به گفته وزیر امور مهاجرین افغانستان، عامل اصلی مهاجرت و بی‌جاشدگان طی ۲۰ سال گذشته گروه طالبان بوده و در حال حاضر ۶.۵ میلیون مهاجر افغان در بیرون از کشور به سر می برند.
روزنامه هشت صبح کابل، خورشید تی وی تلویزیون ملی افغانستان، صفحات اینستاگرامی مانند هَزارگی و خبرنگاران افغانستانی به صورت مداوم گزارش‌هایی از فرار یا اقدام به فرار مردم افغانستان از مرزهای کشور را مخابره می‌کنند، در حالیکه اکنون کنترل تمامی مرزهای افغانستان به دست طالبان افتاده و کارها برای انتقال قدرت از حکومت پیشین افغانستان به امارت اسلامی در جریان است. رسانه‌ها نیز به صورت کجدار و مریز، در حال آماده‌سازی افکار عمومی برای پذیرفته شدن این وضعیت هستند.
طالبانیسم، مهاجرت اجباری و دوری از وطن
مردم افغانستان و به خصوص زنان و دختران این کشور به شدت نگران وضعیت زیستی خود هستند و پس زمینه ذهنی آنان از طالبانیسم، آنان را بر آن داشته تا از سویی با مقاومت مدنی و از سوی دیگر با مهاجرت اجباری به کشورهای منطقه، از جمله ایران، این اضطراب وجودی را به نحوی مدیریت کنند. به گزارش ایرنا، نورالرحمان اخلاقی، وزیر امور مهاجرین افغانستان، سال گذشته در نشستی خبری در کابل گفته بود« بالغ بر دو و نیم میلیون مهاجر افغانستانی در ایران به سر میبرند که از این آمار، یک میلیون و ۴۷۰ هزار تن آنها دارای مدرک، حدود ۹۵۰ هزار تن دارای کارت آمایش، ۴۵۰ هزار تن دارای گذرنامه خانوادگی و ۷۰ هزار نفر دیگر نیز دارای گذرنامه اقامت طویل مدت هستند.» او، عامل اصلی مهاجرت و بی‌جاشدگان طی ۲۰ سال گذشته را گروه طالبان دانسته و اعلام کرده بود که« در حال حاضر ۶.۵ میلیون مهاجر افغان در بیرون از کشور به سر میبرند.» معاون امنیتی و انتظامی وزارت کشور اما در سال گذشته از حضور حدود 3 میلیون نفر اتباع افغانستانی در ایران خبر داده بود.
پنج شهر ایران، مقصد مهاجرت افغانیان
بر اساس سرشماری سال 1395 مرکز آمار ایران، عمده مقصد مهاجرت افغانستانی های بی جا شده، شهرهای مشهد، قم، فارس، یزد، کرمان و اصفهان است و بنابر آمار نقشه مهاجرت افغانستانی ها به ایران در سال 1398، استان‌های اصفهان، کرمان و فارس بین 200000 تا 399999هزار مهاجر افغانستانی را از زمان نخستین مرحله ظهور طالبان در دهه هفتاد تا کنون در خود جای داده و هم اکنون نیز انتظار می رود که بخشی از آنها به این شهرها، از جمله اصفهان گسیل شوند. این در حالی است که در سال گذشته نزدیک به 800 هزار نفر از این مهاجران به موطن خود بازگشته بودند و حال، در وضعیتی مضطرب به سر می برند. البته معاون سیاسی امنیتی استانداری اصفهان در گفت و گو با ایرنا در بیست و ششم مردادماه اعلام کرده است که «مهاجران افغانستانی در کمپ هایی که در خراسان برپا و از پیش با رصد تحولات افغانستان ایجاد شده بود، اسکان داده خواهند شد.» این درحالی‌ست که حسین قاسمی؛ مدیرکل امور مرزی وزارت کشور با تکذیب این خبر از ممانعت ورود مردم افغانستان به ایران خبر داده است. او با ابلاغ دستور العملی به استان های خراستان جنوبی، سیستان و بلوچستان و خراسان رضوی گفته است که در صورت حضور اتباع افغانستان در مرزها، آنها به کشور خود بازگردانده خواهند شد.
حق همسایگی، پناه به دوست و دشمن
تصاویر منتشر شده و ویدئوها نشان می دهد که این مردم رنج دیده، معمولا چیزی از اسباب زندگی، مگر جل و پلاسی برای خفتن به همراه ندارند و جان خویش را بر کف دست گرفته و به کشور همسایه پناه آورده‌اند. همزمان سازمان ملل نیز از کشورهای منطقه درخواست کرده است تا مرزهای خود را به روی مهاجران افغانستانی باز بگذارند اما در خبرها می خوانیم که ازبکستان یک هلی کوپر نظامی افغانستان را که سرنشینان آن قصد پناهندگی سیاسی داشته اند، مورد هدف قرار داده و برپایه اطلاعات موجود، سرنشینان این هلی کوپتر جان باخته اند. کشور ترکیه نیز با تسریع در روند ساختن دیوار مرزی و تشدید کنترل مرزهای خود به استقبال هجوم مهاجران افغانستانی رفته است، با وجود اینکه هم اکنون 200 هزار تن از مهاجران افغانستانی در این کشور زندگی می کنند. این در حالی است که رسانه ها از جابجایی بیش از ششصد تن از مردم افغانستان به وسیله هواپیمای باربری که دوتن از شهروندان افغانستانی از آن سقوط کردند، به کشور قطر خبر می دهند. دولت‌های انگلیس و آلمان نیز اعلام کرده اند که هر کدام از آنها بیش از ده هزار نفر پناهجوی افغانستانی را پذیرش می کنند و ما نیز در مقام همسایه، به مقصد نخست و راحتی برای این پناهجویان مبدل شده ایم. البته برخی دیگر از این مهاجران به دشمن خود، پاکستان پناه برده‌اند.
همه این‌ها در حالی اتفاق افتاده و دامنه آن روز به روز گسترده‌تر می‌شود که افغانستانی‌ها در اقصی نقاط جهان، از اروپا و آمریکا تا استرالیا دست به تظاهرات گسترده ای علیه دولت پاکستان و امارت اسلامی طالبان زده‌اند و درایران نیز در شهرهای تهران، قم و اصفهان این تظاهرات مسالمت‌آمیز به قوع پیوسته که متاسفانه به خوبی با آنان تا نشده است. از این جمله، مهاجران افغانستانی ساکن محله زینبیه اصفهان نیز دست به تظاهرات زده و نظرات خود را درباره استقرار حکومت طالبان در کشورشان بیان داشته‌اند. هم اکنون وضعیت روحی روانی مهاجران داخلی و آنها که به تازگی وارد کشور شده‌اند مناسب نیست و چه بسا وضعیت جسمی آنان نیز دستخوش تغیرات دردآلودی شده باشد. به همین خاطر، ممکن است که با وجود کرونا و ایجاد سویه‌های جدید آن در کشورهای منطقه، به دلیل دراختیار نبودن امکانات اولیه و همچنین امکانات پیشگیری، کرونا به صورت افسارگسیخته‌تری منتشر شود، چنانکه وزیر بهداشت نیز به تازگی در اظهاراتی نسبت به این مسئله هشدار داده است؛ بنابراین بر ماست که هر گونه آمادگی مواجهه با این وضعیت را داشته باشیم.
آسیب‌های اجتماعی و تبعات اقتصادی
افغانستانی‌های عزیزی که طی چهار دهه گذشته به ایران و اصفهان مهاجرت کرده‌اند، خاطرات تلخ و شیرین بسیاری از مواجهه با میزبانان خود در ایران و اصفهان داشته‌اند، به همین خاطر بر ماست که از سویی با روی گشاده از آنان استقبال کنیم و از سوی دیگر، چشم انتظار گسترش آسیب‌های اجتماعی، از گسترش حاشیه نشینی تا بسط مناقشات قومی و مسائل امنیتی باشیم. به نظر می‌رسد که با توجه به عملکرد دوره نخست حضور طالبان در افغانستان، مهاجران تمایلی به بازگشت به موطن خود نداشته باشند، از این‌رو مسائلی نظیر اشتغال، آموزش، بهداشت و درمان، معیشت و به رسمیت شناختن هویت آنها در ایران و به دنبال آن در اصفهان مطرح است. این در حالی است که به دلیل مناسبات درون کشور، مهاجران افغان از پس چهار دهه زیستن در ایران با مسائلی که گفته شد دست به گریبان هستند و هنوز نتوانسته‌اند تا آنگونه که باید در جامعه میزبان پذیرفته شوند. از سوی دیگر، اضافه شدن این حجم از مهاجر به بازار کار و از پس آن بالاگرفتن قاچاق انسان به ایران از دیگر مسائلی است که می‌تواند معادلات موجود اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی شهرها را به هم بزند و انتظار می رود که برنامه‌ای متقن و مدون در این رابطه اجرا شود.
