دیدار با میراث سنگی سالداران

شهر جونقان واقع بر سر راه تجاری، فرهنگی و ارتباط‌دهنده بخش مرکزی ایران به جلگه بین النهرین سفلی بوده است. همچنین به واسطه کنترل آمدوشد در این جاده در نزدیکی شهر جونقان در کنار محل تلاقی دوسرشاخه رودخانه کارون به نام‌های رودخانه کیار و جونقان است. در ابتدای تنگ تاریخی در کش ورکش (تنگ سالداران یا سالواران) آثار سنگی به نام‌های طاق سنگی و در عرف محل «خان اِوی» به چشم می‌خورد که براساس حفاری‌های باستان‌شناسی انجام شده قدمت آن‌ها حد فاصل ادوار پیش از اسلام تا دوره اتابکان لر بزرگ است.
با توجه به موقعیت عالی سرزمین جونقان که مانند پلی در میان سلسله جبال زاگرس واقع شده و یگانه دشتی است که از هرسو چشمه‌ساران (دائمی و فصلی) فراوان و کهریز و رودخانه جونقان که از پیرغار سرچشمه می‌گیرد آن را در برگرفته، بر این دشت طویل سلطه داشته و موقعیت بسیار خوبی را برای زندگی انسانی ایجاد کرده است و همچون نگینی در میان کوه‌های مرتفع می‌درخشد، به خاطر موقعیت طبیعی و زراعی و زمین‌های مسطح و مرغوب صورت اولیه و زندگی نخستین ایجاب کرده که این سرزمین به‌عنوان یک جایگاه و آبادی برای زندگی و امرارمعاش انسان باشد و این آب و ملک خدادادی از قرون بسیار گذشته و عهد باستان مورد توجه ایرانیان باشد. در عهد باستان آبادی دراین منطقه وجود داشته که در حال حاضر نشانه‌هایی از آن دوران باقی است. با توجه به اینکه در طول تاریخ و زندگی ما ایرانیان که اصل آن متکی به کشاورزی و شغل‌های وابسته به کشاورزی بوده است، این آبادی صددرصد چنین شایستگی را داشته است که به‌وسیله سلسله پیشدادیان (از نخستین سلسله‌های ایران زمین) بنیاد گذاشته شود و با توجه به نام و نشانی که این آبادی نسبت به منطقه جغرافیایی خود داشته نام‌گذاری شود.
در آبادی جونقان که نژادهایی از ایرانیان به تناسب زمان زندگی می‌کردند دارای آثار تاریخی، فرهنگی، هنری، کشاورزی و… بوده که گویای وقایع تاریخی در این آبادی است. سبک کشاورزی سنتی که در جونقان حاکمیت داشته یادگاری از باستان بوده؛ گرچه با ماشینی‌شدن کارها، دگرگونی به‌وجود آمده و از نظر تاریخ شهرنشینی و سکونت این موضوع هم با روش خاص خود گویای تاریخ باستانی بوده که نژاد پارسیان و نژادهایی که بومی ایران بوده‌اند در این منطقه می‌زیستند.
جونقان از جمله شهرهای قدیمی منطقه چهار محال‌وبختیاری است که قرن‌ها پیش به دلیل امکانات مناسب زیستی به عنوان مرکز خان نشین منطقه انتخاب شده است. اما خان اِوی، در تنگ درکش ورکش محوطه باستانی تنگ سالداران در ۸ کیلومتری جونقان بنا شده است.
 مجموعه طاق‌های سنگی جونقان که به خان‌اوی شهرت دارند به معنی کاروانسرا است که تا گذشته‌ای نه چندان دور از آن استفاده می‌شد.
ساختار خان اوی با شیوه‌ای خارق‌العاده به صورت خشکه‌چین و با استفاده از روش نخ‌کشی به شکل گهواره‌ای باز با نمای هلالی ساخته شده است.
 این طاق‌های قوسی تا عمق هفت متر، ارتفاع دو و نیم متر و عرض سه متر ساخته شده که طی قرون متمادی در برابر زلزله‌های فراوان و سایر عوامل طبیعی تخریبگر مقاومت کرده است.
 این اثر در مدخل راه باستانی تنگ درکش ورکش (تنگ سالداران) به عنوان کاروانسرا، پاسگاه راهدارخانه جاده‌ای مورد استفاده قرار می‌گرفته است و قدمت آن به زمان ساسانی تا ایلخانی بر می‌گردد.
 برای دسترسی به این تنگه می‌توان از جاده ارتباطی جونقان به اردل در استان چهار محال و بختیاری استفاده کرد. مجموعه طاق‌های سنگی جونقان که به خان اوی به معنی کاروان سرا معروف و در گویش ترکی جونقان محلی خان اوی به‌معنی خانه است در فاصله هشت کیلومتری جنوب جونقان و در ابتدای دره تنگه درکش ورکش واقع شده است.