بر اساس سرشماری سال ۹۵ مرکز آمار ایران از مجموع یک‌میلیون و ۶۵۰ هزار تبعه خارجی در ایران، یک‌میلیون و ۵۸۰ هزار نفر را اتباع افغانستانی تشکیل می‌دهند. بر اساس آمارهای رسمی در سال ۹۵، بیشترین نرخ اشتغال اتباع خارجی در استان بوشهر با ۹۸٫۱درصد و کمترین نرخ آن در استان کرمانشاه با ۶۸٫۴ درصد است. همچنین نرخ مشارکت اقتصادی نیروی کار خارجی در همان سال در استان زنجان با ۷۱٫۶ درصد بیشترین و استان‌های کرمانشاه و قم کمترین نرخ را داشتند. بر اساس آمارهای مرکز آمار ایران در سال ۹۵، نرخ اشتغال نیروی کار اتباع خارجی در کشور ۹۶٫۱ درصد بود.
دومیلیون شغل در تصرف افغان‌ها
یک فعال کارگری به اصفهان زیبا می‌گوید: سال‌های سال است که ایران پذیرای مهاجران افغان است و الان به‌طور رسمی و جدی افغان‌ها در بازار کار کشور مشغول هستند تا جایی که نزدیک به دو میلیون از مشاغل بازار کار کشور را نیروی کار افغان در تصرف دارند. حمید حاج اسماعیلی تصریح می‌کند: زمانی که نرخ بیکاری دورقمی داریم و بازار کار کشور با مشکل جذب کارجویان مواجه است، این تعداد نیروی کار خارجی برای بازار کشور به مصلحت نیست. اولویت برای بازار کار کشور جذب نیروی کار ایرانی است، به دلیل اینکه افزایش نرخ بیکاری، هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی برای دولت و حاکمیت ایجاد می‌کند؛ درنتیجه تبعات منفی ورود افغان‌ها به بازار کار بیشتر از مزیت‌های آن است. حاج اسماعیلی اذعان می‌کند: هم قانون کار و هم قانون اساسی منعی برای ورود نیروی کار خارجی به کشور قائل نشده است، نبود توازن در سمت عرضه و تقاضا، بازار کار کشور و حقوق کار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این شرایط بسیاری از کارفرمایان برای اینکه هزینه تمام‌شده تولیدات و خدماتشان منطقی باشد و کاهش یابد، از نیروی کار افغان استفاده می‌کنند، چون جذب نیروی کار ایرانی برایشان صرفه ندارد، به‌هرحال کارفرمایان نیروی افغانی را بیمه نمی‌کنند و آن‌ها را برای ساعات کار بیشتری جذب می‌کنند و مزایایی نیز به آن‌ها پرداخت نمی‌کنند.
کارفرمایان اتباع بیگانه را ترجیح می‌دهند
این فعال کارگری خاطرنشان می‌کند: قانونی که در خصوص نیروی کار ایرانی الزام و اجبار است، در خصوص نیروی کار خارجی اجرایی نمی‌شود، این باعث شده جذب نیروی خارجی برای کارفرمایان برتری داشته باشد و این حقوق کار را در ایران تحت تأثیر قرار داده و باعث مشکلاتی شده که به نفع کشور نیست.
او اذعان می‌کند: نیروی کار افغان دانشی ندارد که با ورودش به بازار کار برای ما دستاوردی داشته باشد. همچنین ورود آن‌ها همراه با انتقال فناوری نیست، کارگران ایرانی باید در اولویت جذب برای بازار کار کشور قرار بگیرند.
حاج اسماعیلی می‌گوید: ورود نیروی کار افغان باعث شده تعداد بیکاران افزایش پیدا کند، کارگران افغانی در مشاغل ساختمانی، کشاورزی و دام‌پروری مشغول فعالیت هستند و مسئولان کشور نیز براساس سیاست‌های دوستانه و بشردوستانه و به دلیل قرابت‌های فرهنگی، مذهبی و زبانی نیروی کار خارجی را مورد استقبال قرار می‌دهند، ضمن اینکه مشکلاتی مانند وقوع جنگ در افغانستان باعث شده مسئولان از به‌کارگیری نیروی کار خارجی استقبال کنند. این فعال کارگری تصریح می‌کند: اگر قرار است اقداماتی درخصوص پذیرش نیروهای کار افغانی انجام شود، باید مانند کشورهای توسعه‌یافته منطقه خاصی برای مهاجران در نظر گرفته شود تا به شهرها و روستاها ورود پیدا نکنند .
بخش کشاورزی ایران در اختیار افغان‌هاست
خروج نیروی کار افغان، بخش کشاورزی ایران را نیز می‌تواند متأثر کند. افغان‌ها در این سال‌ها به نیروهای کار فصلی تبدیل‌شده‌اند و در فصل‌های کار برای بیل‌زنی، میوه‌چینی، برداشت محصول و… اقدام می‌کنند. یک کارشناس اقتصادی استان به اصفهان زیبا می‌گوید: نیروی کار افغان با نرخ ارزان حاضرند کارهایی انجام دهند، ولی نیروی کار ایرانی با دستمزد پایین در مشاغل سخت کار نمی‌کند. به همین دلیل به‌کارگیری نیروی کار افغان توسط کارفرمایان منجر به کاهش هزینه تولید و کاهش قیمت تمام‌شده محصول می‌شود.
محمدرضا شهنام‌پور بیان می‌کند: با مهاجرت افغان‌ها به ایران بازار کار در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد، البته با توجه به سخت‌گیری‌هایی که انجام می‌شود نیروی کار افغان فعلا نمی‌توانند سریع جذب بازار کار شوند، چون باید وضعیت استقرارشان مشخص شود و مجوز اقامت بگیرند. شهنام‌پور اذعان می‌کند: افغان‌ها در کشور ما بیشتر در بخش کشاورزی کار می‌کنند، کارگر افغان با قیمت کمتر کار می‌کند، ولی وقتی در بازار کار حضور نداشته باشد، برای کارگر ایرانی فرصتی فراهم می‌شود که در نبود نیروی کار افغان کارفرمایان حاضر شوند با پرداخت حقوق بالاتر نیروی کار افغان استخدام کنند.
او می‌گوید: افغان‌ها روزمزد کار می‌کنند، بسیاری از کارفرمایان نیز در شیفت شب از آن‌ها استفاده می‌کنند یا دور از چشم نظارت مأموران اداره کار با افغان‌ها کار می‌کنند تا بتوانند با حقوق پایین نیروی کار افغان را به‌کارگیرند. این کارشناس اقتصادی استان بیان می‌کند: بخش کشاورزی ایران دست مهاجران افغان است و اگر از بازار کار کشور بروند، این بخش با مشکل مواجه می‌شود.
