من و ملودیکا

چگونه با ساز ملودیکا آشنا شدید؟

این آشنایی به چند سال قبل بازمی‌گردد که نوازندگی ملودیکا را در کنسرتی دیدم و فکر کردم که این ساز چقدر می‌تواند مکمل مناسبی برای هنرجویان و نوازندگان پیانو باشد.

این ساز به نوازندگی پیانو چه کمکی می‌کند؟

یکی از مشکلات بزرگ هنرجویان کم‌سن‌وسال پیانو این است که فقط در اتاقشان! نوازنده هستند و امکان حمل‌ونقل پیانو را مانند دیگر سازها به بیرون از محیط خانه ندارند. من متوجه شدم که نوازندگان پیانو به‌راحتی می‌توانند ملودیکا بنوازند و نوازندگی خود را به خارج از محل استقرار سازشان انتقال دهند. این موضوع، جذابیت‌های نوازندگی را برای هنرجوها چند برابر می‌کند.

جایگاه ملودیکا در بین دیگر سازها کجاست؟

ساز ملودیکا به باوری اشتباه در کشور ما، سازی صرفا کودکانه و محدود و زودگذر شناسایی‌شده است؛ اما با یک بررسی دقیق می‌بینیم که این ساز بسیار ساز قدرتمندی است.

آیا کتابی برای تدریس ملودیکا وجود دارد؟

بله، حدود چهار سال قبل زمانی که تصمیم گرفتم این ساز را به‌صورت جدی به کودکان آموزش بدهم، متوجه شدم که متأسفانه هیچ متد آموزشی برای آن در کشور ما نوشته‌نشده است. اول می‌خواستم کتابی را درباره این ساز ترجمه کنم؛ یعنی یک متد خارجی پیدا کنم؛ اما کتابی نیافتم؛ بنابراین متدی برای ساز ملودیکا نوشتم و نامش را «من و ملودیکا» گذاشتم. شاید اولین کتاب آموزش موسیقی به کودکان باشد که تماما فایل تصویری دارد و در شبکه‌های اجتماعی به آدرس melodica.mz قابل دریافت است.

نوازندگی ملودیکا چگونه است؟

ساز ملودیکا ساز ی بسیار جذاب، جالب و مثل یک پیانوی کوچک بادی است که می‌توان آن را با زائده‌ای که به آن سرساز یا زبانه می‌گویند یا با یک شلنگ متصل به ساز اجرا کرد. برای ملودیکا دو نوع نوازندگی وجود دارد: یکی، به‌صورت تک‌دستی است. در این روش، دست چپ در کمربندِ نگه‌دارنده ساز قرار می‌گیرد و دست راست قطعاتی را اجرا می‌کند؛ در روش دوم، نوازنده در حالت نشسته ساز را به‌صورت عمودی بین پاها و روی سینه قرار می‌دهد و دودست کاملا مخالف یکدیگر روی کلیدهای سفید و سیاه این ساز که به آن کلاویه می‌گویند، قرار می‌گیرد. به این نوع نوازندگی «جاپنیز استایل» نیز گفته می‌شود.

تاریخچه ساخت این ساز به چه زمانی برمی‌گردد؟

ساز ملودیکا در 1953 توسط شرکت آلمانی «هوهنر» ساخته شد و اولین نمونه‌های آن در 1958 به بازار آمد که البته در همان زمان هم یک مخترع فرانسوی به نام «آندره بورل» سازی در ایتالیا دقیقا مانند ملودیکای امروزی به نام «کلاویتا» ساخته است. در 1961 شرکت بزرگ و مطرح سوزوکی ژاپن به توصیه آموزش و پرورش ژاپن این ساز را به تولید انبوه می‌رساند و تا به امروز این مسیر ادامه دارد. امروزه شرکت‌های هوهنر، یاماها و سوزوکی سه شرکت بزرگ تولیدکننده این ساز هستند.

این ساز چه ویژگی‌هایی دارد؟

ویژگی‌های ساز ملودیکا بسیار بارز و منحصربه‌فرد است: یکی اینکه، ملودیکا سازی هارمونیک است؛ یعنی در یک‌لحظه توانایی اجرای چندین نت را باهم دارد. این توانایی در بسیاری از سازهای بادی مانند فلوت، کلارینت و… امکان‌پذیر نیست؛ همچنین امکان استفاده هم‌زمان دو دست (مانند پیانو) در این ساز وجود دارد.
ازجمله توانایی‌های فوق‌العاده ملودیکا، صدای زیبا و دل‌نشین و دامنه داینامیکی وسیع این ساز است؛ یعنی اگر از ساز مرغوبی استفاده شود، یک رنج داینامیکی از «پیانی سیمو» تا «فورته سیمو» را به‌راحتی می‌توان روی تک‌تک نت‌ها اجرا کرد. آکوردگیری و آرپژ گیری روی این ساز بسیار ساده و روان اتفاق می‌افتد؛ همچنین انواع ویبره‌ها و تروموله‌های سریع را می‌توان روی این ساز اجرا کرد.
دیگر خصوصیت بارز این ساز در نوازندگی ساده آن است. من اخیرا کتابی کودکانه برای این ساز نوشتم که البته می‌توان از آن برای بزرگ‌سالان نیز استفاده کرد و به‌یقین می‌توان گفت که در این کتاب، برای یادگیری اصول نواختن ملودیکا آموزش خاصی نیاز نیست و با یک نگاه ساده و مراجعه به توضیح ابتدای این کتاب می‌توانید قطعات را تا پایان بنوازید؛ به دلیل اینکه من فقط از شماره انگشتان دست استفاده کرده‌ام؛ یعنی نوازنده یا هنرجو انگشتان خود را روی کلاویه‌ها می‌گذارد و کافی است شماره انگشت موردنظر را فشار دهد و به ملودی نوشته‌شده برسد؛ همچنین قطعات را به شکلی طراحی کرده‌ام که ریتم نیز رعایت شود.

اندکی درباره آثار مکتوبتان بگویید.

تا امروز هفت کتاب تألیف کرده‌ام که سه تای آن‌ها به‌صورت رسمی منتشرشده است؛ شامل «تمرینات نت خوانی» که در1391 منتشر شد؛ کتاب «پیانیست کوچولو» (شامل پانزده قطعه برای پیانوی کودکان به همراه لوح فشرده) و کتاب «من و ملودیکا» (که اولین متد آموزش ساز ملودیکا به کودکان است و در 1397 به‌وسیله انتشارات نکیسا منتشر شده).

گویا سه کتاب در دست انتشار دارید، چه نام دارند و به چه موضوعی  پرداخته‌اند؟

یکی، جلد دوم کتاب من و ملودیکا با نام «ملودی‌های آشنا» است که شامل پنجاه قطعه متنوع بوده و برای کودکان تألیف شده است؛ دیگری، کتابی با نام «آموزش ملودیکا برای خردسالان» است که قابلیت استفاده برای سازهای پیانو و بلز را نیز دارد و کتاب سوم هم ترجمه کتابی با نام «ملودیکا برای دودست» است که نویسنده‌اش یک موزیسین ایتالیایی با نام «جیان لوکا باربارو» است. در این کتاب می‌آموزیم که چگونه ملودیکا را هم‌زمان با دودست بنوازیم.

مشکلات بارز تدریس ملودیکا را در چه می‌بینید؟

نخست، منابع محدود آن در کشور ما است که امیدوارم با انتشار آن سه کتابی که عرض کردم، تا حدی این منابع را گسترده‌تر کنیم. رپرتوآرها (آثاری که صرفا برای ملودیکا نوشته و تنظیم‌شده است) بسیار نادر است. آهنگسازها چون خیلی با این ساز آشنایی ندارند، نمی‌دانند که این ساز می‌تواند نقش قدرتمندی در ارکستر یا آثار داشته باشد، یا اینکه قطعات بسیار تکنیکالی را می‌توان برای این ساز نوشت؛ چون واقعا ملودیکا توانایی نزدیکی به پیانو دارد. من برای اینکه منبعی را به‌منظور راهنمایی و پاسخ به پرسش‌ها و اطلاعات بیشتر درباره ساز ملودیکا به وجود آورم، صفحه‌ای در اینستاگرام به نام melodica.irani ایجاد کرده‌ام . این صفحه شاید یکی از اندک‌منابعی باشد که بتواند علاقه‌مندان این ساز را راهنمایی کند.

اخیرا آلبومی با تک‌نوازی ملودیکا منتشر کرده‌اید، از این آلبوم بگویید؟

بله، برای نشان دادن توانایی‌های این ساز آلبومی تهیه‌کرده تا مردم قطعات آشنایی را که دوست دارند، با صدای ملودیکا نیز بشنوند و با توانایی نوازندگی این ساز بیشتر آشنا شوند؛ به همین منظور آلبومی متشکل از 9 قطعه تهیه کردم که شامل چند آهنگ فولکلور و چند آهنگ بسیار خاطره‌انگیز است. تنظیم قطعات را برادرم «فرهاد زارع» و نوازندگی ویولن قطعات را «سامان نافعی» از دوستان خوبم به عهده داشته و پیانو و قطعات الکترونیک و ملودیکای آثار را خودم نوازندگی کردم. این آلبوم که به خاطر قطعه نخست آن و به یاد «مریم میرزاخانی»، اسطوره بزرگ زن ریاضی‌دان ایرانی، «جان مریم» نام نهاده‌ام به همت موسسه فرهنگی‌هنری نوای مهر منتشر شد و به‌زودی قرار است در سایت «بیپ تونز» هم قرار بگیرد تا امکان تهیه نسخه الکترونیکی این آلبوم نیز فراهم شود.

به‌جز شما، افراد دیگری این ساز را تدریس می‌کنند؟

بله؛ اما شاید من تنها کسی باشم که سیستم دودستی نوازی این ساز (جاپنیز استایل) را تدریس می‌کنم. امیدوارم روزبه‌روز تعداد مدرسان این ساز افزایش یابد.

سپاس از شما…

از شما و تمام دوستانی که حمایت می‌کنند و دغدغه هنری دارند؛ همچنین از روزنامه وزین اصفهان‌زیبا به دلیل انعکاس این موضوع، تشکر می‌کنم.