نگارگری؛ میراث مشترک چهار کشور
پرونده «هنر نگارگری (مینیاتور)» به‌صورت مشترک با کشورهای ترکیه، جمهوری آذربایجان و ازبکستان به ثبت جهانی رسید. محمدحسن طالبیان (معاون میراث فرهنگی کشور) درباره این اتفاق فرخنده گفت: ثبت یک هنر خاص برای یک کشور جایگاه نیاکان مردمان آن کشور را برجسته کرده و نوعی واکنش عاطفی را نسبت به میراث فرهنگی و هنری ایجاد خواهد کرد. ثبت هنر نگارگری (مینیاتور) می‌تواند ضمن ارتقای جایگاه منطقه درزمینه تنوع فرهنگی جهان، قدرت تخیل و تأسیس یک هنر منحصربه‌فرد را در آگاهی عمومی جامعه تقویت کند و به‌عنوان محرکی نیرومند در زمینه مطالعات هنری در زمینه و بافت فرهنگ جهانی، ایفای نقش کند. تعریف طالبیان از این هنر این‌گونه است: مینیاتور نوع خاصی از نقاشی است که بر اساس ویژگی‌های فرهنگی، ادبی و الزامات مبتنی بر مواد اولیه از قبیل طلا، نقره، شنگرف و لاجورد و نوع نگاه به جهان، طبیعت و تفسیر آن، در جوامع سنتی شکوفا شده و تا به امروز باقی‌مانده است.
اولین میراث ناملموس مشترک جهانی ایران و ارمنستان
قره کلیسا را می‌توان مهم‌ترین کلیسای شمال غرب ایران و کهن‌ترین کلیسای جهان نامید. حالا امسال برای دومین بار نام این کلیسای ایران در فهرست میراث ناملموس جهان به ثبت رسید؛ آن هم به دلیل یک میراث ناملموس یعنی آیین زیارت سالانه این کلیسا که شماری از ارامنه مسیحی جهان را هرساله به این منطقه از ایران می‌کشاند. «مراسم زیارت کلیسای تادئوس» در پانزدهمین اجلاس کمیته بین‌الدول میراث فرهنگی ناملموس در فهرست میراث جهانی ناملموس یونسکو به ثبت رسید تا این دومین پرونده معرفی‌شده ایران باشد که به‌صورت مشترک با کشور ارمنستان تهیه شده و به یونسکو فرستاده می‌شود. در اجلاس کمیته بین‌الدول میراث فرهنگی ناملموس که امسال برای نخستین بار به‌صورت مجازی در حال برگزاری است، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این کلیسا در زبان ارمنی سورپ تادئوسی وانک (Surb Tadeosi vank) یعنی کلیسای مقدس تادئوس نامیده می‌شود. تادئوس مقدس یکی از حواریون مسیح است که برای تبلیغ دین مسیحیت به این منطقه آمده بود. در سال۶۶ میلادی، تادئوس مقدس به همراه سان‌دخت، دختر پادشاه و تنی چند، که به دین مسیحیت ایمان آورده بودند، به دستور پادشاه وقت دستگیر شدند و پس از شکنجه به قتل رسیدند و تادئوس مقدس در مکان فعلی دیر به خاک سپرده شد. واژه قره، ترکی و به معنای سیاه است. مورخان سده هشتم هجری به بعد گاهی به مناسبتی یادی از کلیسای تادئوس کرده‌اند و آن را «قرا کلیسا» نامیده‌اند. چون قسمت خاوری بنای کلیسا با سنگ سیاه ساخته شده‌است. این کلیسا در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی شهرستان چالدران در کنار روستایی به همین نام واقع شده است. کلیسای تادئوس مقدس در تاریخ ۷ ژوئیه ۲۰۰۸، به همراه کلیساهای سنت استپانوس (St Stepanos) و کلیسای زورزور (the Chapel of Dzordzor) در قالب یک پرونده به نام کلیساهای ارمنی ایران (Armenian Monastic Ensembles of Iran) در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. نکته جالب دیگر درباره این کلیسا این است که اسم اصلی کلیسا، تادئوس مقدس است و با همین نام هم ثبت جهانی شده است. حتی پرونده ثبت آیین زیارتی کلیسای تادئوس مقدس با رعایت نام اصلی تهیه و به یونسکو ارسال شد. اما قره‌کلیسا نامی است که ساکنان محلی از نام روستای هم‌جوار کلیسا، گرفته‌اند و البته کلمه «قره» به معنای بزرگ است و ازآنجایی‌که قدیمی‌ترین کلیسای مسیحیان جهان است به معنای کلیسای جامع به‌کاررفته است. پانزدهمین اجلاس مجازی کمیته بین‌الدول میراث فرهنگی ناملموس دوشنبه (۲۴ آذرماه) به میزبانی جامائیکا آغاز به کار کرد که به مدت شش روز تا ۲۹ آذر (۱۴ تا ۱۹ دسامبر ۲۰۲۰) هر روز به‌صورت آنلاین از ساعت ۴ تا ۷ بعدازظهر برگزار شد.
عود و مهرگان، در مسیر ثبت جهانی
دو پرونده «هنر ساختن و نواختن عود» و «جشن مهرگان» بعد از اعلام در پانزدهمین اجلاس مجازی کمیته بین‌الدول میراث فرهنگی ناملموس و چند اظهارنظر درباره آن‌ها ازجمله صحبت‌های محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، ریفر (موکول به سال بعد) شد. نکته قابل‌توجه این‌که پرونده «جشن مهرگان» به‌صورت مشترک با تاجیکستان و «هنر ساختن و نواختن عود» به‌صورت مشترک با سوریه تهیه و به یونسکو ارسال شده بودند.
میراث ایرانی
آیین باستانی و کهن نوروز و ردیف موسیقی سنتی ایران در سال ۲۰۰۹-۱۳۸۸، آیین پهلوانی و زورخانه‌ای، هنر نمایشی آیینی تعزیه، مهارت فرش‌بافی کاشان، مهارت فرش‌بافی فارس و موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی در سال ۲۰۱۰- ۱۳۸۹، دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی در خلیج‌فارس و نقالی، قصه‌گویی اجرایی ایرانی در سال ۲۰۱۱- ۱۳۹۰، آئین قالی‌شویان مشهد اردهال در سال ۲۰۱۲- ۱۳۹۱ تا پیش از آغاز دولت تدبیر و امید در یونسکو به ثبت رسید. همچنین فرهنگ پخت نان لواش و آیین نوروز (با تکمیل پرونده) برای دومین بار در سال ۲۰۱۶- ۱۳۹۵، هنر ساختن و نواختن کمانچه، چوگان، بازی سوار بر اسب همراه با روایتگری و موسیقی در سال ۲۰۱۷-۱۳۹۶ و ساختن و نواختن دوتار ایرانی در سال ۲۰۱۹- ۱۳۹۸ پنچ اثر معنوی دیگر ایرانیان است که در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسیده‌اند.
