای اصفهانی که چشم و چراغ شهرهای ایران است با چه بیغولهای روبهرو میشویم! اما تمیزی چشمگیر شهر حاصل فعالیت افرادی است که در حوزه خدمات شهری و یکی از زیرمجموعههای آن یعنی «سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان» مشغول به فعالیت هستند.
تولید روزانه هزار تن پسماند در شهر اصفهان
کارخانه پردازش پسماند و تولید کود آلی شهرداری اصفهان روزانه حدود 1000 تن پسماند تولیدشده توسط شهروندان را دریافت میکند. این پسماندها پس از عبور از مسیر کیسه بازکنی، جدا شدن اقلام فلزی توسط مگنتها و عبور از سرندها، به دو قسمت آلی و غیرآلی تقسیم میشوند. بخش آلی که حدود 60درصد از کل پسماند تولیدی شهر را تشکیل میدهد، برای تبدیل شدن به کود آلی در فرایندهای مربوط قرار میگیرد. اما بخش غیرآلی پس از عبور از خطوط برای جداسازی اقلام قابل بازیافت، وارد فرایند دفن میشود.به گفته رضا، یکی از کارگران این خطوط، هر چقدر مشارکت شهروندان در امر تفکیک از مبدأ بیشتر باشد، فرایند مدیریت پسماندها نیز آسانتر خواهد بود و در مسیر پردازش، نیاز به جداسازی دستی کمتر خواهد شد. علاوه بر این، جداسازی اقلام بازیافتی و همچنین پسماندهای خطرناک از پسماند خانگی در مبدأ تولید، کیفیت کود کمپوست را بیشتر میکند که این امر مستلزم مشارکت همهجانبه شهروندان در کاهش تولید پسماند و در ادامه جداسازی گروههای مختلف شامل پسماند تر، خشک و خطرناک است. مهدی دیگر کارگر خطوط پردازش پسماند نیز درباره شرایط فعلی شیوع ویروس کرونا و اهمیت نوع رفتار شهروندان میگوید: «در شرایط فعلی و با شیوع این ویروس، بخش زیادی از پسماندهای خانگی را ماسک، دستکش و دیگر اقلام بهداشتی تشکیل میدهد که همین موضوع شرایط کار را سختتر کرده است و مشارکت مردم در جداسازی پسماندها میتواند از این دشواری بکاهد.»
کارخانه پسماند اصفهان از سیسال پیش تا امروز
برای اطلاع از آنچه در کارخانه پسماند در حال وقوع است به سراغ رئیس کارخانه تولید کود آلی این سازمان میرویم. مسعود شیروانیان با اشاره به تاریخچه شکلگیری سازمان مدیریت پسماند اصفهان میگوید: «سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان قدمتی تقریبا سیساله دارد. کلنگ این کارخانه در سال1367 بر زمین زده شد و اواخر سال1368 نیز مورد بهرهبرداری قرار گرفت. در حال حاضر روزانه حدود هزار تن پسماند تولیدشده در شهر اصفهان وارد کارخانه پسماند شده و عملیات پردازش دوازده ساعته توسط سه خط روی آنها انجام میشود که ظرفیت خط یک و دو شامل 700 تن و ظرفیت خط سه حدود 300 تن است.» به گفته او، از این میزان پسماندی که روزانه در اصفهان تولید میشود، صد تن کود کمپوست به دست میآید و در میان مناطق مختلف شهرداریها و سازمانها توزیع میشود. همچنین روزانه حدود 25 تن اقلام بازیافتی شامل نایلون، حلب و… داریم که از این هزار تن زباله جدا شده و به چرخه صنعت برمیگردد.«از دیگر اقداماتی که در کارخانه پسماند رخ میدهد این است که از این 25 تن اقلام بازیافتی، روزانه حدود 18 تن نایلون جمعآوری شده و در یک چرخه مشخص بعد از شستوشو و حرارتدهی به گرانول تبدیل میشود.» این را شیروانیان میگوید و میافزاید: «گرانول نیز دوباره به چرخه صنعت برمیگردد و با آن نایلونهای بازیافت، لولههای برق، لولههای آبیاری قطرهای و… تولید میشود. پس یکی از اقدامات کارخانه پسماند شهرداری اصفهان این است که از سال1378 به بعد توانست امکان بازگرداندن اقلام بازیافتی به چرخه صنعت را فراهم کند که از سال1394 این میزان به 18تن رسید.»
افزودن دو خط جدید به کارخانه پسماند اصفهان
رئیس کارخانه تولید کود آلی با بیان اینکه فرایند توسعه خطوط قدیمی و مستهلک کارخانه پسماند از سال1397 کلیدخورده و به دنبال آن دو خط جدید پردازش 250 تنی با استانداردهای روز به این کارخانه اضافه شده، تأکید میکند: «در حال حاضر روند احداث این خطوط 50درصد پیشرفت فیزیکی داشته و قرار است در ماههای آینده این دو خط جدید به سیکل کارخانه اضافه شود.»
ابتکار سازمان مدیریت پسماند در ساماندهی شیرابهها
یکی از خطرناکترین اجزای زبالهها، شیرابهها هستند. مایعی بسیار سمی و خطرناک که قادر است تا حد زیادی موجب آلودگی آب و خاک شود.به گفته شیروانیان، شیرابه مایعی بسیار خطرناک و سمی از زباله است که بهمثابه موجودی زنده تلقی میشود و به دلیل برخورداری از حالت اسیدی و خورنده قادر است در صورت نفوذ به زمین باعث آلودگی شدید خاک و سفرههای آبهای زیرزمینی شود. روزانه بهصورت میانگین بالغ بر 15تا 20 متر مکعب شیرابه در کارخانه پسماند اصفهان به دست میآید که ناشی از پردازش و انتقال پسماند در کارخانه است. او با اشاره به موفقیت کارخانه پسماند شهرداری اصفهان در زمینه ساماندهی شیرابهها، ادامه میدهد: «در حال حاضر روش مشخص، علمی و دقیقی برای تصفیه شیرابه در کشور وجود ندارد و تمام تلاشها در خصوص مدیریت شیرابه است تا به زمین نفوذ نکند. کارخانه پسماند شهرداری اصفهان در این زمینه به موفقیت چشمگیری دستیافته است؛ به این صورت که شیرابه به لاگونهای تبخیری که با لایههای نفوذناپذیری پوشیده شدهاند منتقل میشود تا بخشی از آن با قرار گرفتن در معرض نور خورشید و حرارت محیطی تبخیر شده و بخشی از آنهم بازچرخش شود. این لاگنها قبلا بتنی بودند و از سال1398 موفق شدیم دو لاگن شیرابه با پوشش جدید را وارد چرخه کار کنیم. روند ایجاد و بهرهبرداری از این لاگن ها تا 80درصد پیشرفت فیزیکی داشته و تا پایان آذر سال جاری نیز بهرهبرداری میشوند. این سه لاگن حدود 12 هزار مترمکعب ظرفیت دارند و مانع از نفوذ شیرابه به زمین میشوند.»
آنطور که او میگـویـد، در سـالـیـان گذشته برای مسئله مدیریت شیرابه در مشارکت با شرکتهای دانشبنیان و دانشگاهها کارهای تحقیقاتی و طرحهای زیادی بررسی شده و در حال حاضر چند روش مدنظر قرار گرفته که امید است در چند ماه آینده در خصوص یکی از آنها نتیجهگیری و معضل دفن شیرابه حل
شود.
شرایط کار در کارخانه «سخت و زیانآور» است
رئیس کـارخـانـه تـولـیـد کـود آلی کارخانه پسماند اصـفـهـان، کـــار در کارخانه پسمانـد را سخت و زیانآور ارزیــابـــی کرده و مـیافــزایــــد: «در این کارخانه 50 نیروی کارشناس و کارگر مشغول به کار هستند کـه از صبح تا بعدازظهر در دو نوبت کـاری فعالیت میکنند. شـرایـط کارخـانـه ســـخـت و زیانآور اســت و کـارکـنـان آن بعد از بیست سال کار بازنشسته میشوند.»
تکلیف زبالههای عفونی و بیمارستانی چه میشود؟!
او بخش مهمی از پسماندهای شهر را شامل پسماند عفونی و بیمارستانی میداند که در سایت سگزی اصفهان مـدیـریـت مـیشــونــد. شــیـروانـیـــان توضیح میدهد: «تولیدکنندگان این زبالهها یعنی دانشگاه علوم پزشکی و بیمارستانها موظف هستند این پسماند را بعد از بیخطر کردن به سایت سگزی منتقل کنند تا توسط کارکنان شهرداری دفن شوند. در این سایت در کف لاگنها لایههایی وجود دارد که شیرابهها را به خود جذب میکنند تا به زمین نفوذ نکند؛ با اینحال از سه سال گذشته از سوی یک شرکت دانشبنیان پتوهایی در اختیار ما قرار داده شده که گندزدا هستند و داخلشان حاوی کلر، آهک و موارد جاذب دیگر است که شیرابه را به خود جذب و گندزدایی میکنند.»
نحوه مدیریت پسماندهای کرونایی
«از بهمن سال گذشته که شیوع بیماری کرونا شروع شد، مشکلات در کارخانه پسماند بیشتر و بیشتر شد.» این را رئیس کارخانه تولید کود آلی کارخانه پسماند اصفهان میگوید و بیان میکند: «در سایت سگزی شرایط بسیار خاص بود؛ ولی توانستیم در یک بازه زمانی کار را بهپیش ببریم. تا 18 اسفند سال گذشته به روش مرسوم برای مدیریت پسماندهای عفونی عمل کردیم؛ ولی بعد از آن طبق نامهای که از وزارت کشور آمد، اقداماتی را در معاونت خدمات شهری و سازمان پسماند انجام دادیم تا بتوانیم این پسماند را بهتر مدیریت کنیم.»
او خاطرنشان میکند: «بخش مهمی از مشکلات ما به پسماندی برمیگشت که بیماران کرونایی در منازل تولید و با زبالههای شهری مخلوط میکردند. به همین دلیل بخشی از اقدامات مصوب برای مدیریت بحران کرونا شامل توزیع کیسههای قرمزرنگ به مناطق مختلف بود تا بیماران کرونایی در منازل بتوانند پسماند آلوده خود را در آن بریزند و تفکیک صورت بگیرد. بخش دیگری از اقدامات هم به تعطیلی برخی بخشها در کارخانه منجر شد. مثلا کارگرانی که روی خطوط پردازش اقلام بازیافتی کار میکردند، کارشان تعلیق شد و زباله بهصورت مستقیم فقط پردازش و مواد آلیاش جدا میشد. توزیع لباس یکبارمصرف، گان، دستکش، کلاه، شیلد و… و همچنین ضدعفونی چندباره کارخانه پسماند با همکاری سازمان آتشنشانی، آزمایشهای پزشکی از تمام همکاران سازمان و… از دیگر این اقدامات است. خوشبختانه تا الان هـم مـورد حاد بـیـمـــاری در کارخانه نداشتیم و فقط چند نفر مبتلا شده و بعد از مدتی استراحت به کار برگشتند.»
پیشتازی شهرداری اصفهان در اجرای طرحهای تازه
معاون برنامهریزی و پژوهش سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان نیز در اینباره توضیحاتی را با روزنامه «اصفهانزیبا» در میان میگذارد. فرشاد مستأجران یکی از مهمترین مسائل زیستمحیطی در هر شهر را مدیریت پسماند میداند و میافزاید: «پسماند شامل ضایعاتی است که بهواسطه زندگی روزمره مردم تولید شده و شهرداری موظف به جمعآوری و ساماندهی آن است. در حال حاضر در بسیاری از شهرها پسماند بعد از جمعآوری مستقیما دفن و اصولا هم بهصورت غیراصولی انجام میشود! اما در اصفهان از حدود سیسال قبل تاکنون پسماند طبق روشی اصولی بعد از جمعآوری به کارخانه کود آلی رفته و وارد خطوط پردازش میشود تا جداسازی و به سه بخش تقسیم شود.»به گفته او، نخستین محصول این جداسازی، مواد آلی است که قابلتجزیه هستند. این مواد را که شامل باقیمانده مواد غذایی میشود، بهصورت تودههایی رویهم پهن و بعد هوادهی میکنند تا بعد از سه ماه به کود کمپوست تبدیل شود.
او بـخـش دومِ جـداسـازی را شـامـل مواد بازیافتی داخل زبالهها میداند و اضافه میکند:«این مواد توسط کارگران خط از میان زبالهها جداسازی و شستوشو میشود تا در خصوص آنها عملیات بازیافت صورت گیرد. این بخش نتیجه عدم رعایت شهروندان در تفکیک از مبدأ است؛ زیرا اگر پسماندهای قابل بازیافت را از زباله جدا کنند، این کار بسیار راحتتر صورت میگیرد. بخش سوم هم موادی هستند که نه بازیافت میشوند و نه قابلیت تبدیل به کود کمپوست را دارند. بلکه مواد غیرآلی هستند که به آنها ریجکت گفته میشود. در حال حاضر این مواد دفن میشوند که برای استفاده بهینه از آنها، پروژهای را در دست اجرا داریم تا بتوانیم از بخش عمدهای از این زبالهها سوخت تولید کنیم.» او تأکید میکند: «ذکر این نکته نیز لازم است که اصفهان جزو معدود شهرهـایــی اســت کــه در آن زبـالـه بهصورت مستقیم دفن نمیشود، بلکه ابتدا روی خط پردازش رفته و آنچه قابلاستفاده است از آن جدا میشود.»
تخصیص هفت میلیارد بودجه برای طرح تصفیه شیرابه اصفهان
راهکار سازمـان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان برای مدیریت شیرابهها بخش دیگری از توضیحات مستأجران دراینباره است. او میگوید: «شیرابه مایعی بسیار بدبو، قهوهایرنگ و سمی با شاخصهای آلودگی بهشدت بالاتر از فاضلاب است که با نفوذ در زمین میتواند تا حد زیادی خاک و آبهای زیرزمینی را آلوده کند. به همین دلیل نیز یکی از وظایف مهم مدیریت پسماند در هر شهر، کنترل شیرابه است. تولید شیرابه از همان ابتدای ایجاد زباله در کیسهها شروع و در تمام مراحل حمل و انتقال زباله نیز ادامه دارد. در کشور ما نیز به دلیل رژیم غذایی متفاوتمان میزان شیرابه خیلی زیاد است؛ بهخصوص در فصول گرم سال که مصرف میوههای آبدار مانند هندوانه، طالبی و … زیاد میشود، میزان شیرابه افزایش قابلتوجهی دارد.» او ادامه میدهد: «با وجود این، سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان عملکرد چشمگیری درزمینه مدیریت شیرابه دارد که در فاز اول از ورود شیرابه به خاک جلوگیری میکند. این طرح که در سال97 طراحی و در سال98 روند اجرایی آن در پیشگرفته شده، شامل احداث کانالهای جمعآوری شیرابه و انتقال آن به لاگن های تبخیر است. یعنی از ابتدا در کارخانه تا انتهای خط که سایت تودهریزی است، کانالهایی ایجاد شده که شیرابه را به لاگنهایی پوشیدهشده از لایههای قوی و نفوذناپذیر به نام ژئوممبران منتقل میکنند تا شیرابه در این لاگن ها به مرحله تبخیر برسد. این پروژه در حال تکمیل مراحل آخر است و تا سه ماه آینده به بهرهبرداری میرسد.»
معاون برنامهریزی و پژوهش سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان تصفیه شیرابه و تبدیل آن به پسابی را که برای پاشش روی نخالههای ساختمانی قابلاستفاده است، روشی بسیار دشوار و گرانقیمت و دارای چندین مرحله میداند و توضیح میدهد: «هنوز در کشور ما توفیق زیادی در اجرای این روش کسب نشده است. سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان نیز در حال حاضر روشهای مختلفی را در این خصوص بررسی و فراخوانی جهت اعلام عمومی آماده کرده است تا با ایجاد یک مناقصه و انتخاب یک پیمانکار طرح تصفیه ده مترمکعب شیرابه را بهصورت آزمایشی انجام دهد. هزینهای که برای اجرای این طرح پیشبینی شده نیز حدود هفت میلیارد تومان است و امیدواریم بتوانیم تا سال آینده از این طرح بهرهبرداری کنیم.» او میافزاید: «در سال گذشته نیز موفق به بهرهبرداری از ساماندهی لندفیل شرق شدیم که محل دفن زبالهها رُسکوبی شد. به این نحو که در کف محل دفن زبالهها لولهگذاریهایی انجام شده تا وقتی زباله روی آن پهن میشود، شیرابه را از طریق لوله جمع کرده و به یک لاگون با لایه نفوذناپذیر از جنس ژئوممبران ببرد تا در آنجا بازچرخانی یا تبخیر شود. اگرچه این روش کامل نیست؛ اما دستکم از نفوذ شیرابه در داخل زمین جلوگیری میکند.»
فراخوان مناقصه پروژه لندفیل به زودی اعلام میشود
«شهرداری در قبال ساماندهی زبالههای عفونی وظیفهای ندارد و این کار بر عهده تولیدکننده این زبالهها یعنی دانشگاه علوم پزشکی است.» مستأجران با بیان این مطلب میافـزایـــد: «در سالهــای اخیر شهرداری بر اساس مسئولیت اجتماعی خود وارد عملیات دفن این زبالهها شده است؛ به طوری که بیمارستانها پسماند عفونیشان را به محل دفن تحویل داده و شهرداری دفن میکند. برای این بخش دو پروژه در نظر گرفتهایم. یکی زبالهسوز پزشکی که سرمایهگذار بخش خصوصی نیز مشروط بر اینکه تا ده سال تضمین خوراک پسماند داشته باشد، برای انجام آن اعلامآمادگی کرده است. اما متأسفانه هنوز دانشگاه علوم پزشکی همکاری لازم را برای تعهد تحویل خوراک به سرمایهگذار انجام نداده و پروژه متوقف مانده است. با اینحال شهرداری برای پسماند پزشکی، روش دوم پروژه احداث لندفیل را که مطمئنتر است در نظر گرفته و از نفوذ و نشت به آبهای زیرزمینی جلوگیری میکند. طراحی این لندفیل انجام شده و اسناد مناقصه آن آماده است و فراخوان آن بهزودی اعلام میشود.»
نقش پررنگ شهروندان
مستأجران در پایان تأکید میکند: «از شهروندان میخواهیم با توجه به وضعیت بسیار بغرنج شیوع بیماری کرونا، نسبت به تفکیک زبالههای عفونی بیماران کرونایی مستقر در منازل با ما همکاری کنند. آنها میتوانند زبالههای آلوده به ویروس مانند ماسک، دستکش و … را در کیسهها جداگانه قرار داده و همراه با پسماند تر به مأموران ما تحویل بدهند.»
