اجرای تراموا یا قطار سبک شهری ابرپروژه‌ای است که تأکید بر اجرای آن بارها از سوی مدیریت شهری اصفهان شنیده شده است. اما اجرای این پروژه مخالفانی جدی نیز در میان کارشناسان و متخصصان حوزه حمل‌ونقل و شهرسازی دارد. چنانکه در سی‌ام آذر سال جاری نامه‌ای از سوی 30 تن از اعضای هیئت‌علمی و متخصص در حوزه مدیریت شهری و حمل‌ونقل به رئیس شورای عالی ترافیک کشور ارسال شد که در آن احداث تراموا در شهرهایی مانند اصفهان، همدان و رشت را فاقد توجیه اقتصادی می‌دانست. به همین منظور مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر اصفهان به ریاست «کوروش محمدی» فرصتی را ترتیب داد تا این مسئله با حضور دو گروه موافق و مخالف به مشورت گذاشته شده و نتیجه آن در تصمیم‌گیری درباره اجرا یا عدم اجرای پروژه مؤثر باشد.
تراموا نسبت به سیستم‌های ریلی سنگین، هزینه کمتری دارد
در این نشست، مدیر پروژه تراموای شهری اصفهان به‌عنوان عضوی از گروه موافقان ابتدا توضیحاتی را درباره پیشینه اجرای سیستم ریلی تراموا در جهان برای حاضران ارائه کرد و بعد بیان کرد که سابقه مطالعات حمل‌ونقل ریلی در اصفهان به دهه ۵۰ و شرکت ذوب‌آهن اصفهان برمی‌گردد. افتخاری گفت: «در دهه ۶۰ ایجاد شبکه ریلی برای اصفهان پیشنهاد شد و این شهر پرچم‌دار مطالعات جامع حمل‌ونقل در کشور بوده است، درحالی‌که در همان مطالعات به وخامت ترافیک شهر اصفهان در دهه ۸۰ اشاره‌شده بود.» او از مطالعات انجام‌شده در خصوص پیش‌امکان‌سنـجــی و امـکـان‌سنجی پروژه متروی اصفهان در میانه دهه 70 نیز سخن گفت و افزود: «حاصل این مطالعات، تعریف ۳ کریدور ریلی مترو در اصفهان بود. تا اینکه پس‌ازآن یک مرحله مطالعات جامع حمل‌ونقل در سال۹۷ انجام و راهکارهایی برای توسعه حمل‌ونقل همگانی مطرح شد که به دلیل نگرش‌های مختلف مدیریت شهری و خاستگاه ضعیف توسعه حمل‌ونقل همگانی، به تعویق افتاد.» مدیر پروژه تراموای اصفهان با اشاره به اینکه حتی برخی از نخبگان کشور نیز از کارکرد تراموا مطلع نیستند، بهره‌برداری از تراموا در بیش از 417 شهر بزرگ دنیا را نشان‌دهنده اهمیت و منفعت این سیستم ریلی دانست و قابلیت تأمین نیرو از طریق برق و هزینه کمتر نسبت به سیستم‌های ریلی سنگین را از ویژگی‌های آن برشمرد و گفت: «به ازای یک کیلومتر مسیر ریلی سنگین مثل مترو، می‌توانیم ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر مسیر ریلی سبک ایجاد کنیم و عمر ناوگان طولانی‌تری داشته باشیم.» او با بیان اینکه سال ۸۸ در اصفهان مصوبه‌ای از شورای عالی ترافیک کشور برای اجرای خط تراموا در بزرگراه امام خمینی گرفته شد، اضافه کرد: «باگذشت زمان و تغییر الگوی سفرهای شهری و ضوابطی که شورای عالی ترافیک تصویب کرد، دوباره مطالعات حمل‌ونقل همگانی در اصفهان و اجرای سیستم‌های ریلی سبک را شروع کردیم.»
تدوین طرح تراموا بر اساس رؤیا و خیال!
بعد از آن نوبت به عضو هیئت علمی دانشکده شهرسازی دانشگاه تهران رسید تا به ارائه دلایلی در خصوص مخالفت با اجرای این پروژه بپردازد. «شهاب‌الدین کرمانشاهی» اجرای ابرپروژه‌هایی مانند تراموا را نیازمند بررسی بسیار دقیق و مفصل دانست و خطاب به گروه مقابل گفت: «اجرای ابرپروژه‌ها به معنای عدم اجرای بسیاری از پروژه‌های کوچک و متوسط شهری است و آیا حقیقتا از درستی اجرای پروژه تراموا در اصفهان اطمینان کامل دارید؟»
«احمدرضا طالبیان»، عضو هیئت‌علمی دانشکده حمل‌ونقل دانشگاه صنعتی اصفهان و دیگر عضو گروه مخالفان ضمن تأیید سخنان کرمانشاهی، بیان کرد که برای تراموای اصفهان سه سناریو تعریف شده که هر سه آن‌ها خیالی و رؤیایی هستند و واقعیت‌های موجود در زمینه قیمت ارز، بنزین، گازوئیل و وضعیت دشوار اقتصادی کشور در آن‌ها پنهان مانده است. اما «علی نادران»، مشاور بازنگری مطالعات جامع حمل‌ونقل اصفهان در پاسخ به این موضوع بیان کرد: «سناریوی رؤیایی، سناریوی ما هم نیست؛ اما سال۹۸ که این مطالعه انجام می‌شد وزارت کشور که متولی تأیید و تصویب پروژه‌های شهری است و سازمان برنامه‌وبودجه این اعداد را مطرح کردند.»
او تأکید کرد: «از روز اول اعلام کردیم مطالعات تفصیلی حمل‌ونقل همگانی اصفهان وجود دارد که در ذیل آن سیستم‌های مختلف بررسی‌شده است. با این امید وارد این مطالعات شدیم که باوجود تغییرات احتمالی، به نظر می‌رسید این مطالعات و کریدورها، مسیرها و نوع سیستم‌هایی که تعریف‌شده به‌احتمال بالای ۸۰درصد در آینده نیز معتبر است. بنابراین چون امکان آمارگیری وجود نداشت، یا باید کار را تعطیل می‌کردیم یا به مطالعات افق ۱۴۰۴ استناد می‌کردیم. اتفاقی که افتاده این است که به استناد مطالعات قبلی یکی از خطوط را تعریف و بررسی کردیم.»
او ادامه داد: «شهرداری قرارداد مطالعات جامع حمل‌ونقل جدید را منعقد کرده و بازنگری طرح قبلی در دست انجام است؛ زیرا طرح قبلی باوجود تمام زحمات به تأیید وزارت کشور نرسید و پس از تصویب در استانداری اصفهان متوقف شد. شهرداری تلاش کرده است که مطالعات جامع حمل‌ونقل شهری (ضابطه ۳۱۴) را به‌روز کند و در کنار آن قرارداد مطالعات تفصیلی حمل‌ونقل همگانی یکپارچه شهری و حومه و امکان‌سنجی ریلی (ضابطه ۷۷۷) منعقد شود. مشروط به اینکه بر اساس داده‌های طرح جامع قبلی بتوانیم برای افق کوتاه‌مدت جدید (۱۴۰۴ مطالعات پیشین) شبکه‌ای را برای سیستم حمل‌ونقل بررسی کنیم که سطح خدمات آن افزایش پیدا کند.»
در برآورد هزینه تراموا دچار اشتباه شده‌اید
اینکه برآورد هزینه اجرای تراموا به‌اشتباه صورت گرفته، موضوع دیگری بود که کرمانشاهی به بیان آن پرداخت. او مقایسه مترو و تراموا را از اشتباهات محرز دانست و تأکید کرد که معمولا در همه دنیا به‌اشتباه هزینه‌های پروژه‌ها در ابتدا پایین تخمین زده می‌شود و بعد در پایان چند برابر تولید هزینه می‌کند. بنابراین اینکه گفته می‌شود تراموا با پنج هزار میلیارد تومان قابل‌اجراست، برآوردی بسیار کمتر از واقعیت است و باید آن را حدود 30درصد بیشتر در نظر گرفت.طالبیان نیز در تأیید این مسئله یادآوری کرد که تعیین زمان چهارساله برای اجرای تراموا، بسته‌شدن معابر و مسیرها و همچنین هزینه روانی این موضوع برای مردم از دیگر بخش‌های مغفول‌مانده این طرح است.
تراموا تنها یک‌درصد حمل‌ونقل شهر را پوشش می‌دهد
در ادامه، «میثم اکبرزاده»، عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی اصفهان و عضوی دیگر از گروه مخالفان، از وجود چهار تله سیستمی درباره تراموا سخن گفت و تأکید کرد که اجرای پروژه‌های بزرگ برای هر مدیری جذاب است؛ اما گاهی شجاعت در نه گفتن است و گاهی با زدن یک کلنگ بر زمین، آیندگان را گرفتار می‌کنیم. او افزود: «مصیبت بعدی دارایی‌های مشترک است که در کشور وجود دارد، درحالی‌که اگر مواظب تله‌های سیستمی نباشیم در رتبه‌بندی کشور نزول کرده و ناچاریم کم‌کم با شهرهای کوچک رقابت کنیم.» «حسین حق‌شناس»، عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی اصفهان و دیگر عضو گروه مخالفان هم استدلال موافق اجرای این پروژه در خصوص جلوگیری از آلودگی هوا را غیرمنطقی دانست و توضیح داد که طبق تحقیقات، برقی که در تراموا استفاده می‌شود، حتی اگر سوخت طبیعی گاز را برای نیروگاه‌های تولید برق در نظر بگیریم، تراموا را به عامل آلودگی هوا تبدیل می‌کند. او همچنین تأکید کرد که با هزینه اجرای تراموا می‌توان کل اتوبوس‌های شهر را با استانداردهای یورو ۵ منطبق کرد، این درحالی است که اتوبوس ۲۰درصد حمل‌ونقل شهر را پوشش می‌دهد؛ اما تراموا ممکن است یک درصد حمل‌ونقل شهر را پوشش دهد.
بی‌شک نتیجه مناظره در تصمیم‌گیری مؤثر است
بعد از اتمام مدت در نظر گرفته‌شده برای دو گروه موافق و مخالف و بیان نقطه‌نظرات آن‌ها، نوبت به اعضای شورای اسلامی شهر اصفهان رسید. رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان که آغازگر این بخش بود، برگزاری این مناظره را چهارمین اقدام شجاعانه مدیریت شهری پس از اجرای پروژه‌های بزرگی مانند رینگ چهارم ترافیکی، پژوهش‌های مربوط به آلودگی هوای اصفهان و ورود به پروژه تراموا دانست و با اشاره به نامه معترضانه اساتید دانشگاهی در خصوص پروژه تراموا تأکید کرد: «این ذهنیت برای ما ایجاد شد که اگر قرار است در این بخش سرمایه‌گذاری کنیم حتما باید از منطقی برخوردار باشد و باید به‌دوراز هرگونه تعصبی از نتایج این گفت‌وشنود استفاده کنیم.»علیرضا نصر اصفهانی افزود: «چندی پیش تعدادی از اساتید کشور وجود تراموا در شهرها را به چالش کشیدند و موج جدیدی ایجاد کردند که منجر به ایجاد این ذهنیت شد که اگر قرار است با اموال مردم در پروژه‌ای سرمایه‌گذاری کنیم، باید مبتنی بر منطق بوده و به دور از هرگونه تعصب باشد.» او تأکید کرد: «هرگز نباید در اینکه مدیران شهر درباره اجرای تراموا مصاحبه کرده‌اند تعصبی داشته باشیم و رهاکردن پروژه در این مرحله را زشت و نامطلوب بدانیم؛ زیرا یکی از خروجی‌های تحقیق و پژوهش، رساندن افراد به‌حقیقت است. بنابراین همگی باید محاسن و سختی‌های رسیدن به‌حق را بپذیریم که هدف این جلسات همین موضوع است.»
رئیس کمیسیون حمل‌ونقل و فناوری اطلاعات شورای اسلامی شهر اصفهان هم اجرای پروژه تراموا در اصفهان را حائز اهمیت دانست و گفت: «سال‌ها زمزمه راه‌اندازی تراموا در شهر مطرح بود تا اینکه سرانجام در دوره پنجم شورای اسلامی شهر جدی‌تر شد و مطالعات آن مدنظر قرار گرفت.» امیراحمد زندآور اصفهان را در ورود به اجرای این پروژه توانمند دانست و بر پیگیری برای آگاهی از مطالعات علمی و استفاده از نظرات دانشگاهیان تأکید کرد. او با بیان اینکه شورای شهر برنامه‌ریز و شهرداری مجری برنامه‌هاست، گفت: «از اینکه روند مطالعات به خوبی پیش رود و به صورت جامع به پایان برسد استقبال می‌کنیم. ضرورت راه‌اندازی تراموا در شهر اصفهان به خوبی احساس می‌شود و زیرساخت‌های احداث آن نیز وجود دارد.»بعد از آن نوبت به عضو دیگر شورای شهر اصفهان رسید تا درخصوص برگزاری چنین جلساتی برای همه پروژه‌های بزرگ شهر ابراز امیدواری کند. فریده روشن اظهار کرد: «انتظار داشتم که اگر قرار است میان اتوبوس و تراموا مقایسه‌ای شود، به تمام جوانب آن دقت شود.» او تأکید کرد: «هزینه اولیه، مدت ماندگاری، بازگشت سرمایه و تعداد مسافران باید به‌طور کامل در قیاس تراموا و اتوبوس مدنظر باشد تا سریع‌تر به پاسخ برسیم و بتوانیم نقاط ضعف و قوت سناریوی پیشنهادی را احصا کنیم.»
قرار نیست مطالعات در قفسه کتابخانه‌ها خاک بخورد!
نایب رئیس شورای شهر اصفهان هم در ادامه با بیان اینکه اصفهان در حال حاضر وارث تصمیماتی است که اگر اجرای آن‌ها متوقف شود، باید نگران اثرات سوء آن باشیم، گفت: «پروژه‌هایی نظیر سالن اجلاس و توسعه خطوط مترو که بخش عمده توان مدیریت شهری را به خود معطوف کرده ازجمله چنین پروژه‌هایی است؛ بنابراین باید برای آغاز یک پروژه جدید تمام جوانب سنجیده شود تا در نهایت تصمیم درستی بگیریم.» نصیر ملت محتوای چنین جلسه‌ای را برخوردار از نکات قابل توجهی دانست و افزود: «تصمیم‌سازان نباید پشت درهای بسته تصمیم‌گیری کنند، تیم مشاور بداند مطالعات قرار نیست در قفسه کتابخانه‌ها خاک بخورد و تیم اجرا نیز تنها به اخذ مجوز متکی نباشد و در مجموع همه ارکان پروژه خود را ملزم به پاسخ‌گویی بدانند.» او با بیان اینکه مدیریت شهری طیف گسترده‌ای از خدمات و وظایف را در اختیار دارد که حمل‌ونقل عمومی یکی از آن‌هاست، اضافه کرد: «بنابراین ابتدا باید چرایی اولویت حمل‌ونقل عمومی مدنظر باشد و سپس اولویت داشتن یا نداشتن تراموا مطرح شود.»نایب رئیس شورای شهر اصفهان از دغدغه امروز مدیران شهری برای اجرای مترو سخن گفت و افزود: «این دغدغه ناشی از آن است که معتقدیم مترو یک مدل حمل‌ونقلی فوق‌العاده است؛ اما هزینه‌های سنگین آن، روی دیگر اجرای پروژه است. بنابراین اگر از مدیریت ارزش صحبت می‌کنیم، باید توسعه مترو با هزینه کمتر و منافع بیشتر مدنظر باشد.» به گفته او، شورای شهر مطالعات تراموا را تصویب کرده، نه اجرای آن را بنابراین مردم و اساتید دانشگاه درباره این موضوع نگرانی نداشته باشند و بدانند حساسیت لازم در مطالعات و اجرای درست در اولویت پروژه تراموا لحاظ خواهد شد.
ارزیابی اقتصادی پروژه تراموا یک ضرورت است
در پایان این جلسه، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان خطاب به حاضران اعلام کرد: «نتیجه مطالعات هرچه باشد فارغ از اینکه به اجرای تراموا ختم شود یا خیر، به آن اعتماد می‌کنیم. مسعود بنده‌خدا انجام کامل ارزیابی اقتصادی پروژه تراموا را یک ضرورت دانست و ادامه داد: «شخصیت علمی منتقدان را قبول داریم؛ اما پروژه تراموا در مسیر بزرگ‌ترین خط اتوبوس‌رانی شهر اصفهان قرار دارد و معتقدیم باید حمل‌ونقل انبوهی در این مسیر انجام شود که ماندگاری بیشتر و استهلاک کمتری داشته باشد.»
او اضافه کرد: «یقینا ورود مدل جدید باعث جذب بیشتر مردم به استفاده از حمل‌ونقل عمومی می‌شود؛ زیرا تراموا امنیت بیشتری دارد و دسترسی آن برای اقشار آسیب‌پذیر و معلولان بیشتر خواهد بود؛ مزیت‌های فرهنگی پروژه قابل اندازه‌گیری و مقایسه نیست که به نظر می‌رسد این مزایا نیز باید در انجام مطالعات مدنظر باشد.» او خاطرنشان کرد: «انتقاد بر برقی بودن این نوع حمل‌ونقل قابل قبول نیست. همچنین اجرای پروژه اختلال چندانی در رفت‌وآمد شهروندان ایجاد نمی‌کند و هزینه‌های اجرای تراموا در ایران ریالی و به صرفه‌تر از کشورهای دیگر خواهد بود.»
