جشن یلدا در ایران کهن
در گذشته، آیین‌هایی در این هنگام برگزار می‌شده که یکی از آنها جشنی شبانه و بیداری تا بامداد و تماشای طلوع خورشید بوده است.
گرد آتش جمع میشدند و شادمانه رقص و پایکوبی می‌کردند. بعد از آن سفره الوانی می‌گستردند و « میزد» نثار می‌کردند.(میزد، نذری یا ولیمهای غیر نوشیدنی بود، مانند گوشت و نان و شیرینی و حلوا)
در آیینهای ایران باستان برای هر مراسم جشن و سرور آیینی، سفره‌ای می‌گستردند که بر آن افزون بر آلات و ادوات نیایش، مانند آتشدان، عطردان، بخوردان و غیره، فرآوردههای خوردنی فصل و خوراکهای گوناگون، از جمله انار، هندوانه و سنجد، به رنگ سرخ خورشید بودند.
ضمنا یکی از لازمه‌های این جشن، حضور کهنسالان و بزرگان خانواده، به نماد کهنسالی خورشید در پایان پاییز بوده است.
جشن یلدا در ایران امروز
جشن یلدا در ایران امروز نیز با گرد هم آمدن و شبنشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار میشود. آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند. در این شب هم مثل جشن تیرگان، فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است. حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و یا پری آن، آینده‌گویی می‌کنند!
حافظ در شب یلدا
معمولاً در شب یلدا رسم بر این است که صاحب‌خانه، دیوان حافظ را به بزرگ‌تر فامیل که سواد دارد، می‌دهد. سپس هر یک از میهمانان نیت کرده و بزرگِ مجلس، این جمله را می‌گوید و تفألی به گنجینه حافظ می‌زند: «ای حافظِ شیرازی/ تو محرم هر رازی/ بر ما نظر اندازی/ قسم به قرآن مجیدی که در سینه داری…» یا هر چیزی شبیه به این.
این رسم یکی از رسوم پرطرفدار شب یلداست که امروزه با فن‌آوری روز نیز به روز شده است. به طوری که در بعضی خانواده‌ها به جای کتاب حافظ، از فال‌نامه، نرم‌افزار تفأل مجازی در رایانه، پایگاه‌های اینترنتی ویژه فال، نرم‌افزارهای ویژه تلفن همراه، سامانه پیام کوتاه یا پیامک و… برای انجام این رسم استفاده می‌کنند که سرگرمی خوبی برای خانواده‌ها در این شب بلند سال است.
سفره‌آرایی شب یلدا
برای سفره از پارچه ترمه یا پته کرمان و یا هر نوع پارچه گلدوزی شده به سبک و سیاق قدیمی و سنتی استفاده کرده و چون هم اکنون دیگر از آن کرسی‌های با صفای قدیمی خبری نیست می‌توانید سفره را بر روی میز گرد یا چهارگوش با پایه‌های کوتاه پهن کنید و تمام مواد تزئین شده را در ظرف‌های سفالی رنگی و یا چینی‌های گل سرخی قدیمی و یا حتی نقره در سفره قرار دهید.
قرآن، که بهتر است با معنی و منظوم باشد را به همراه شاهنامه و دیوان حافظ، بین دو شمع مورد نظرتان و یا درکنار کاسه بلورین حاوی شمع‌ها در بالای سفره قرار داده و بین آنها چند شاخه گل نرگس بگذارید تا سفره زیبا و معطری داشته باشید و آن شب را دور سفره با خواندن قرآن و شاهنامه و گرفتن فال حافظ در کنار دوستان و اقوام شبی به یاد ماندنی و خاطره‌انگیز داشته باشید.
