این جمله از مهندس درویش، تنها از زبان یک معمار یا شهرساز بیان نمیشد، بلکه این سؤال را کسی مطرح میکرد که به عنوان شهروندی کنشگر و مسئول نسبت به تحولات کالبدی شهر شاهد رویدادهایی بوده است که طی هشتاد سال گذشته از آغاز دهه 20 شمسی تا امروز، سیمای اصفهان را متحول کرده است.
از کنار چنین سوالی راحت نمیشود گذشت. اگر فرض کنیم معماری، خلق فضاست با دانش و توان فنی روز، برای ما معماران جوان که اکنون میخواهیم فعالیت حرفهای خود را آغاز کنیم، مرور ایدهها و تلاشهایی که در گذشته برای توسعه شهرهای ایران شده است و ما امروز آینده آنها را تجربه میکنیم، حلقه ارتباط ما با آینده خودمان است. از کجا باید شروع کنیم؟ باید به عقب بازگشت؟ باید به آینده نگاه کرد؟ شاید برای پیدا کردن پاسخ این پرسشها بود که مدام موضوع نمایشگاه زندگی و آثار ایشان پیوند بیشتری با روند توسعه کالبدی شهر اصفهان میخورد تا جایی که دیگر با دو روایت موازی روبهرو بودیم و تصمیم گرفتیم نام نمایشگاه را بر همین اساس انتخاب کنیم: «آینده یک گذشته: مروری بر توسعه کالبدی شهر اصفهان در خلال زندگی و آثار مهندس محمود درویش. «تا وقتی یک تجربه جهانی پیش رویمان هست، چه اصراری داریم که چرخ را از اول بسازیم…»
حافظه مهندس درویش و تسلطی که روی پروژههای معماری داخل و خارج از کشور دارند، حیرت انگیز است. این کمک میکند تا بتوانند تجربیاتی را که به طور مستقیم از برخورد با پروژههای معماری در سراسر دنیا داشتهاند با جزئیاتی دقیق توضیح دهند. اینطور در نگاه اول به نظر میرسد پاسخ بسیاری از مشکلاتی که امروز با آنها دست و پنجه نرم میکنیم، بر اساس تجربیاتی که مردم اروپا و سراسر امریکا در شرایط مشابه داشتهاند تا چه اندازه بدیهی است. اینکه شهرداری شهرهای موفق دنیا چگونه پاسخهایی پایدار به مشکلاتشان میدهند، طراحان شهری دنیا چگونه با سایتهای حساس شهرشان برخورد میکنند، چه ارزشها و استانداردهایی در نظر معماران دنیا از اهمیت بیشتری برخوردار است. این تسلط از آموزش ایشان در دانشکده هنرهای زیبا زیر نظر استادانی مثل هوشنگ سیحون شکل گرفته است و بعد با فعالیت در پروژههای بزرگی مثل ذوب آهن اصفهان پختهتر میشود و با حضور در دانشگاه تورنتو قسمت دیگری از جنبههای علمی ایشان شکل میگیرد و نهایتا در نتیجه سفرهای طولانی به دور دنیا بدل به نوعی جهانبینی میشود که در پروژههای شهری و معماریشان نمود پیدا میکند. اینکه پاسخ مسائل پروژههای معماری میتواند بر خلاف ظاهر پیچیدهشان بسیار ساده باشد و بر اساس تجربیاتی که نسلهای پیشین ما در سراسر دنیا داشتهاند.
-«فکر میکنم بهتر است هر آدمی در هر رشتهای که باشد مدیریت بخواند. مهم نیست معمار یا پزشک یا چه. این دانشی است که کمک میکند همه ما بهتر کار کنیم.»
مهندس درویش حساسیت خاصی روی انجام اصولی کارها دارد. این را نه تنها میتوان در عملکردشان در طول فعالیت حرفهای ایشان و همچنین سر و ساماندادن به انجمن صنفی مهندسان استان اصفهان دید، بلکه میتوان از نظم دفتر کارشان و مستندهایی که با وجود مهاجرت و سفرهای پی در پی میان ایران و کانادا هنوز حفظ کردهاند، بهخوبی مشاهده کرد. چنین نظمی در مقایسه با سختی کار جمعآوری مدارک تاریخی و مستندهای شهری در شلختگی نهادهایی که ما را مدام به جایی دیگر ارجاع میدادند و جای خالی کتابهای مرجع در کتابخانهها بیشتر به چشم میآمد. برای همین هم هست وقتی از 4هزار اسلایدی صحبت میکنند که با دقت و حوصله از سفرهایی که به دور دنیا داشتهاند جمع کرده بودند میتوانم تصور کنم که با چه حوصلهای عکسها را بر اساس تنوع فضاهای شهری و پرترههای مردم محلی دسته بندی کرده بودند و فقدان مستندهای این سفر در پی بینظمی عملکرد بار فرودگاه چه اندازه برایشان دشوار است. فکر میکنم در صورت امکان دسترسی به آن تصاویر میشد به شناخت بهتری از جایگاه شهرهایمان در مقایسه با شهرهای دنیا برسیم.
-«ما برای حل مشکلاتمان احتیاج به میثاقی داریم به نام مقررات شهری که بر اساس دانش و اطلاعات کافی از تجربه دنیا باشد.»
این نمایشگاه قسمتی از دگرگونی اصفهان را نشان میداد. اینکه کجا تصمیماتی گرفتیم که منفعتی عام به وجود آورد (تأسیس کارخانهها، مرمت بناهای تاریخی به جای تخریبشان، ساخت پارکها، پلها و جادهها) و کجا فرصتهای توسعه شهرمان را با تصمیمات کوتاه نگرانه سوزاندهایم (تخریب باغها، بر همزدن خط آسمان، ساختهای بیش از اندازه) اما چطور میشود از درسهایی که گرفتهایم استفاده کنیم؟ چطور میتوانیم تجربیات موفقی که داشتهایم را تکرار کنیم و از تجدید خطاها بپرهیزیم؟ اینها دیگر چیزهایی است که به انگیزههای اخلاقی ما و آگاهی ما بر لزوم رعایت استانداردهای اجرایی بر میگردد. شاید قدم بعدی باید در کنار پرسه زدن در گذشته و گشتن به دنبال راهکارهای عملی برای آینده، افزایش حساسیت عمومیمان باشد در لزوم پایبندی به قوانین شهری.
خالی از لطف نیست از دو عزیز به طور ویژه تشکر کنم ؛ اول دکتر محمد صرامی که پیشنهاد برگزاری این نمایشگاه را مطرح کرد و مهندس فرشاد غفارزاده که بدون تلاشهای او برپایی این نمایشگاه ممکن نبود.