فرسودگی نیروگاهها نیز مزید بر علت شده است. بر اساس آمارها، میزان تلفات برق در شبکه حدود ۱۰درصد است که چیزی حدود پنجهزارو ۵۰۰ مگاوات میشود. صادرات برق دلیل دیگری است که به بیبرقیهای اخیر گرهخورده است. رجبی مـشـهـدی، سـخـنگوی شرکت برق، به مهر گفته است: «هماکنون از سه کشور ترکمنستان، ارمنستان و آذربایجان حدود ۵۶۰ مگاوات برق وارد و به کشورهای عراق، افغانستان و پاکستان حدود ۱۵۰ مگاوات برق صادر میکنیم.» مصرف برق در ایران مؤلفه دیگری است که در پاسخ به چرایی خاموشیهای اخیر و بیبرقیها مطرح میشود.
آمار و ارقام متناقضی درباره مقایسه مصرف برق ایران با سایر کشورها ارائه میشود. برخی آمارها حکایت از این دارد که سرانه مصرف برق در ایران از میانگین جهانی پایینتر است. بر اساس گزارش اداره اطلاعات آمریکا، سرانه مصرف برق در جهان 081/3 و در ایران 072/3 است. بهاینترتیب نروژ، قطر، کویت، امارات، آمریکا، کره، عربستان، ژاپن، روسیه، عمان و آلمان بالاترین مصرف انرژی برق را دارند. برخی مجلسیها نیز در اظهاراتشان اعلام کردهاند مصرف برق شهروندان ایران پایینتر از شهروندان جهانی است. قاسم ساعدی، نایبرئیس کمیسیون انرژی مجلس، گفته است: «سرانه مصرف برق برای هر شهروند در سطح جهان در طول یک سال 3400 مگاوات است؛ اما در ایران این میزان سههزار مگاوات برآورد میشود.»
مصرف برق ایران بالاتر است یا پایینتر؟
در مقابل اما استدلالهایی مطرح میشود مبنی بر اینکه مصرف برق در ایران از سایر کشورها بیشتر است. درواقع خانوارهای ایرانی از دو انرژی گاز و برق استفاده میکنند و برق، تنها حامل انرژی تأمین برق خانگی در بسیاری از کشورهای جهان تلقی شده و حاملهای دیگر انرژی مانند گاز در خانهها مورداستفاده قرار نمیگیرد. بدون در نظر گرفتن این دو، نمیتوان سرانه مصرف برق را با سایر کشورها که کل انرژی خانگی را با استفاده از برق تأمین میکنند، مقایسه کرد. آخرینآمارها که مربوط به سال ۹۷ است، نشان میدهد میزان سرانه مصرف برق در ایران ۲,۹ مگاوات در ساعت برای هر نفر است. ازآنجاکه خانوارهای ایرانی از دو حامل انرژی گاز و برق برخوردارند، اگر هردو حامل را به سرانه مصرف اضافه کنیم (۱۲,۹ مگاوات ساعت برای هر نفر)، ایران را در رتبههای بالای مصرف سرانه برق در جهان جای میدهد. بر اساس این استدلال، مقایسهکردن مصرف برق در ایران با سایر کشورها اشتباه است و نمیتوان از طریق این مقایسهکردن به نتیجهگیری درستی رسید. بر اساس آمارهای ارائهشده تحت عنوان ترازنامه انرژی نیز، سرانه مصرف برق خانگی در ایران معادل 1058 کیلووات ساعت برای هر نفر برآورد میشود. این در حالی است که متوسط جهانی این آمار معادل 182 کیلووات ساعت است.
مصرف انرژی بر اساس تولید ناخالص داخلی
بر اساس برخی تحلیلها نیز شاخص شدت مصرف انرژی میزان انرژی مصرفشده برحسب انرژی معادل یک بشکه نفت خام یا ژول برحسب 1 واحد تولید ناخالص داخلی است. این شاخص بیان میکند برای تولید یک واحد تولید ناخالص داخلی باید چه میزان انرژی مصرف کرد. در همین رابطه، توجه به آمار جهانی شدت انرژی مشخص میکند که ایران وضعیت بسیار نامطلوبی در حوزه شاخص شدت انرژی دارد؛ برای مثال، در شرایطی که شدت انرژی در ایران معادل 8 مگاژول بر دلار برآورد میشود، این شاخص در کشور توسعهیافتهای نظیر آلمان کمتر از نصف شاخص شدت انرژی در ایران است. بهعبارتدیگر، تولید هر دلار کالا و خدمات در ایران با دو برابر انرژی تولید همان کالا در آلمان انرژی مصرف میکند.
تأثیر موقعیت جغرافیایی بر مصرف انرژی
استدلال دیگر هم این است که مقایسه سرانه مصرف برق کل میان کشورهای متفاوت با توجه به تفاوت موقعیت جغرافیایی نمیتواند تصویر دقیقی از این مسئله ایجاد کند؛ برای مثال، قرارگیری 100درصد جمعیت کشور قطر در موقعیت آب و هوایی حاشیه خلیجفارس، زمینه افزایش مصرف برق در حوزه تأمین سرمایش را مطرح میکند و مقایسه میزان مصرف برق کل در این کشور با مصرف برق کل ایران با موقعیتهای آبوهوایی گوناگون اساسا نمیتواند مقایسه صحیحی تلقی شود. در عمده مقایسهها میان مصرف برق در ایران با قطر، امارات و عربستان سعودی به این توجه نمیشود که کشورهای مذکور اقلیمی گرمسیری شبیه جنوب ایران دارند. ایران اما کشوری چهارفصل است که دمای هوا و مصرف برق در بخش زیادی از مناطق مثل حاشیه خلیجفارس نیست. این کشورها برای سرمایش برق بسیار زیادی مصرف میکنند؛ چون اقلیم بسیار گرمی دارند؛ موردی که بههیچوجه با ایران قابلیت مقایسه ندارد.
سهم مصرف بخشهای مختلف چقدر است؟
آخرین نسخه ترازنامه انرژی کشور که در ۱۳۹۷ منتشرشده، نشان میدهد که سهم مصرف بخش خانگی و تجاری از کل مصرف برق ایران حدود ۳۵درصد است. در مقابل بخش صنعت کشور ۳۴,۱ درصد از کل مصرف را به خود اختصاص داده است. بخش کشاورزی ایران مصرفکننده ۱۴,۵درصد از برق کشور است. سهم بخش صنعت در جهان حدود ۴۲درصد است. بخش خانگی ۲۷,۷ درصد انرژی برق را مصرف میکند؛ ضمن اینکه مصرف برق بخش عمومی و تجاری ۲۱درصد، ۷ درصد سهم حملونقل و سایر مصارف و ۳درصد هم متعلق به بخش کشاورزی است؛ بنابراین مصرف دو بخش خانگی و کشاورزی به نسبت شاخصهای جهانی بیشتر است؛ درحالیکه سهم بخش صنعت کمتر از روند جهانی است.
