نگاهی به انتخابات از مشروطه تا امروز

 این دوره با ۶۲۵ جلسه علنی و ۱۶ جلسه غیرعلنی، ۸۰۴ لایحه و طرح همراه بود که این پرکاری به دلیل شرایط حسّاس انقلاب بود؛ در ضمن ۳۱ بار بحث کابینه در دستور کار قرار گرفت که طی آن ۱۰۲ نفر وزیر رأی اعتماد گرفتند و ۱۲ نفر با رأی عدم اعتماد مجلس به وزارت نرسیدند. مجلس اول شورای اسلامی در تاریخ ششم خرداد 1363 به کار خود پایان داد.
مجلس دوم شورای اسلامی در روز جمعه ۲۶ فروردین ۱۳۶۳ برگزار شد و در تاریخ ۷ خرداد ۱۳۶۳ اولین جلسه مجلس دوم برگزار شد. در انتخابات دوره دوم مجلس شورای اسلامی، ناطق نوری، وزیر کشور بود. در این انتخابات که ۱۵۸۶ نفر آمادگی خود را برای کاندیداتوری اعلام کردند، صلاحیت ۱۲۷۵ نفر از داوطلبان توسط هیئت‌های اجرایی و شورای نگهبان تأیید شد. ردصلاحیت یکی از نامزدهای این انتخابات از سوی شورای نگهبان، منجر به شورش شد. به‌دنبال این شورش، وزیر کشور وقت دستور می‌دهد کسی را که با نظر شورای نگهبان مخالفت کرده و در کشور نیز شورش به‌پا کرده‌است، زندانی کنید. دومین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در فروردین‌ماه ۱۳۶۳، در حالی برگزار شد که کشور در حالت جنگ و در وضعیت تحریم شدید سیاسی، نظامی و اقتصادی به سر می‌برد. با کنار رفتن نیروهای لیبرال، مارکسیست‌ها و نیز چپ‌ها ازجمله حزب توده ایران و سازمان منافقین و… انتخابات مجلس دوم شورای اسلامی صحنه رقابت نیروهای خط امام و انقلاب بود. حزب جمهوری اسلامی، جامعه روحانیت مبارز، موتلفه اسلامی و دفتر تحکیم وحدت تنها گروه‌هایی بودند که در این دوره توانستند در مجلس حضور پیدا کنند. مرحله دوم انتخابات در تاریخ ۲۷ اردیبهشت برگزار شد. در این انتخابات شش‌میلیون‌و56 هزار و 706 نفر شرکت کردند که ۱۳۰ نفر از نمایندگان در این مرحله انتخاب شدند. انتخابات میان دوره‌ای نیز در تاریخ‌های ۱۳۶۳/۵/۱۸، ۱۳۶۳/۶/۲۳، ۱۳۶۳/۸/۴، ۱۳۶۵/۵/۱۰ و ۱۳۶۵/۸/۱۶ برگزار شد. ساده‌زیستی، توجه به عدالت اسلامی و به ویژه توصیه برای رسیدگی به وضع محرومان از محورهای اصلی و مهم پیام بنیان‌گذار انقلاب به مجلس دوم بود که توسط سید احمد خمینی قرائت شد. پس از اتمام قرائت پیام رهبرمعظم انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای ریاست‌جمهوری وقت با دعوت رئیس سنی مجلس به ایراد سخنرانی پرداختند که در آن ضمن تشکر از نمایندگان مجلس اول و توصیه به نمایندگان دوره دوم به ارتباط با مردم و همکاری با دولت، از آنان خواستند تا نظام اقتصادی کشور را تعیین کنند. پس از پایان سخنان ریاست‌جمهوری، نمایندگان مراسم تحلیف را به جای آوردند و با اعلام ریاست سنی مجلس، جهت میثاق با شهدای انقلاب عازم مزار شهدا شدند. برحسب تحصیلات حوزوی، تعداد 28 نفر دارای اجتهاد، 98 نفر خارج، 20 نفر دوره سطح و پنج نفر دوره مقدمات را گذرانده بودند. از نظر مدارک دانشگاهی و تحصیلات جدید، 10 نفر دکتر، 19 نفر فوق لیسانس، 45 نفر لیسانس، 21 نفر فوق دیپلم، 16 نفر دیپلم و 11 نفر زیر دیپلم بودند. در کل تعداد کمیسیون‌های دائم مجلس دوره دوم 25 کمیسیون بود. نکته حائز اهمیت در ارتباط با کمیسیون‌های دائمی در مجلس دوم این است که برخلاف ماده 334 آیین‌نامه داخلی مجلس، نمایندگان بر حسب سوابق و اطلاعات و با رعایت تخصص و اولویت‌ها به عضویت این کمیسیون‌ها انتخاب نشده‌اند. به‌طورکلی اعضای کمیسیون‌ها متناسب با تخصص خود انتخاب نشده‌اند؛
بلکه تجربه افراد ملاک حضور و عضویت در کمیسیون‌ها بوده است؛ به همین خاطر در کمیسیون‌های مجلس، مسئله فقدان تخصص و مشکل ضعف کارشناسی همواره مطرح بوده است. در طول دوره دوم مجلس، 47 وزیر رأی اعتماد گرفتند.
 بعد از تشکیل مجلس در تاریخ 14 مرداد 1363 نخست‌وزیر میرحسین موسوی توانست با کسب 163 رأی از نمایندگان حاضر در مجلس رأی اعتماد بگیرد. اما در هفته بعد، یعنی در تاریخ 22 مرداد، مجلس به تمام اعضای کابینه رأی اعتماد نداد و پنج تن از وزرا از ادامه فعالیت در کابینه محروم شدند که بعدا وزرایی جانشین آن‌ها شدند. آیت‌الله خامنه‌ای در چهارمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری دوباره به ریاست‌جمهوری انتخاب شدند. جناح چپ مجلس به دنبال تمدید دوره نخست‌وزیری میرحسین موسوی بود؛ اما با توجه به اکثریتی که جناح راست در این دوره از مجلس داشت، احتمال نخست‌وزیری موسوی را بسیار بعید می‌نمود. در این شرایط امام خمینی در پی نامه 135 تن از نمایندگان مجلس که درباره انتخاب نخست‌وزیر و دولت جدید درخواست ارشاد کرده بودند، در نامه‌ای به نمایندگان مجلس، با توجه به تأثیر منفی تغییر عالی‌ترین مقام اجرایی در شرایط ویژه جنگی کشور، لزوم رأی اعتماد مجدد به میرحسین موسوی را یادآور شدند. دوره مجلس دوم در تاریخ تیرماه 1367 به پایان رسید.