با این مقدمه به سراغ موضوعات و قراردادهای هنری می‌رویم. در یادداشت‌های گذشته نیز به موارد مهمی در نحوه تنظیم قراردادهای هنری اشاره کرده‌ایم. در این یادداشت کمی بیشتر به موضوع داور هنری خواهیم پرداخت.
داور کیست؟
می دانیم که در مسابقات و همایش‌ها و جشنواره‌های رقابتی و مسابقه‌ای با موضوعات هنری، داور یا هیئت داورانی وجود دارند که به کیفیت آثار نمره داده و برنده یا برندگانی را مشخص می‌کنند. لازمه انتخاب این داوران، وجود سابقه هنری، تخصص و تبحر آنان نسبت به موضوع داوری است.
در قراردادهای هنری نیز در مکانیسمی مشابه اما بدون وجود مسابقه و انتفاع و جایزه، داورانی بین طرفین انتخاب می‌شوند که باید دارای تبحر، تخصص و تسلط کافی نسبت به موضوع باشند.
این داوران ممکن است از همان دسته داوران مسابقه‌ای باشند. حتی در یک قرارداد می‌توان چند داور در کنار یکدیگر انتخاب کرد.
به این نحو که یکی از آنان در ابعاد هنری، دیگری در ابعاد مالی و حسابداری و نفر سوم نیز به عنوان هماهنگ‌کننده بین دو داور و حکمیت در هیئت داوری و بدون تخصص انتخاب شوند.
انواع داوری
اول. داور می‌تواند مشخص با نام در زمان تنظیم قرارداد باشد. یعنی همان ابتدا و در زمان تفاهم و توافق طرفین، فرد یا افرادی مشخص در قرارداد به عنوان داور ذکر شوند. در این حالت، چنانچه با بروز اختلاف، یکی از طرفین بخواهد داوری را حذف یا اضافه کند، دیگر ممکن نخواهد بود مگر با توافق تازه و ترتیب جدیدی که طرفین مجددا با یکدیگر مقرر می‌کنند. به این نوع از داوران، داور مرضی الطرفین یعنی مورد رضایت هر دو طرف گفته می‌شود.
دوم. می‌توان شرط داوری را به شکل باز در قرارداد پیش‌بینی کرد، اما انتخاب افراد آن را به زمان بروز اختلاف موکول کرد. به عنوان مثال طرفین می‌توانند چنین توافق کنند که در صورت بروز اختلاف، یک یا هر تعداد نفر داور بین طرفین انتخاب خواهد شد تا به موضوع رسیدگی کند. اما در این حالت اگر طرفین در انتخاب داور توافق نکرده باشند، دیگر نهاد داوری در قرارداد مؤثر نخواهد بود و باید اختلاف را به دادگاه ارجاع داد. اما اگر توافق کنند باز هم به این داور، مرضی الطرفین می گویند.
سوم. می‌توان از همان ابتدا، با این فرض که طرفین هماهنگی یا توانایی انتخاب داور مرضی الطرفین را ندارند، تعیین داور را به دادگاه ارجاع داد. این حالت با ارجاع خود اختلاف به دادگاه متفاوت است. در این حالت طرفین همچنان پذیرفته و استوار هستند که باید اختلاف را از طریق حکمیت داور یا داوران حل کرده و رأی داور یا هیئت داوران برای آنان لازم الاتباع است، اما انتخاب داور یا داوران را از دادگاه درخواست کنند. در این حالت نیز دادگاه بدون ورود به ماهیت اختلاف، فقط در اجابت درخواست طرفین، برای آنان داور تعیین می‌کند.
ویژگی‌های داور هنری
داور باید بتواند در قراردادهای هنری کیفیت، کمیت، تکنیک‌ها، دستمزدها و انواع جزئیات ساخت یا اجرا یا فروش آثار هنری را بداند و کاملا مسلط باشد. اگر داور در ابعاد مالی مسلط نبوده ولی در زمینه فنی، هنری و تکنیکی تسلط کافی به موضوع قرارداد داشته باشد، طرفین باید در کنار وی، یک کارشناس مالی و حسابدار نیز منصوب کنند. از آنجایی که تعداد هیئت داوران نمی‌تواند عدد زوج باشد، در نتیجه لازم است فرد سومی نیز با دارابودن حد اقل اطلاعات از امور مالی و هنری، به عنوان حاکم و هماهنگ‌کننده بین دو داور متخصص حضور داشته باشد.
آیا شرط داوری، اجباری است؟
همان گونه که توضیح دادیم، این شرط در قراردادهای هنری اجباری نیست. اما در هر موضوع تخصصی از جمله حقوق هنرمندان بهتر است با حدوث اختلاف، کارشناسان و داورانی که مورد وثوق و اعتماد طرفین هستند به موضوع رسیدگی کرده و اعلام نظر کنند. زیرا محاکم قضایی با توجه به فضای غیر هنری، نمی‌توانند به‌خوبی در ماهیت موضوع ورود نمایند. در نتیجه موظف هستند امور را به کارشناسان دادگستری در رشته‌های هنری ارجاع دهند. همین کارشناسان، اگر از ابتدا بدون تعیین دادگاه و بلکه با توافق و انتخاب آزادانه طرفین قرارداد به عنوان داور انتخاب شده باشند، تمام پروسه دادرسی حذف شده و نتیجه بهتری با استفاده از پتانسیل‌های کارشناسی برای طرفین قرارداد به دست خواهد آمد.
