چالش‌هایی که بعد از هفت دهه، هنوز پابرجاست

ما در این مطلب کوششی را که دو نسل قبل در راه انجام این وظیفه به خرج می‌دادند از خلال سطور مطبوعاتی انعکاس می‌دهیم. ایــن‌کـــــه یک روزنـامـه در سال 1337ش چگونه تلاش می‌کرد به مسئولان امر بگوید چه کنند تا این گنجینه‌ها بهتر حفظ شوند. چه کنند تا بازدیدکنندگان و مشتاقان این گنجینه‌ها راحت‌تر و با آسایش بیشتری بیایند و بروند.

 در دهه سی مشکل تبدیل ارزهای خارجی چگونه بود؟!

در سال‌های پس از کودتای 28 مرداد و در پی آرامشی که در فضای سیاسی کشور ایجاد شد، گردشگری شهر اصفهان نیز رونق یافت. چندین نفر از سران کشورهای خارجی به اصفهان آمدند و یکی از آن‌ها «شیخ صفر بن سلطان القاسمی» حاکم شارجه بود. گزارش بازدید او در روزنامه‌های آن دوران به چاپ رسید. (خبرهای روز اصفهان، ش 25، 31 خرداد 1337) شاید این فضا موجب شد «مهندس حسن نظامی» که صاحب‌امتیاز و مدیرمسئول روزنامه «خبرهای روز اصفهان» بود، نگاهی به موضوع گردشگری انداخته و چالش‌ها و معضلات گردشگری اصفهان را در آن سال‌ها یعنی 1337 برشمارد. ازآنجاکه بعضی از این معضلات و چالش‌ها بعد از شصت سال هنوز هم گریبانگیر گردشگری اصفهان و ایران است، مناسب دیدم بازگشتی به گذشته کرده و از زبان آن روزنامه، این مشکلات را بازگویی کنم: شاید بی‌راه نباشد اگر بگوییم تا قبل از ماجرای تحریم‌ها، یکی از مشکلات بزرگ گردشگران خارجی در ایران موضوع عدم امکان استفاده از کارت‌های اعتباری جهانی در ایران بود. گردشگر شصت‌وپنج سال پیش هم همین نوع گرفتاری‌ها را داشت. این سخن روزنامه «خبرهای روز اصفهان» که طی مطلبی خطاب به استاندار و رئیس بانک ملی نوشته است به‌خوبی نشان می‌دهد تبدیل پول برای گردشگر آن روز هم یک مصیبت بوده است«شهر زیبای اصفهان کعبه آمال سیاحان و زیارتگاه باستان‌شناسان است و از اقطار عالم مردمی که به تاریخ ایران علاقه دارند و عجایب این سرزمین را با دیده تحسین می‌نگرند، با دل و جان به زیارت اصفهان می‌آیند و این همه نبوغ و استادی و ظرافت را که در ساختمان ابنیه تاریخی اصفهان به کار رفته تحسین می‌کنند. بدون شک رفت‌وآمد شخصیت‌های خارجی به این شهر در اقتصادیات آن تأثیر فراوان خواهد بخشید. از این گذشته شهر اصفهان به تهران بسیار نزدیک است و بزرگان و شخصیت‌های خارجی هم که به‌عنوان مهمان رسمی و غیررسمی به ایران مسافرت می‌کنند، اولین برنامه خارج از پایتخت را تماشای آثار باستانی اصفهان ترتیب می‌دهند و با یک دنیا ذوق و آرزو به این شهر تاریخی قدم می‌گذارند. ساختمان هتل و دایره هدایت و جلب سیاحان، تأسیس گمرک و غیره از ضروریات اولیه برای مهمانان است که بتوانند احتیاجات خود را با راحت‌ترین وسیله تأمین نمایند. هرچه رعایت راحتی و احترام مسافرین بیشتر بشود و با خاطره خوش‌تری این شهر را ترک کنند، استفاده تبلیغاتی برای جلب مسافرین دیگر به این شهر بیشتر خواهد بود. یکی از مشکلاتی که اغلب مهمانان خارجی با آن روبه‌رو می‌شوند موضوع تبدیل پول است. وسیله تبدیل ارز فقط در بانک ملی موجود است و آن هم در ساعات معینی که بانک باز است این کار امکان‌پذیر خواهد بود و پس از تعطیل‌شدن بانک این مهمانان هیچ وسیله‌ای برای تهیه ریال ندارند و به همین مناسبت اغلب نمی‌توانند از فراورده‌های این شهر به‌عنوان یادبود مسافرت خریده، همراه ببرند. بسیار به موقع است که از طرف بانک ملی در محل فرودگاه همان‌گونه که در تمام ممالک عالم مرسوم است، و در یکی دو تا هتل‌های درجه اول یک باجه از طرف بانک ملی قرار داده شود که آنا وسایل تبدیل پول برای مهمانان فراهم باشد و حتی در صورتی که بانک بخواهد تسهیل بیشتری فراهم کند و اگر به اندازه کافی عضو برای این کارها ندارد، ممکن است به مدیران هتل‌ها این نمایندگی تفویض شود که چک‌های مسافرین که توسط بانک‌های طرف معامله با بانک ملی ایران صادر شده باشد، توسط خود مهمان‌خانه تبدیل شود و با این کار هم از بلاتکلیفی و عصبانیت مسافرین خارجی کاسته می‌شود و هم وسیله‌ای خواهد بود که پول بیشتری در این شهر مصرف شود.»(خبرهــــای روز اصـفـهـان، ش 26، 7 تـیـر1377)

 پیشنهاد تشکیل ستاد استقبال

 موضوع دیگر که این روزنامه روی آن انگشت نهاد، تشکیل یک ستاد برای استقبال از مهمان و گردشگران بود. او نام آن را «کمیسیون تشریفات» نام نهاد. در ابتدای پیشنهاد خود شرحی راجع به اعتبار و توانمندی گردشگری اصفهان ارائه می‌دهد «در سال‌های گذشته دیدیم که رئیس‌جمهور لبنان، برادر امپراطور ژاپن، صدراعظم آلمان، خانم رئیس‌جمهور ایتالیا و بسیاری از شخصیت‌های برجسته دیگر که همه معروفیت جهانی دارند و میهمانان عالی‌قدر کشور بوده‌اند، به این شهر مسافرت نموده و کم‌وبیش چندساعتی در اینجا مانده‌اند. در آینده نیز بدون شک این مسافرت‌ها ادامه خواهد داشت و هر روز عده‌ای از میهمانان کشور به اینجا مسافرت خواهند نمود. هر کشوری برای خود آداب‌ورسومی دارد و هر شخصیتی مطابق عنوان و حیثیت و موقعیت خود و کشورش بایستی به طرزی مخصوص مورد پذیرایی قرار گیرد. مثلا اگر رئیس یک دولت مسلمان را پذیرایی می‌کنیم، نمی‌توان همان مشروباتی را جزو تشریفات پذیرایی قرار دهیم که یک نفر میهمان مسیحی را پذیرایی می‌کردیم. یا اگر یک نفر هندو میهمان ما است نمی‌توان برای او غذای گوشتی تهیه کرد. عین این کیفیت که برای مثال ذکر شد راجع به طرز پذیرایی و اشخاص محلی که بایستی در سر میز حاضر باشند قابل تطبیق است. یعنی اگر فی‌المثل یک نفر استاد دانشگاه مهمان ماست، نباید از چند نفر بازرگان برای آشنایی با او دعوت نمود. یا اگر یک عالم اقتصادی به اصفهان می‌آید، نباید پزشکان را برای ملاقات طلبید و برای این‌که تمام این کیفیات به بهترین طرزی مورد عمل قرار گیرد پیشنهاد می‌کنم که کمیسیونی مرکب از نماینده استانداری و تیپ 5 اصفهان، شهرداری و سازمان امنیت و اطلاعات کشور و اداره باستان‌شناسی، یک مدیر روزنامه و یکی دو نفر از محترمین شهر که با اصول و مقررات و تشریفات این‌گونه پذیرایی‌ها آشنایی دارند، در محل استانداری به طور دائم وجود داشته باشد. طبق اصول در کلیه این پذیرایی‌ها برنامه‌های لازم را طرح کرده و عنداللزوم از دوایر دولتی دیگر نیز استمداد کنند و خلاصه طرز پذیرایی‌ها و برنامه مسافرین عالی‌قدر زیر نظر این کمیسیون با امعان‌نظر کامل تهیه شود که در استقبال‌ها، بدرقه‌ها، پذیرایی‌ها، کنفرانس‌ها و رفت‌وآمدها رعـایـت حیـثـیـات کـشــور و مـسافـریـن شده باشد.» (خبرهای روز اصفهان، ش 27، 14 تیر 1337)

 پیشنهاد بلیت‌فروشی برای جبران هزینه‌ها

مرمت و تعمیر ابنیه تاریخی فرایندی است که هرگز پایان نمی‌پذیرد. یعنی به شکل دوره‌ای باید به سراغ این ابنیه رفت و آسیب‌ها را از آن‌ها دور کرد و کاشی‌های کنده‌شده را بر جای خود نصب کرد و … . سومین بـــسـتــــه پـیـشنـهادی که روزنامه «خبرهای روز اصفهان» در همان سال1337 ارائه داد مربوط به تعمیر مداوم ابنیه و آثار تاریخی است. درخلال این پیشنهاد متوجه می‌شویم که داره باستان‌شناسی آن روز که معادل اداره میراث فرهنگی امروز باشد، در امر تأمین بودجه برای فعالیت‌های خود چقدر در مضیقه بوده است. به همین خاطر روزنامه پیشنهاد می‌کند که از راه فروش بلیت این ابنیه حفظ و مرمت شوند. در این متن آمده: «به اتفاق یکی از علاقه‌مندان آثار باستانی که سال‌ها اشتیاق زیارت اماکن تاریخی اصفهان را داشت از مساجد و ابنیه باعظمت اصفهان دیدن کردیم. من این قطعات گرانی‌های صنعتگران چیره‌دست اصفهان را به کرات دیده‌ام و بدون اغراق هر وقت که برای بار دیگر می‌بینم احساس می‌کنم که در هر گوشه‌ای از این آثار شواهد و دلایلی از نبوغ ایرانی وجود دارد، برای کسی که درک ریزه‌کاری‌ها و قدرت‌نمایی‌ها را داشته باشد، هزاران بار هم که این مساجد و ابنیه را ببیند باز هم تازگی خواهد داشت. مخصوصا در این سال‌های اخیر احساس می‌شود که اداره باستان‌شناسی با عشق و علاقه وافری به تعمیر این آثار تاریخی همت گماشته و همه‌روزه در چند محل عده‌ای از صنعتگران، به ترمیم خرابی‌ها و اصلاح کاشی‌کاری‌های مساجد و غیره اشتغال دارند.[گفتنی است در این زمان ریاست اداره باستان‌شناسی اصفهان با دکتر لطف‌الله هنرفر بود.] می‌دانیم که بودجه‌ای که سالیانه از طرف دولت برای حفظ و نگهداری و تعمیر آثار تاریخی و باستانی اصفهان اختصاص داده می‌شود، به قدری ناچیز است که به‌هیچ‌وجه متناسب با اهمیت و تعداد آثار تاریخی اصفهان نمی‌باشد و اگر در نظر بگیریم که در حوزه باستان‌شناسی استان دهم در حدود چند اثر باستانی وجود دارد که حفظ و حراست و تعمیر آن‌ها وظیفه اداره باستان‌شناسی است، به این نتیجه می‌رسیم که همه ساله حتی برای حفظ این بناها بیش از این مبالغ مورد احتیاج و ضرورت است. و اداره باستان‌شناسی با نهایت دقت و با کمال صرفه‌جویی بودجه سالیانه تعمیرات خود را به مصداق الاهم فالاهم درچند نقطه از آثار قدیمی مصرف می‌کند و برای موارد دیگر منتظر نوبت می‌ماند. ولی حق این است که هر چه زودتر فکری بکنند که در اثر عوامل طبیعی مانند برف و باران و غیره و گذشت زمان بیش از این گوهرهای گران‌بها را که مایه افتخار تاریخ ایران و بزرگ‌ترین سرمایه اصفهان است از بین نرود. البته اداره کل باستان‌شناسی تا آنجا که در قدرت دارد، برای حفظ ابنیه اصفهان کوشا است، ولی تصور می‌رود بهترین راه برای به دست آوردن سرمایه جهت حفظ و تعمیر این بناها تأمین درآمدی، بیشتر از خود این ابنیه است. به‌شرط این‌که کیفیتی ایجاد کنند که این درآمد مستقیما به مصرف ساختمان‌ها و تعمیرات و تهیه وسایل نگاه‌داری آن‌ها برسد، نه این‌که به صندوق دولت برود و برای مصرف آن‌ها مجوز قانونی وجود نداشته باشد. باید دانست که از راه تبلیغات صحیح و اساسی می‌توان نظر سیاحان و عاشقان آثار تاریخی را به طرف اصفهان جلب نموده و به این وسیله با رفت‌وآمد بیشتری که به این شهر می‌شود، درآمد بیشتری برای این ابنیه تهیه خواهد شد. امیدواریم انجمن محترم آثار ملی و اداره باستان‌شناسی که هر دو زیر نظر جناب آقای استاندار، علاقه وافری به حفظ و حراست آثار تاریخی اصفهان دارند، طرق عملی اتخاذ نمایند که درآمد بیشتری برای تعمیر و نگاه‌داری ابنیه تاریخی اصفهان ایجاد شود و این شاهکارهای صنعت ایران به نحو بهتری از گزند حوادث مصون بماند.» (خبرهای روز اصفهان، ش 29، 28 تیر 1337)