چرا ادیان مختلف بر تفکر و عبادت تأکید می‌‌ورزند؟

بیش از یک سال دست‌‌وپنجه نرم کردن با کووید-19، تأثیری ماندگار روی زندگی‌‌های روزمره ما گذاشته است. این همه‌‌گیری روال‌‌ها و برنامه‌‌های کاری معمول را مختل کرده و باعث شده اکثر افراد مجبور شوند برای دوره‌‌های طولانی در خانه کار کنند. درحالی‌‌که دورکاری فواید پنهانی هم دارد، مثلاً اینکه لازم نیست هر روز در رفت‌‌وآمد به محل کار باشیم، اما منجر به افزایش ساعات کاری روزانه و بالا رفتن سطح استرس برای بسیاری از افراد شده است.

نتایج پژوهشی که درباره الگوهای تعاملی 1.3 میلیون فرد شاغل در سطح جهان در طول دوران قرنطینه کووید-19 انجام شد نشان داد که در طول این همه‌‌گیری میانگین ساعات کاری روزانه، 8.2 درصد افزایش یافته است و متوسط تعداد ملاقات‌‌های مجازی به ازای هر نفر هم تقریباً 13 درصد بالا رفته است. بسیاری از نیروهای کار این احساس را داشتند که جلسات غیرحضوری تمام‌‌نشدنی در کنار وظایف خانوادگی غیرمنتظره که فشار مضاعفی به والدین شاغل وارد کرده، بار سنگینی را بر دوش آن‌‌ها گذاشته است.

اگر تعادل بین کار و زندگی به هم بخورد و نیاز به استراحت و تجدید قوا نادیده انگاشته شود، سلامت و بهزیستی افراد می‌‌تواند عمیقاً تحت تأثیر قرار بگیرد. به‌عنوان پژوهشگری که در حوزه جامعه‌‌شناسی دین مطالعه می‌‌کند، می‌‌دانم که موضوع استراحت و تعمق و درون‌‌نگری کاملاً در بافتار اغلب سنت‌‌های مذهبی تنیده شده است و این مسائل، امروزه نیز در زندگی ما به همان اندازه مهم و قابل‌‌توجه هستند.

ایمان، تعمق و استراحت

ادیان ابراهیمی یعنی یهودیت، مسیحیت و اسلام همگی یک روز استراحت در هفته را یکی از حقوق و مسئولیت‌‌های مقدس مؤمنین می‌‌دانند. به‌‌طور سنتی، شبات در یهودیت یک دوره زمانی 24 ساعته را شامل می‌‌شود که از هنگام غروب آفتاب در روز جمعه آغاز می‌‌شود و مشغله زندگی هرروزه را پایان می‌‌دهد. یهودیان در این روز گرد هم می‌‌آیند تا عبادت کنند، در کنار هم غذا بخورند، مطالعه کنند و دعا بخوانند.

به‌‌طور مشابه، افراد معتقد و پایبند به مناسک دین اسلام نیز روز مقدس خود را جمعه‌‌ها گرامی می‌‌دارند. مسلمانان در این روز کار خود را تعطیل می‌‌کنند تا در نماز ظهر جمعه شرکت کنند، آیینی که در یکی از مساجد محلی برگزار می‌‌شود و در آن ائمه جمعه خطابه‌‌هایی را در باب گستره‌‌ای از موضوعات فلسفی، معنوی و کاربردی ارائه می‌‌دهند و رهبری گروه‌‌های عبادت‌‌کننده را نیز بر عهده می‌‌گیرند.

بسیاری از مسیحیان نیز روز مقدس خود را یکشنبه‌‌ها و از طریق حضور در کلیسا، عبادت جمعی و نواختن موسیقی برپا می‌دارند، اگرچه تعداد افراد شرکت‌‌کننده در این آیین در حال کاهش است. آن‌‌ها همچنین در این روز در آیینی به نام عشای ربانی با یکدیگر همراه می‌‌شوند؛ بدین ترتیب که نان و شرابی را که در حقیقت نماد جسم و خون عیسی مسیح است، تقدیس و سپس تناول می‌‌کنند. روز مقدس مسیحیان درواقع زمانی برای استراحت، دعا کردن، عبادت و گذراندن وقت با خانواده است.

علاوه بر این، برخی شاخه‌‌های اسلام، مسیحیت و یهودیت، به‌‌عنوان بخشی از چرخه‌‌های روزانه و سالانه، زمان‌‌های منظمی را برای دعا، تفکر و عبادت در نظر می‌‌گیرند. در سنت اسلام، توقف برای نماز خواندن در طول روز یکی از پنج رکن یا ستون ایمان محسوب می‌‌شود.

سنت‌‌های مذهبی مختلف از راه تمرین ژرف‌‌اندیشی و مراقبه، حواس را آرام می‌‌کنند تا بتوانند به چارچوب ذهنی مناسب برای استراحت دست یابند، رویکردی که به باور آن‌‌ها منجر به تقویت هشیاری و آگاهی فرد خواهد شد. هندوها، بودائی‌‌ها و پیروان آیین جین¹ مفهومی با عنوان دیانا² را تعلیم می‌‌دهند که به‌طورمعمول به تعمق، درون‌‌نگری و مراقبه ترجمه می‌‌شود.

افراد می‌‌توانند از راه یوگا، مدیتیشن یا مراقبه و سایر تمرین‌‌های ژرف‌‌اندیشانه به حالتی از هشیاری و خودآگاهیِ ناشی از تفکر عمیق دست یابند که می‌‌تواند به سلامت ذهنی، جسمی و روحی بهتر منتهی شود.

آرام کردن ذهن

ادیان مختلف بر نیاز به استراحت و تأمل و تفکر در محیطی آرام تأکید می‌‌ورزند تا ذهن‌‌های بیش‌‌ازحد شلوغ و درهم‌‌ریخته ما بتوانند روی دعا و مناجات و دیگر تمرین‌‌های ژرف‌‌اندیشانه متمرکز شوند. پولس رسول³ به این بحث می‌‌پردازد که چطور پرورش دادن «میوه روح» از راه مناجات و مراقبه، ما را به‌سوی صبر و بردباری می‌‌برد و از غرور و خودپسندی دور می‌‌کند.

پیروان آیین بودا باور دارند که آرام کردن ذهن از طریق مدیتیشن و مراقبه می‌‌تواند به افراد کمک کند تا به این فهم برسند که احساسات، ادراکات، نقطه نظرات و حتی منیّت آن‌‌ها تنها خصایصی گذرا از این زندگی هستند و خود می‌‌توانند باعث درد و رنج شوند. به‌‌علاوه، بودائی‌‌ها معتقدند که این کار می‌‌تواند به افراد کمک کند تا درباره چگونگی پیوند خود با جهان پیرامونشان نیز به تفکر و تعمق بپردازند.

استراحت و تفکر و تعمق کمک می‌‌کند که افراد مذهبی به منابع عمیق‌‌تر و غنی‌‌تری از معنا متصل شوند، منابعی که این افراد می‌‌کوشند از طریق مطالعه کتب دینی، مراقبه و دعا و مناجات، آن‌‌ها را پرورش دهند. همچنان‌‌که توماس مرتون⁴، از راهبان آمریکایی فرقه تراپیست⁵، در زندگی‌‌نامه خود با عنوان «کوهستان هفت طبقه»⁶ که در سال 1948 منتشر شد شرح داده است، تعمق و درون‌‌نگری فرصتی است برای استراحت، تعلیق مشغولیت‌‌ها و «عقب‌‌گرد به آن خلوت درونی پررمزوراز که به‌موجب آن، روح در سکوت بی‌‌کران و پربار پروردگار مجذوب و مستغرق می‌‌شود.»

فواید استراحت و مراقبه برای سلامتی

علم پزشکی شریک غیرمنتظره دین در تأیید و تصدیق فواید حاصل از این رفتارها و فعالیت‌‌های مذهبی بوده است. پژوهشگران توانسته‌‌اند بین زمان استراحت و توقف فعالیت‌‌های کاری، سطح یادگیری و میزان خلاقیت نوعی ارتباط و هم‌‌بستگی را کشف کنند. خوابیدن، قدم زدن در طبیعت و ورزش کردن فوایدی دارد که به زندگی شادتر و رضایت‌‌بخش‌‌تر منتهی خواهد شد و ازجمله این فواید می‌‌توان به بهبود حافظه و بالا رفتن سطح بهره‌‌وری و سلامت جسمی افراد اشاره کرد. پیشرفت‌‌های اخیر در حوزه تکنولوژی‌‌های تصویربرداری مغزی به پژوهشگران این اجازه را داده است که تغییرات عملکرد مغز را در طول دوره‌‌هایی که افراد عمیقاً مشغول دعا و مناجات، یوگا و یا مراقبه ذهن‌‌آگاه هستند، مشاهده و بررسی کنند. شواهد و مدارک علمی نشان می‌‌دهد که اشتغال به چنین فعالیت‌‌هایی می‌‌تواند منجر به بهبود سطح سلامت و بهزیستی افراد شود.

گستره وسیعی از مطالعات و پژوهش‌‌های بالینی درباره درمان‌‌های مبتنی بر ذهن‌‌آگاهی، تمرکززدایی و پذیرش نشان داده است که مراقبه منظم می‌‌تواند ساختار فیزیکی مغز و چگونگی پاسخ دادن آن به جهان پیرامونش را تغییر دهد. به‌‌عنوان‌‌مثال، پژوهشگران دریافته‌‌اند که این فعالیت‌‌ها می‌‌توانند مسیرهای عصبی مغز را تغییر دهند و شبکه‌‌های عصبی جدیدی ایجاد کنند. این شبکه‌‌های عصبی جدید می‌‌توانند خود به بهبود سطح سلامت و بهزیستی افراد منتهی شوند.

پژوهش‌‌هایی که درباره فعالیت‌‌های راهبان بودائی چینی و ژاپنی انجام شده است، فواید این رفتارها برای سلامت جسمی و روانی افراد را اثبات کرده است. علاوه بر این، پژوهشگران دریافته‌‌اند که انواع مدیتیشن پویا مانند یوگا، چی کونگ و تای چی می‌‌توانند از راه تعدیل و تنظیم وضعیت روانی افراد و کاهش سطح اضطراب و افسردگی، حس سلامت و بهزیستی را در آن‌‌ها تقویت کنند.

حتی در میانه یک همه‌‌گیری یا یک هفته کاری پرمشغله و استرس‌‌زا، اختصاص دادن بخشی از وقتتان به استراحت، ورزش، خواب، مراقبه یا دعا و مناجات می‌‌تواند منجر به بهبود یافتن سلامت جسمی، ذهنی و روحی هرروزه شما شود.