در ادامه، با بررسی‌های صورت‌گرفته و مقایسه این طرح با الگوهای روز دنیا، این نتیجه حاصل شد که شاید بشود گونه‌های حمل‌ونقل مناسب‌تری را به‌جای تراموا ارائه کرد تا ضمن ایجاد حمل‌ونقل پایدار و رسیدگی به معضلاتی همچون آلودگی هوا، از اجرای طرح تراموا و صرف این هزینه هنگفت خودداری شود. نکته حائز اهمیت این است که بی‌تردید برای سرمایه‌گذاری‌های کلان در مقیاس بزرگ به مطالعات همه‌جانبه‌ای نیاز داریم که همه ابعاد و موارد مختلف در آن دیده‌شده و به شکل روشن و شفاف بیان شوند تا درنهایت تصمیم درست و منطقی درباره آن‌ها گرفته شود. نکته دیگر این است که غالبا درباره پروژه‌های حوزه حمل‌ونقل در مقیاس بزرگ، تنها مطالعات اقتصادی صورت می‌گیرد. در حالی‌که جدای از مسائلی که در خروجی امور اقتصادی وجود دارد و صرف‌نظر از درستی، نادرستی یا علمی بودن و نبودن آن‌ها، هزینه‌های دیگری هم در کنار هزینه‌های اقتصادی وجود دارد. مانند هزینه‌های اجتماعی، زیست‌محیطی، تأثیرات پروژه‌ها بر مسائل شهری و اموری ازاین‌دست. بنابراین پیش از معرفی یک الگوی نهایی برای حمل‌ونقل در یک محدوده، لازم است همه این مطالعات اعم از مطالعات اقتصادی و اجتماعی، شهری و… به شکل درستی انجام شود. مثلا در حوزه مطالعات اجتماعی باید توجه کرد که گروه‌های هدف منتفع از این پروژه چه گروه‌هایی هستند و پذیرش این گونه‌های حمل‌ونقلی و گرایش به این گونه‌ها در جامعه چطور است و در درازمدت، میان‌مدت و کوتاه‌مدت چه تغییری خواهند کرد.
بر اساس آنچه ذکر شد، باید پرسید آیا واقعا بهره‌های موردانتظار ما از تراموا با اجرای آن اتفاق می‌افتد یا اینکه اگر مثلا به توسعه بیشتر بی‌آرتی که سابقه‌ای در اصفهان داشته و مردم در حال استفاده از آن هستند به‌جای تراموا بپردازیم، مشکل ترافیک را بهتر حل می‌کنیم؟ ضمن اینکه بیانات مطرح‌شده در جلسه مناظره نشان داد که حتی مطالعات اقتصادی پروژه تراموای اصفهان هم نیاز به بازنگری دارند. در پایان تأکید می‌کنم، نمی‌شود تصمیم‌گیری کرد که کدام گونه حمل‌ونقلی مناسب‌تر است و کدام نیست؛ لذا همیشه نیازمند مطالعات در همه ابعاد هستیم. اما با توجه به شرایط فعلی، محدودیت شدید منابع و روند حاکم بر شهر اصفهان به نظر می‌رسد شاید بشود با هزینه‌های کمتر، گونه‌های حمل‌ونقلی دیگری را که دارای سیستم هماهنگ‌تر و بهره‌وری بالاتری هستند جایگزین تراموا کرد.
*عضو هیئت‌علمی/ دانشکده مهندسی حمل‌ونقل دانشگاه صنعتی اصفهان
