علاوه بر پوشش سنتی زنان و مردان روستان ابیانه که در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است یکی از سوغات این روستای چندطبقه، زیورآلات سنتی آن است که همه از نقره ساخته می‌شود و داشتن آن‌ها در بین اهالی ابیانه جزو واجبات یک زندگی است و طی قرن‌ها در ابیانه زورش بر طلا چربیده است و به‌تازگی نیز مهارت ساخت زیورآلات سنتی ابیانه در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.
در این گزارش نیز دیدگاه‌های «حسین یزدانمهر» رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان نطنز و «حسن ایمانی» یکی از هنرمندان ساخت زیورآلات سنتی ابیانه درباره این هنر آورده شده است.
ابیانه روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان نطنز در استان اصفهان و دارای ترکیبی از آب‌وهوای مدیترانه‌ای است که وجود اماکن و بناهای کهنی که هرکدام به دوره تاریخی خاصی تعلق دارد، خانه‌های چندطبقه ساخته‌شده با خاک سرخ‌رنگ و همچنین حفظ برخی آداب و عادات و رسوم کهن در بین مردمان ابیانه باعث شده است این روستا در سال 1354 در فهرست آثار ملی به ثبت برسد. این روستا در ۴۰ کیلومتری شمال غربی نطنز، در دامنه کوه کرکس واقع است و به اعتبار معماری بومی و بناهای تاریخی پُرتنوعش، از روستاهای مشهور ایران است که با داشتن قدمتی نزدیک به هزار و پانصد سال یکی از قدیمی‌ترین زیستگاه‌های انسانی در حاشیه کویر ایران است و علاوه بر آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی منحصربه‌فرد خود، دارای هنرهای دستی منحصربه‌فردی است که این روستا را در سطح کشور ممتاز می‌کند و یکی از این هنرها، ساختن زیورآلات سنتی از جنس نقره است که قدمت این هنر به درازای تاریخ ابیانه می‌رسد.
ثبت مهارت ساخت زیورآلات سنتی
«حسین یزدانمهر» رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان نطنز بابیان اینکه روستای ابیانه در کنار برخورداری از جاذبه‌های فراوان دیگری همچون گویش اصیل پهلوی، عمارت‌های قدیمی، آتشکده، زیارتگاه، مسجد جامع و قلعه‌های تاریخی، از جاذبه دیگری هم برخوردار است و لباس سنتی مردم ابیانه که هنوز هم در میان آن‌ها رواج دارد و زیورآلات سنتی آن‌ها از آن جمله است، می‌گوید: «مهارت تولید زیورآلات سنتی که بیش از هزار سال در ابیانه قدمت دارد و شامل انگشتر، النگو، انواع گوشواره، گردنبند، پیشانی‌بند (تنگه) و بازوبند از جنس نقره است.» او ادامه می‌دهد: «باهدف حفاظت از این میراث هنری ارزشمند و در راستای رونق بخشیدن مجدد به این مهارت هنری، پرونده ثبت مهارت ساخت زیورآلات سنتی ابیانه در سال 1398 تدوین و در شورای ثبت آثار تاریخی استان تایید و درنهایت بهمن‌ماه سال 99 در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسید.» یزدانمهر با اشاره به ثبت ملی مهارت دوخت لباس‌های سنتی مردم ابیانه که در سال 1397 انجام شد، تصریح می‌کند: «زیورآلات سنتی ابیانه در حال حاضر توسط استاد حسن ایمانی و استاد رضا نجفی در دو کارگاه در ابیانه ساخته می‌شود و ثبت زیورآلات سنتی ابیانه قطعا بر ارزش‌های فرهنگی و گردشگری این روستا می‌افزاید.» او می‌افزاید: «از طرف اداره میراث فرهنگی شهرستان نطنز رایزنی‌هایی با کارگاه‌های ساخت زیورآلات سنتی ابیانه انجام دادیم تا با انجام راهکارهای حفاظتی این هنر همان‌طور که نسل به نسل بین مردمان ابیانه حفظ‌شده است، همچنان به نسل‌های آینده نیز منتقل شود که دراین‌باره پشتیبان تشکیلاتی داریم و کارگاه‌ها را برای دریافت تسهیلات به بانک معرفی کرده‌ایم.»
رهاکردن اداره و ساخت زیورآلات سنتی
«حسن ایمانی» یکی از هنرمندانی که 40 سال است در ابیانه زیورآلات سنتی می‌سازد، درباره ورود خود به وادی هنر می‌گوید: «من شش سال در اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان به‌عنوان رئیس حسابداری دفتر فنی این اداره کار می‌کردم؛ یعنی زمانی که آقای دکتر جبل‌عاملی و مرحوم دکتر شیرازی در میراث فرهنگی فعالیت داشتند، سپس با توجه به اینکه دوستانی در بازار زرگرها داشتم کم‌کم به کار طلاسازی وارد شدم و اول طلاسازی در اصفهان داشتم و دیدم آن کار بهتر است تا اینکه حقوق‌بگیر باشم، به همین دلیل بعد از شش سال سابقه، استعفا دادم و چون خودم اهل ابیانه هستم و از طرفی طلاسازی هم می‌دانستم، در ابیانه به ساختن زیورآلات سنتی روی آوردم.» او بابیان اینکه زیورآلات سنتی ابیانه از نقره ساخته می‌شود و نحوه ساختن آن چیزی شبیه طلاست، ادامه می‌دهد: «در ابیانه طلا رسم نیست و ممکن است خانواده‌ها دوست داشته باشند و طلا بخرند، اما رسم نیست و ما حتی برای عروسی‌ها زیورآلات خودمان یعنی زیورآلات سنتی ابیانه را باید داشته باشیم که داشتن این زیورآلات فقط به عروسی محدود نیست، بلکه هر فردی باید آن‌ها را داشته باشد؛ حالا می‌توانند در بدو تولد برای فرزند خود بخرند یا در زمان عروسی تهیه کنند یا هر وقت که بتوانند. اما خریدن طلا جزو رسوم ضروری نیست و فقط هرکس دلش بخواهد می‌تواند تهیه کند.» این هنرمند تصریح می‌کند: «انگشترهای مختلفی مثل شستی که به‌صورت شِش حلقه و پنج حلقه است و برای انگشت شست طراحی‌شده است، منگلی که حلقه‌هایی با دهانه باز است و برای مچ دست‌ساخته می‌شود، حلقه‌های سنتی کلنگه و همچنین النگو، گردنبند، بازوبند، و تنگه که منحصرا برای عروس‌ها بر بالای پیشانی نصب می‌شود و از مشخصات این تنگه مربع‌شکل، گل حلقه‌ای زیبایی است که در وسط تنگه دوخته‌شده که به آن تیته می‌گویند.»
مراحلی شبیه به طلاسازی اما نقره‌ای
ایمانی با اشاره به برخی از ابزار مورداستفاده در ساخت زیورآلات سنتی ابیانه مانند چند نوع قیچی، حدود سی نوع سوهان، گیره، سندان، پتک، اره‌مویی و سمبه، می‌گوید: «تاریخچه ساختن این زیورآلات به دوران هخامنشیان می‌رسد و از همان زمان آن‌ها را هم با نقره می‌ساختند؛ ضمن اینکه نقشی که روی این زیورآلات استفاده می‌کنیم از دوران زرتشتیان به‌جامانده و من هم عینا همان را کپی می‌کنم و هیچ تغییری در آن نمی‌دهم و به من گفته‌اند که خطی مورداستفاده در این نقش‌ها هم خط خرگوشی است که البته من شناختی از این خط ندارم.»
او بابیان اینکه داشتن زیورآلات سنتی ابیانه جزو رسم مردم ابیانه است و همگی باید این زیورآلات را داشته باشند، به همین دلیل خریدوفروش خوب آن است، ضمن اینکه ما این زیورآلات را در شهرهای دیگر آن‌ها را نفروخته‌ایم و ممکن است توریست بیاید و بخرد، ادامه می‌دهد: «ما نقره را از اصفهان و کاشان و تهران و به‌صورت نقره پنبه‌ای می‌خریم که به آن نقره 999 هم می‌گویند و ساچمه‌ای‌شکل است؛ مثلا یک کیلو نقره به قیمت 20 میلیون تومان می‌خریم و بعد آن را با ترازو عیار می‌کنیم و بعد در بوته گذاشته و بوته را کوره می‌گذاریم و آب می‌کنیم و وقتی آب شد، بوته را با انبر درمی‌آوریم و آن در ریگه می‌ریزیم که از جنس آهن است و در آن روغن می‌ریزیم که نچسبد و بعد شمش به دست می‌آید و شمش را می‌کوبیم و به‌اندازه خاصی که می‌خواهیم درمی‌آوریم و آن را با دستگاه نورد قرار داده و نورد می‌کنیم و نقش می‌اندازیم.»
ایمانی که خانواده‌اش در کاشان زندگی می‌کنند و خود برای ساختن زیورآلات سنتی ابیانه به کارگاهش در این روستا می‌آید امیدوار است که این زیورآلات در شهرهای دیگر مورد استقبال قرار گیرد. او می‌گوید: «الان به‌صرفه نیست که من شاگرد داشته باشم اما اگر استقبال بشود حتما شاگرد می‌گیرم تا این هنر همچنان ادامه پیدا کند، اما اگر الان هم کسی علاقه‌مند باشد به او آموزش می‌دهم.»
افزایش ارزش‌های فرهنگی ابیانه
ابیانه روستایی تاریخی است که بافت خود را کاملا حفظ کرده و در کنار نام‌هایی مثل ماسوله، میمند و کندوان، تاریخ، چشم‌انداز و میراث معنوی دست‌نخورده‌اش را در معرض دید گردشگران می‌گذارد. تاکنون مطالعات مردم‌شناسی، گویش محلی، آیین‌های جقجقه زنی و نخل‌گردانی روستای ابیانه مستندسازی شده است، اخیرا نیز پنج آیین جدید شامل پرسه‌زنی، طلوع خوانی، شده برداری، هوم بابا و ذاکری خوانی در این روستا در حال طی کردن فرایند ثبت ملی هستند. علاوه بر این‌ها، نظام آبیاری و لباس سنتی ابیانه به‌عنوان دو میراث ناملموس مستندسازی شده‌اند و اکنون با ثبت مهارت ساخت زیورآلات سنتی ابیانه به ارزش‌های فرهنگی و هنری این روستای خارق‌العاده افزوده شد.
