دکتر محسن سلیمانی، مجری طرح «منشأیابی و سهم‌بندی ذرات معلق هوای شهر اصفهان و اولویت‌بندی کانون‌های مولد آن‌ها»، با اشاره به ابعاد مختلف این پژوهش گفت: این پروژه در 1396 با هدف تعیین منشأ و سهم منابع تولیدکننده ذرات معلق (PM2.5) به‌عنوان مهم‌ترین عامل شاخص کیفیت هوای شهر اصفهان و نیز شناسایی ترکیبات آلاینده همراه آن‌ها، از سوی شهرداری اصفهان به دانشگاه صنعتی اصفهان واگذار شد و پس از بروز برخی محدودیت‌ها و مشکلات اجرایی و با تمدید زمان اجرا با توافق طرفین، درنهایت نتایج آن در اسفندماه 1398 به کارفرما ارائه شد.او، اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان را ناظر این پروژه علمی عنوان کرد و ادامه داد: تیم اجرایی دانشگاه صنعتی اصفهان در انجام این پژوهش علاوه بر بهره‌گیری از توانمندی بیش از 15 نفر از اعضای هیئت‌علمی، کارشناسان ارشد و دانشجویان دکتری با تخصص‌های محیط‌زیست، مدل‌سازی، آمار، شیمی، حمل‌ونقل، سنجش‌ازدور، سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی و خاک‌شناسی، از همکاری یک تیم بین‌المللی از دانشگاه کپنهاگ دانمارک نیز استفاده کرد.
سالانه 7 میلیون نفر براثر انتشار ذرات معلق هوا در دنیا می‌میرند!
دانشیار گروه محیط‌زیست دانشکده مــنابـــع طبــیــعی دانــشــگاه صنعــتی اصفهان آلودگی هوا را از چالش‌های زیست‌محیطی مهم دنیا به‌ویژه کشورهای در حال توسعه دانست و تصریح کرد: این چالش بزرگ، اثرات جدی بر سلامت جسمی و روانی جامعه دارد. سلیمانی افزود: کلان‌شهرهای ایران، به‌خصوص شهرهای صنعتی همچون اصفهان با وضعیت توپوگرافی خاص، با مشکل جدی در این زمینه روبه‌رو هستند و در سال‌های اخیر با توسعه ناپایدار صنایع مختلف بدون توجه لازم به مسائل مرتبط با محیط‌زیست، افزایش تعداد و تردد خودروها، تغییرات آب و هوایی ازجمله کاهش نزولات آسمانی، خشک‌سالی و بروز طوفان‌های گردوغبار، و نیز پدیده وارونگی دمایی (اینورژن) در فصول سرد، میزان ذرات معلق در فصول مختلف سال و به‌تبع آن مشکلات آلودگی هوا افزایش یافته است.او با اشاره به اهمیت ذرات معلق ریز با قطر آئرودینامیکی کوچک‌تر از 2 و نیم میکرون (PM2.5) بر شاخص کیفیت هوا، این آلاینده‌ها را در مقایسه با دیگر آلاینده‌های هوا، اصلی‌ترین عامل اثرگذار بر سلامت انسان و دیگر جانداران عنوان کرد و ادامه داد: گاهی این ذرات به‌اشتباه معادل ریزگردها قرار داده می‌شوند، درحالی‌که ریزگردها یا به عبارت صحیح‌تر، ذرات گردوغبار بیشتر منشأ طبیعی دارند و ازنظر اندازه ذرات نیز طیف گسترده‌تری را شامل می‌شوند. سلیمانی اضافه کرد: طبق گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی، در 2018 ذرات معلق هوای محیطی به‌عنوان ششمین فاکتور خطرناک برای سلامتی انسان شناخته شده است که سالانه منجر به مرگ حدود هفت‌میلیون نفر در دنیا می‌شود.
بررسی نتایج مطالعات ملی و بین‌المللی مرتبط و نمونه‌برداری
مجری پروژه منشأیابی و سهم‌بندی ذرات معلق هوای شهر اصفهان تصریح کرد: بررسی شاخص کیفیت هوای شهر اصفهان در زمان‌های مختلف سال نشان می‌دهد مهم‌ترین عامل مؤثر بر کیفیت هوای این شهر، غلظت ذرات معلق ریز کوچک‌تر از 2 و نیم میکرون است. عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با اشاره به بررسی نتایج بیش از 200 مطالعه ملی و بین‌المللی مرتبط با این طرح به‌منظور انجام هرچه بهتر پروژه، گفت: در این طرح ضمن نمونه‌برداری از ذرات معلق در بیش از 50 نقطه از محدوده کلان‌شهر اصفهان و نیز منابع تولیدکننده آن‌ها (شامل صنایع مختلف، خودروها و منابع طبیعی) در طول چهارفصل سال، آنالیز حدود 60 ترکیب شیمیایی در ذرات با بهره‌گیری از روش‌های استاندارد انجام شد.سلیمانی اضافه کرد: در ادامه و پس از بررسی سهم‌بندی ذرات معلق هوا در منابع مختلف آلاینده و نیز پراکنش ذرات معلق از صنایع بزرگ استان با استفاده از رویکرد مدل‌سازی، سهم ناوگان حمل‌ونقل نیز به تفکیک با توجه به اطلاعات ترافیکی شهر و نیز میزان ذرات معلق انتشاریافته از آن‌ها تعیین شد. مجری پروژه منشأیابی و سهم‌بندی ذرات معلق هوای شهر اصفهان، ادامه داد: منشأیابی ذرات معلق طبیعی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و نیز آنالیزهای شیمیایی، از دیگر اقدامات مهم در انجام این طرح بزرگ پژوهشی بود.
او با اشاره به نتایج نهایی به‌دست‌آمده از سهم‌بندی ذرات معلق هوای شهر اصفهان، گفت: بر اساس یافته‌های این طرح، سهم بخش صنعت در فصول مختلف سال بین 12 تا 37 درصد متغیر است که حداکثر آلایندگی این بخش در فصول سرد سال است.
دانشیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان اضافه کرد: ذکر این نکته حائز اهمیت است که سهم بخش صنعت در مجاور مناطق و واحدهای صنعتی بیشتر است و نباید با در نظر گرفتن سهم در کل شهر این موضوع مغفول واقع شود. سلیمانی، سهم بخش حمل‌ونقل در تولید ذرات معلق هوای شهر اصفهان را بین 33 الی 53 درصد عنوان کرد و افزود: حداکثر آلایندگی این بخش مربوط به فصول گرم سال است. او با اشاره به سهم‌بندی دیگر آلاینده‌ها به‌عنوان آلاینده‌های ثانویه مولد ذرات معلق در هوای شهر اصفهان، گفت: سهم آلاینده‌های ثانویه بین 11 تا 13 درصد است که بر اثر فعل‌وانفعالات فیزیکی و شیمیایی آلاینده‌های گازی ناشی از هر دو بخش صنعت و حمل‌ونقل، در اتمسفر شکل می‌گیرند. دانشیار دانشگاه صنعتی اصفهان با بیان اینکه سهم آلاینده‌های ثانویه، اهمیت در نظر گرفتن تأثیر سایر آلاینده‌ها (مانند اکسیدهای نیتروژن و اکسیدهای گوگرد) به همراه ذرات معلق در آلودگی هوای شهر اصفهان را بازگو می‌کند، ادامه داد: بر اساس دیگر یافته‌های این پژوهش، سهم منابع جاده‌ای و گردوغبار طبیعی در ایجاد ذرات معلق ریز در شهر اصفهان بین 4 تا 10 درصد و سهم بخش خانگی (احتراق گاز طبیعی) بین 2 تا 7 درصد است و سایر سهم‌ها نیز به منابع غیراحتراقی و منابع ناشناخته در تولید ذرات معلق اختصاص دارد. او اضافه کرد: در بخش منابع خانگی بیشترین سهم مربوط به فصول سرد و عمدتا ماه‌های آذر و دی است که حداکثر مصرف گاز طبیعی در این بخش مربوط به این زمان‌هاست.
بیش از 70درصد آلایندگی متوجه کامیون‌ها و اتوبوس‌ها
مجری پروژه منشأیابی و سهم‌بندی ذرات معلق هوای شهر اصفهان به اهمیت توجه به موضوع حمل‌ونقل به‌عنوان یکی از منابع مهم تولید ذرات معلق در هوای شهر اصفهان اشاره کرد و افزود: نتایج انتشار سالیانه ذرات معلق ریز با قطر آیرودینامیکی کمتر از 2 ونیم میکرومتر در بخش حمل‌ونقل شهر اصفهان نشان می‌دهد، کامیون‌ها و اتوبوس‌ها با داشتن بیش از 70 درصد از سهم انتشار این ذرات، از عوامل اصلی آلایندگی هوای شهر اصفهان هستند. سلیمانی با تأکید بر عدم غفلت از سهم آلایندگی وسایل نقلیه سبک همچون خودروهای شخصی، تاکسی‌ها و موتورسیکلت‌ها در تولید آلاینده‌های گازی در هوای شهر اصفهان، تصریح کرد: این وسایل که بیش از 85 درصد از ترافیک شهر اصفهان را به خود اختصاص داده‌اند نیز بسیار حائز اهمیت هستند؛ چراکه می‌توانند علاوه بر تولید ذرات معلق سایشی (جاده‌ای)، در تولید آلاینده‌های ثانویه نیز نقش داشته باشند.این محقق دانشگاه صنعتی اصفهان به دیگر یافته‌های مهم طرح پژوهشی انجام‌شده اشاره کرد و گفت: به‌جز سهم‌بندی و اولویت‌بندی منابع تولیدکننده ذرات معلق در هوای اصفهان، تعیین نقاط و مناطق بحرانی شهر ازنظر انتشار بیشترین ذرات معلق و ترکیبات شیمیایی همراه، ارائه نقشه انتشار این ذرات معلق در معابر مختلف شهری و ارائه نقشه کانون‌های اصلی گردوغبار طبیعی شرق اصفهان با اولویت‌بندی منطقه‌ای، از دیگر یافته‌های ارزشمند این طرح بزرگ تحقیقاتی است. سلیمانی اضافه کرد: یافته‌های ارزشمند این طرح در مباحث مربوط به مدیریت، کنترل و کاهش آلودگی هوا و همچنین در برنامه جامع کاهش آلودگی هوای شهر اصفهان، برنامه‌ریزی‌های مدیریت شهری در حوزه آلودگی هوا، سلامت و توسعه پایدار شهری، برنامه‌ریزی ترافیک شهری و نیز برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی تثبیت کانون‌های گردوغبار منطقه شرق اصفهان قابل‌استفاده است.
او با اشاره به تشدید آلودگی هوا در سالیان اخیر و اهمیت طرح‌های تحقیقاتی در کمک به مدیران و مسئولان برای برنامه‌ریزی و مدیریت کاهش و کنترل این معضل، تصریح کرد: کشورهای پیشرو در کنترل آلودگی هوا، ضمن برنامه‌ریزی علمی و عملیاتی دقیق، اطلاعات و داده‌های خود را نیز در بازه‌های زمانی معین به‌روزرسانی می‌کنند. دانشیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان افزود: بااین‌وجود عمل‌گرایی و برخورد جدی و واقعی در راستای حل مسئله به‌ویژه در بخش‌هایی که معضل مشخص است، هم‌زمان با انجام تحقیقات صورت می‌گیرد که متأسفانه این موضوع در کشور ما کمتر موردتوجه قرار گرفته است. سلیمانی ادامه داد: علاوه بر مؤلفه‌های ذکرشده، توجه به ظرفیت و توان اکولوژیک محیط‌زیست شهرهایی مثل اصفهان ضروری است؛ چراکه چنین شهرهایی دیگر توان بارگذاری صنعت و جمعیت بیشتر را با شرایط حال حاضر ندارند. او اظهار داشت: توجه به نتایج این مطالعه و نیز سایر مطالعات انجام‌شده درزمینه سیاهه انتشار می‌تواند به برنامه‌ریزی در راستای کنترل آلاینده‌ها در منبع و کاهش اثرات منفی آن‌ها بر محیط پیرامونی کمک کند؛ مشروط بر اینکه مسئولان امر در برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده به مقوله آلودگی هوا به‌عنوان یک فرایند چندعاملی و وابسته به مکان و زمان توجه جدی داشته باشند و آن را در اولویت تصمیم‌گیری‌ها قرار دهند. مجری پروژه منشأیابی و سهم‌بندی ذرات معلق هوای شهر اصفهان در پایان تأکید کرد: نباید دوقطبی‌سازی در بحث سهم‌بندی آلودگی هوا منجر به شانه خالی‌کردن بخش‌های مختلف (با هر میزان سهم) در راستای ایفای مسئولیتشان در کاهش آلودگی هوا شود.
