«آب» چالش استراتژیک در آینده خاورمیانه

لاسجردی در ابتدای سخنان خود با اشاره به تغییرات استراتژیک در خاورمیانه گفت: زمانی که صحبت از موضوع‌های مربوط به مسائل استراتژیک به میان می‌آید، ذهن مخاطبان به سمت امور اساسی مانند نوع حکومت‌ها، زندگی اجتماعی و… سوق پیدا می‌کند. او افزود: در منطقه خاورمیانه اگر نوع حکومت‌ها را در دو دهه اخیر بررسی کنیم، مشاهده خواهیم کرد که محتوا و حتی جنس حکومت‌کنندگان دستخوش تغییر شده است. یکی از نکات مهمی که در زمینه تغییرات استراتژیک از آن نام می‌بریم موضوع تغییرات حـکــومت‌هــاســت. این پژوهشگر علوم سیاسی ادامه داد: مسئله بعدی که در پس تغییرات ساختار حکومت‌ها پیش می‌آید، اندیشه‌ها، افکار، اصول و مبانی است که در گرو تغییرات دولت‌هاست. آنچه مسلم است این نکته است که در منطقه پرتلاطم خاورمیانه، همواره شاهد این تغییرات هستیم.
او این تغییرات را به دو مدل درونی و برونی (خارجی) تقسیم‌بندی کرد و گفت: تغییرات از درون معمولا به تغییراتی برمی‌گردد که منجر به دگرگونی‌های سیاسی می‌شود و تغییرات برونی (خارجی) هم تغییراتی هستند که معمولا به دلیل الگو گرفتن از بیرون و فشارهای بیرونی شکل می‌گیرند که گاهی این فشارها از سوی قدرت‌های بزرگ اعمال می‌شود و گاهی به دلیل نفوذ تکنولوژی، مردم آن جامعه با تغییرات اجتماعی همسو می‌شوند. لاسجردی تأکید کرد: به نظر می‌رسد وقتی حکومتی تغییر پیدا می‌کند، سبک و مدل بهره‌گیری جوامع و فعالیت‌ها نیز تغییر می‌یابد. تغییرات در زمینه تفکرات، خط‌مشی‌ها و سبک زندگی یکی از نکاتی است که در آینده با کـمـک فضای مجازی شاهد آن خـواهـیـم بود. این تحلیلگر مسائل خاورمیانه در ادامه به مسئله «اتحاد» در منطقه اشاره کرد و گفت: در خاورمیانه ما شاهد ائتلاف‌ها و اتحادهای منطقه‌ای میان کشورها هستیم. البته برخی کشورها با ائتلاف‌های خارجی در پی پیدا کردن حامی برای خود هستند. منطقه مــا همیشه تحت تأثیر عوامل بیرونی و درونی در راستای شکل‌گیری ائتلاف‌ها، هـم‌گــرایـــی‌هـــا و واگـــرایــی‌هـــا حرکت کرده است. شاید نزدیک و دور بودن قدرت‌های منطقه‌ای و بازیگران اصلی است که این ائتلاف‌ها را شکل می‌دهد.او از ایران، عربستان و ترکیه به‌عنوان کشورهای دارای ویژگی‌ها و فاکتورهای مهم بازیگری یاد کرد و افزود: در حال حاضر هر تغییری در منطقه بدون حضور این سه کشور و اعمال نظر آن‌ها قابل‌تصور نیست. در روزهای آینده از این سه کشور مهم منطقه بیشتر خواهیم شنید و هر اقدام و ائتلافی میزبان یکی از این سه قدرت خواهد بود. دوری و نزدیکی این کشورها می‌تواند مدل و فرم ائتلاف‌های آینده را بروز و ظهور دهد. به‌عنوان‌مثال در چندین سال گذشته هر زمان ایران و عربستان به یکدیگر نزدیک می‌شدند و سطح روابطشان رو به ارتقا و پیشرفت حرکت می‌کرد، شــرایــط منطقــه‌ای به‌گونه‌ای متفاوت پــیــش مـی‌رفـــت و در نقطه مقابل اگر اختلاف‌ها اوج می‌گرفت، معادلات منطقه‌ای تغییر پیدا می‌کرد. این استاد دانشگاه افزود: ویژگی‌های ژئوپلیتیک و استراتژیک منطقه مسئله حائز اهمیت دیگری است که نمی‌توان در تحولات خاورمیانه از آن چشم‌پوشی کرد. به‌رغم خروج آمریکا از منطقه باید گفت این کشور از خاورمیانه خارج نخواهد شد. دلیل آن هم وجود انرژی و ظرفیت موجود و همچنین حضور قدرت‌های بین‌المللی است. ما هرگز نمی‌توانیم بازیگران خارجی را در فضای منطقه خاورمیانه نادیده بگیریم و ناگزیریم با توجه به وجود آن‌ها سیاست‌گذاری کنیم.
او رقابت‌های نظامی در این منطقه را یکی از مسائل مهم ارزیابی کرد و گفت: کشورهای منطقه تلاش مضاعفی برای استحکام و ارتقای جایگاه خود دارند. به‌عنوان‌مثال اگر سیاست‌های پنج سال گذشته برخی کشورهای عربی را بررسی کنیم، می‌بینیم که یک رقابت خیلی آشکار میان این کشورها برای نقش‌آفرینی، بازیگری و میدان‌داری آغاز شده و هیچ‌کدام حاضر نیستند از مواضع خود کوتاه بیایند. این کشورها حاضرند برای این هدف هزینه‌های کلانی کنند که بخشی از آن به تجهیزات نظامی و بخشی هم به حوزه ارتباطات و رسانه‌ها برمی‌گردد. مجموعه این اقدامات موجب ارتقای جایگاه سیاسی و اجتماعی درون حاکمیت می‌شود. بسیاری از آن‌ها تلاش می‌کنند حتی در ظاهر از طریق میانجیگری‌ها و واسطه‌شدن‌ها برای حل مناقشات منطقه‌ای برای خود اعتبار کسب کنند. لاسجردی مباحث اقتصادی را یکی از مهم‌ترین فاکتورهای تحلیل آینده استراتژیک خاورمیانه دانست و تصریح کرد: کشورهای منطقه مدل‌های مختلف اقتصادی را جدای از تفکرات گذشته مطرح می‌کنند. به‌عنوان‌مثال در عربستان، اقتصاد بدون نفت از طریق ولیعهد پیگیری می‌شود یا در ترکیه به شکل دیگری مثل گسترش و توسعه گردشگری دنبال می‌شود.
او همچنین افزود: در یک دهه گذشته مسئله‌ای که همیشه در خاورمیانه به‌عنوان چالش از آن یاد می‌کردند جنگ منابع بود. موضوع آب یکی از این چالش‌های مهم است. شاید بارها این سؤال را از خود پرسیده باشیم که کاهش منابع آب چگونه می‌تواند در منطقه آبخیز خاورمیانه چالش‌برانگیز باشد؟! امروز می‌توان رگه‌هایی از این جنگ احتمالی را در تصمیم‌گیری‌ها برای آینده خاورمیانه از طریق سیاست‌هایی که دولت‌ها برای تغییر در مسیر رودخانـه‌ها اتخاذ می‌کنند مشاهده کرد. استــفاده از تکنـولــوژی‌هــای مختـلــف بـــرای بهره‌برداری از منابع آب یکی از مسائل اساسی کشورهای منطقه است که هر کدام می‌خواهند سهم بیشتری از منابع آبی برداشت کنند.
این پژوهشگر مسائل خاورمیانه بیان کرد: امروز نسبت به یک دهه گذشته ما بیشتر مفهوم جنگ آب، خاک و انرژی‌ها را متوجه می‌شویم. اما نباید از کنار انرژی‌های فسیلی مثل نفت و گاز  هم به راحتی عبور کنیم. برخی قدرت‌ها در تلاش برای القای این نکته هستند که نفت و گاز منابعی رو به اتمام هستند و منطقه خاورمیانه به همین دلیل قدرت خود را در دهه‌های آینده از دست خواهد داد؛ اما بر خلاف این نظریه باید گفت آن‌طور که به نظر می‌رسد ما شاهد تغییرات مناسباتی در داخل منطقه خواهیم بود و همچنان کشورهای جهان به انرژی‌های فسیلی این منطقه نیاز خواهند داشت.