معضلاتی که در صدر فهرستشان خشکی شاهرگ حیاتی شهر یعنی رودخانه زاینده‌رود قرار دارد و به دنبال آن معضلات دیگری همچون آلودگی هوا و رکود صنعت گردشگری، پیش‌روی اصفهان به سمت جمعیت کهن‌سال و… قرار گرفته است. این گزارش که به بهانه رونمایی از کتاب برنامه راهبردی «اصفهان 1405» در آینده نزدیک تهیه‌شده، بخش‌هایی از جزئیات این برنامه را که با زندگی روزمره مردم شهر اصفهان ارتباط مستقیم دارد تحلیل کرده و در بخش‌هایی نیز روایت مدیران ارشد شهر درباره اهداف و روش‌های تدوین این برنامه پنج‌ساله را بیان کرده است.
شـهـــر تــاریــخـی اصـفـهــان دوران پرفرازونشیبی را از حیث آبادی و آبادانی طی کرده است. در دوره‌ای به دلیل درایت حکمرانان و سردمدارانی که دل در گرو رشد و پیشرفت آن داشته‌اند، ستون به ستونِ کاخ‌ها و عمارت‌های باشکوهش اضافه شده و در دوره دیگری به واسطه بی‌خردی حاکمان، بخش‌های مهمی از هویت آن در معرض خطر تخریب و نابودی قرار گرفته است. اما صرف‌نظر از اینکه در هر عصر و دوره‌ای چه بر سر اصفهان آمده، وجه اشتراک همه آن دوره‌ها این بوده که هرگاه اصفهان مدیرانی مدبر و دلسوز داشته که به‌جای گذاشتن بار بر شانه‌هایش یارِ او بوده‌اند، توانسته قدم‌هایی مهم در مسیر توسعه بردارد. مگر نه اینکه آثار دردانه‌ای همچون گذر چهارباغ عباسی، میدان نقش‌جهان، مسجد جامع اصفهان، کاخ هشت‌بهشت، کلیسا وانک، مادی‌های اصفهان، صدها خانه تاریخی و ده‌ها بازار و بازارچه یادگارانی ارزشمند از ادوار تاریخی مختلف‌اند که امروز بر پیشانی اصفهان می‌درخشند و نام آن را بر سر زبان جهانیان می‌اندازند؟ و مگر نه اینکه تک‌تک این آثار حاصل درایت، خردمندی، قدرت مدیریت، تدبیر و آینده‌نگری حاکمان، سردمداران و مدیران این شهر بوده است؟ بنابراین می‌توان امیدوار بود که امروز نیز همچون گذشته با برنامه‌ریزی دقیق و درست بر اساس ظرفیت‌ها و معضلات موجود و بر مبنای داشته‌ها و ناداشته‌های این شهر کهن و با تکیه‌بر تجارب گذشته، چراغ راهی را برای آینده این شهر روشن کنیم.
تدوین برنامه‌های پنج‌ساله برای مدیریت شهر اصفهان نیز که شهرداری اصفهان آغازگر آن بوده به همین منظور تهیه و اجرا شده است. برنامه‌هایی همچون اصفهان + 22، اصفهان 85، اصفهان 90، اصفهان 95 و برنامه راهبردی اصفهان 1400 که هرکدام در زمان خود به تدوین برنامه‌ای پنج‌ساله برای اداره شهر منجر شده است. در این میان دو برنامه اصفهان 95 و اصفهان 1400 در استفاده از رویکرد راهبردی در برنامه‌ریزی سبب شد تا جدیدترین برنامه شهرداری اصفهان یعنی «برنامه راهبردی اصفهان 1405» نیز با رویکرد راهبردی تهیه شود. برنامه 1405 که ششمین برنامه از برنامه‌های پنج‌ساله شــهـرداری اصـفـهـان به شمار می‌آید، شعار «اصفهان شهری زیست‌پذیر و رقابت‌پذیر» را برای خود برگزیده و ویـژگی‌های بارزی همچون «مشارکت حـداکـثـری ذی‌نفعان»، «نتیجه‌محوری» و «سنجش‌پذیری» دارد که در ادامــه بـه شــرح آن‌ها می‌پردازیم.
هم‌فکری با نخبگان شهر و شهرداری
بخش مهمی از هویت شهر را شهروندان آن تشکیل می‌دهند. شهروندانی از اقشار مختلف مردم، با سطوح طبقاتی مختلف، باورها و افکار متنوع که بسته به موقعیت اجتماعی و اقتصادی‌شان در نقطه‌ای از شهر ساکن شده و به سهم خود از مسببان رشد و توسعه شهر به شمار می‌روند. با این حساب تدوین برنامه راهبردی برای اداره یک شهر بدون درنظرگرفتن منافع شهروندان ممکن نخواهد بود. در برنامه راهبردی اصفهان 1405 نیز ضمن درنظرگرفتن مؤلفه‌های مهم در آتیه همه اقشار شهروندان شهر اصفهان، تلاش شده تا از مشارکت حداکثری ذی‌نفعان در سطح ملی، استانی و شهر اصفهان مانند شهروندان، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، نمایندگان شورای اسلامی شهر اصفهان، متخصصان، دانشگاهیان، مدیران و نخبگان اجرایی فعلی و گذشته شهر و شهرداری اصفهان، مدیران و کارشناسان سایر دستگاه‌های اجرایی، شهرداری شهرهای هم‌جوار و همچنین تمام حوزه‌های شهرداری اصفهان استفاده شود. به همین منظور جلسات متعددی با نمایندگان این اقشار برگزار شده و در این خصوص از آن‌ها کسب نظر شده است. از سوی دیگر، در طول برنامه پیشین شهرداری به‌صورت دو سال یک‌بار پروژه‌ای تحت عنوان نیازسنجی شهر اصفهان انجام شده که نیازهای احصاشده در این پروژه نیز موردبررسی و تحلیل روند قرار گرفته و نتایج آن به‌عنوان یک ورودی در نظر گرفته شده است. برخورداری از مشارکت حداکثری ذی‌نفعان در تدوین برنامه 1405 به‌زعم رئیس کمیسیون نظارت، پایش و پیگیری شورای اسلامی شهر اصفهان نیز موضوعی حائز اهمیت است.
فتح‌الله معین دراین‌باره می‌گوید: «مشارکت، هم‌فکری و هم‌اندیشی با ذی‌نفعان در میان اقشار مختلف مردم از ویژگی‌های مهم این برنامه است. به این صورت که با این افراد در قالب نظرخواهی، دعوت حضوری به جـلـسـات متعدد یا هم‌فکری غــیـرحـضـوری، خـواسـتــه شده تا نقطه‌نظراتشان را درباره نیازهای شهر طی سال‌های آینده بیان کنند. این اقدام از سوی مناطق شهرداری اصفهان نیز صورت گرفته که در هر منطقه با ذی‌نفعان موردنظر تبادل‌نظرات زیادی داشته‌اند.» به گفته او، مشورت با تعداد زیادی از خبرگان برنامه‌ریزی شهری، اساتید دانشگاه و مدیران اجرایی برای تدوین این برنامه بخش دیگری از اقدامات شهرداری برای در نظر گرفتن مطالبات ذی‌نفعان بوده است.
او با اشاره به اهمیت موضوع کارآفرینی در وضعیت فعلی اصفهان نیز می‌گوید: «استارتاپ‌ها از دیگر اقشاری بوده‌اند که در خصوص زمینه فعالیتشان و تسهیلاتی که برای کار نیاز دارند، با آن‌ها مذاکره شده است.»
تأکید بر نتیجه‌محوری
از دیگر ویژگی‌های بارز برنامه راهبردی اصفهان 1405 نتیجه‌محوری است. در حقیقت تلاش شده تا در این برنامه از بخشی‌نگری در برنامه‌ریزی اجتناب شود؛ به‌طوری‌که برنامه‌ریزی به‌صورت وظیفه‌ای و بر مبنای وظایف بخش‌های مختلف شهرداری صورت نگرفته و به عبارتی برنامه بر اساس نتایج مورد انتظار در شهر و شهرداری اصفهان تدوین‌شده است. علیرضا صادقیان، معاون برنامـه‌ریــزی و توسعه سرمایه انسانی شهـرداری اصفهان، با تأکــیـد بـر ایـنکه همه مؤلفه‌های بـرنـامــه اصفهان 1405 دارای شاخص‌های سنجش پذیری هستند، می‌گوید: «این برنامه کاملا نتیجه‌محور تدوین شده و ابزارهای ارزیابی آن نیز ارائه شده است؛ بنابراین باید منتظر بود و بعد از مدتی مشاهده کرد که نتایج اجرای برنامه چه بوده است.» شــرح ایــن ویژگی به بیان سعید ابراهیمی، مدیرکل برنامه‌ریزی و بودجه شهرداری اصفهان نیز چنین است: «نتیجه‌محوری در مقابل رویکرد وظیفه‌محوری قرار گرفته است. وقتی می‌گوییم آلودگی هوا نقطه تمرکز این برنامه است؛ یعنی نگاهی به ساختار خودمان می‌اندازیم و تکالیف مشخصی را برای تمام معاونت‌ها و سازمان‌های خودمان در نظر می‌گیریم. در این صورت همه بخش‌ها و قسمت‌های شهرداری به تعامل در این خصوص موظف شده و با هماهنگی و همکاری برای رفع آن اقدام می‌کنند.»
سنجش‌پذیری
در برنامه اصفهان 1405 برای ارزیابی میزان تحقق برنامه، در سطوح مختلف برنامه شاخص‌های پیامدی، نتیجه‌ای و خروجی تعریف شده است که در بازه‌های زمانی مختلف موردسنجش قرار می‌گیرد؛ به‌طوری‌که با بهره‌گیری از داشبوردهای مناسب طراحی‌شده در سامانه، وضعیت این شاخص‌ها به‌صورت مستمر به مدیران اطلاع‌رسانی می‌شود. آن‌طور که مدیرکل برنامه‌ریزی و بودجه شهرداری اصفهان می‌گوید، سنجش‌پذیری فرصت ارزیابی این برنامه را فراهم می‌کند تا مشخص شود برنامه چقدر در رسیدن به اهدافش موفق بوده است. سعید ابراهیمی می‌افزاید: «سنجش‌پذیری در تمام لایه‌های برنامه از عالی‌ترین تا پایین‌ترین لایه‌ها که مربوط به اقدامات و پروژه‌هاست، لحاظ شده است.»
برنامه اصفهان 1405 بر اساس چه الگویی تدوین‌شده است؟
تدوین برنامه‌های راهبردی چند ساله باید بر اساس الگوهایی صحیح و از پیش‌تعیین‌شده باشند تا منجر به اتلاف وقت، هزینه و انرژی بیهوده نشوند؛ بنابراین، اینکه برنامه راهبردی اصفهان 1405 بر اساس چه الگویی طراحی و تدوین شده، پرسش مهمی است که مدیرکل برنامه‌ریزی و بودجه شهرداری اصفهان چنین به آن پاسخ می‌دهد: «برنامه اصفهان 1405 از الگوی راهبردی پیروی می‌کند. در چنین الگویی تمرکز اصلی بر اولویت‌های اساسی قرار می‌گیرد و به همین منظور برنامه 1405 نیز تمرکز خود را بر سه محور قرار داده است. محور نخست آلودگی هواست که اصفهان از سال‌ها قبل به‌صورت جدی با آن مواجه بوده است. هرچند نگاه ما به این مسئله نگاهی از سوی مدیریت شهری است؛ ولی به‌هرحال تکالیف خودمان را در این خصوص در شهرداری در نظر گرفته و بر اساس آن عمل می‌کنیم.»
ابراهیمی دومین محور این برنامه را گردشگری می‌داند و تأکید می‌کند: «به‌رغم اینکه در حال حاضر درگیر بیماری کرونا هستیم، به‌هرحال گردشگری یک ظرفیت برای شهر اصفهان است و باید در برنامه‌ریزی‌ها مدنظر باشد.» به گفته ابراهیمی، پس از دو محور ذکرشده که هر دو به حیطه شهر مربوط می‌شوند، بهره‌وری سومین محور برنامه 1405 است که به شهرداری برمی‌گردد. او بابیان اینکه این سه محور در قالب شعار «اصفهان شهر زیست‌پذیر و رقابت‌پذیر» تدوین‌شده‌اند، تصریح می‌کند: «از میان این دو مفهوم کلان، زیست‌پذیری موضوع کیفیت و شرایط زندگی شهروندان را در نظر گرفته و رقابت‌پذیری فضاهای کسب‌وکار و فعالیت شهری را در کانون توجه دارد. همچنین تلاش شده تا هردوی این مفاهیم در قالب سلسله اقدامات خرد به‌صورت اقدام و عمل درآیند.»
اینکه در برنامه 1405 برای اولین بار اسناد پشتیبانی برنامه هم ضمیمه آن شده، موضوع دیگری است که او با اشاره به آن می‌گوید: «این اسناد شامل مواردی است که برنامه به استناد آن‌ها رقم می‌خورد.» ابراهیمی با بیان این مطلب توضیح می‌دهد: «برای تبدیل وضعیت موجود به وضعیت مطلوب باید اسناد پشتیبانی برنامه در دست باشد. در این خصوص نظرات ذی‌نفعان، شاخص‌های موجود و… همراه با برنامه 1405 ارسال شده است.»
بیانیه چشم‌انداز برنامه اصفهان 1405
در اینجا بد نیست نگاهی به بیانیه چشم‌انداز برنامه اصفهان 1405 داشته باشیم. در این بیانیه ضمن تأکید بر ضرورت تعیین چشم‌انداز برای آتیه شهر، به اموری اشاره شده که برای ترسیم آینده شهر ضروری به شمار می‌روند. اموری همچون شهری اسلامی، طیب، مسجدمحور، مهد عالمان و نخبگان، الهام‌بخش و مظهر تمدن نوین اسلامی، شهری مردم‌محور با مدیریت واحد، مبتنی بر حکمت و دانایی، ارزش‌مدار و دارای رویکرد عدالت اجتماعی، شهری خلاق با مردمی مؤمن، دانا، بانشاط، مسئولیت‌پذیر و نمونه در فرهنگ شهروندی، شهری زیبا با سیمایی چشم‌نواز، سرسبز، روان، ایمن، سالم و هوشمند، شهری پیشرفته با معماری ایرانی اسلامی، متعادل، متوازن و سازگار با هویت تاریخی و فرهنگی، شهری توسعه‌یافته، با اقتصاد و معیشت پویا و بهره‌ور، متکی بر تولید علم و فناوری و گردشگری و توأم با رفاه، شهری سرآمد با جایگاه برتر جهانی در فرهنگ و گردشگری و بهترین شهر ایران برای زندگی.
محورهای اصلی برنامه اصفهان 1405 کدام‌اند؟
برنامه راهبردی اصفهان 1405 بر اساس سه محور اصلی تدوین شده است که هرکدام سهم بسزایی در تأمین منافع شهر اصفهان در پنج سال آینده دارند و در حال حاضر نیز از مهم‌ترین دغدغه‌های شهروندان به شمار می‌روند. نخستین محور در این برنامه «ارتقای جایگاه ملی و بین‌المللی شهر اصفهان با تمرکز بر توسعه گردشگری، فرهنگ و هنر» است که بر مبنای این واقعیت واضح شکل گرفته که اصفهان از دیرباز از مهم‌ترین شهرهای کشور برای جذب گردشگر به شمار می‌آمده و همچنان در صدر این فهرست قرار دارد. چنان‌که اصفهان از حیث جهانی نیز شهری مهم در حوزه صنعت گردشگری محسوب می‌شود و چندی قبل از سوی نشریه نیویورک‌تایمز در فهرست دیدنی‌ترین مقاصد سفر در سال 2021 قرار گرفت. در برنامه اصفهان 1405 نیز درخصوص تقویت بازاریابی صنایع‌دستی و محصولات هنری، ارتقای کمی و کیفی فضاهای شهری، جاذبه‌ها و رویدادهای متنوع، افزایش تصدیگری بخش خصوصی در مدیریت گردشگری انبوه و برنامه‌ریزی و استقرار ساختار دائمی گردشگری به همراه زیرساخت‌های مرتبط با آن برنامه‌هایی تدوین شده است.
اما محور دوم این برنامه «کاهش آلودگی‌های محیطی با تمرکز بر کاهش تولید آلاینده‌های هوا» نام دارد که ارتقای سطح کیفی محیط‌زیست را هدف اصلی خود قرار داده است. از مهم‌ترین راهکارهایی که در این زمینه در برنامه اصفهان 1405 اندیشیده شده، افزایش مطلوبیت حمل‌ونقل غیرموتوری و همگانی نسبت به وسایل نقلیه شخصی، کاهش آلودگی ناشی از تردد ناوگان بار در داخل رینگ چهارم حفاظتی، حفظ سرانه فضای سبز اکولوژیک با تأکید بر عدم فشار به منابع آب زیرزمینی و کاهش آثار نامطلوب دفع پسماند است.
فـتـح‌الله مــعـیــن، رئــیـس کـمیسیـون نظارت، پایش و پیگیری شورای اسلامی شهر اصفهان، تلاش مدیریت شهری برای تکمیل هرچه زودتر خط دوم قطار شهری را از مهم‌ترین بخش‌های این برنامه درخصوص اجرای این هدف می‌داند و می‌گوید: «پیش‌بینی می‌شود تا پایان دوران اجرای برنامه اصفهان 1405 این خط به‌طور کامل به حوزه حمل‌ونقل عمومی اصفهان افزوده شود. همچنین شهرداری اقدامات چشمگیری را در زمینه استفاده از پساب برای آبیاری فضای سبز انجام داده و در این زمینه تعاملاتی با اداره آب و فاضلاب و شرکت آب منطقه‌ای اصفهان داشته است.»
افزایش 200 مترمربعی فضای سبز شهری که این محدوده را از 45 هزار متر در سال 1398 به 47 هزار متر در سال 1399 رسانده، از دیگر اقدامات شهرداری اصفهان در این زمینه است.
در این راستا، «افزایــش بهره‌وری سرمـایـه‌هـــای ســازمــانــی» به‌عنوان سومین محور برنامه اصفهان 1405 معرفی شده که اهدافی همچون ارتقای بهره‌وری سرمایه انسانی شهرداری اصفهان، افزایش بهره‌وری هزینه‌های نت و انرژی در چرخه عمر دارایی‌ها با حفظ کیفیت خدمات و ارتقای بهره‌وری سرمایه فرایندی و اطلاعاتی شهرداری اصفهان در آن لحاظ شده است.
