پل هشتصدساله بر زاینده‌رود
پل بابامحمود یکی از پل‌های تاریخی استان اصفهان است که در نزدیکی ضلع غربی اصفهان و حدود جنوب‌غربی شهرستان پیربکران بر روی زاینده‌رود و در شرق روستای سهرفیروزان قرار دارد. این پل به دستور الجایتو و به دست بابامحمود پدر محمد اشارگانی، حاکم محلی، در قرن هشتم هجری احداث‌شده است.
قدمت این پل دیرینه به سال 702 هجری قمری و بنا به روایتی 712 هجری بازمی‌گردد و سنی نزدیک به هشتصد سال دارد. این اثر تاریخی در 1345 به شماره ثبت 634 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
ارزش‌های معمارانه پل بابامحمود
از ویژگی‌های این بنا، داشتن منحنی ملایم در دو سوی طول و عرض پل به‌منزله مقاومت در برابر شدت آب رودخانه، به‌خصوص در فصول فراوانی آب یا طغیان در دو طرف پل است. این پل 152 متر طول و سه الی پنج متر عرض دارد و ارتفاع آن از سطح بستر رودخانه 720 سانتی‌متر است. این پل به شیوه معماری آذری با ملاط ساروج و ساختار آجری بناشده است.
عواملی که زخم‌های پل را پدید آوردند
از عواملی که به پل بابامحمود آسیب رساندند، می‌توان به رشد درختان بر روی شالوده گلی و سفالین پل اشاره کرد. همین موضوع باعث ایجاد ترک در دهانه پل (روی یکی از طاق‌های اصلی آن) شده است. در صورت ازبین‌نبردن این گیاهان، تخریب طاق هشتصدساله دور از انتظار نیست. مشکلات این پل عبارت‌اند از:مرمت و ساخت‌وساز طاق‌ها با آجر و سیمان که به دلیل واکنش‌های شیمیایی آن طی سالیان دراز به ویرانی پل می‌انجامد، ازبین‌بردن دو دهانه در ضلع پل با لاشه‌سنگ به‌صورت ساخت غیراصولی، رطوبت محیط و آبیاری نامناسب فضای سبز هم‌جوار. همچنین بندکشی‌های نامناسب سیمانی از زیبایی ظاهری این پل تاریخی کاسته است. واکنش‌های شیمیایی سیمان به‌مرورزمان موجب فرسایش آجرهای خشتی قدیمی می‌شود.
از دیگر بی‌توجهی‌ها و بی‌مهری‌ها به این پل کهن می‌توان به جاده‌سازی روی پل با آسفالت فشرده که وزن آن در هر مترمکعب برابر 2٫2 تن بر مترمکعب است، اشاره کرد. این وضعیت در سرتاسر پل بار مرده ایجاد کرده و باعث جلوگیری از تنفس سازه خشتی شده است. در حال حاضر این پل برای عبور حیوانات و دام‌های اهالی منطقه روستانشین اطراف استفاده می‌شود. این وضعیت، وزن بار زنده روی این پل کهن را افزون کرده و عبور وسایل نقلیه سبک موتوری و شدت حرکت آن‌ها روی این سازه، ازبین‌رفتن تدریجی این اثر ارزشمند را افزایش داده است.
علاوه بر این موارد، می‌توان به ساخت جان‌پناه بر روی پل با آجر معمولی زبره و بندکشی سیمان اشاره کرد. رنگ‌آمیزی سفید و آبی در امتداد جدول‌بندی خیابان‌های هم‌جوار، به از بین رفتن بافت سنتی و کهن پل منجر شده است؛ همچنین جای‌گذاری تیربرق‌های جاده‌ای به ارتفاع چهار متر با جنس فلزی بر روی پایه پل به‌منظورتأمین نور در شب و نورپردازی، زیبایی بصری پل را به‌طور کامل از بین برده است.
مشکل دیگر، وجود پایه‌های بتنی سیمانی در دو طرف پل است. درواقع نیازی به این کار نبوده است؛ فقط برای یک سمت از پل برای هدایت آب رودخانه و حفظ پایه پل باید انجام می‌شد. تمام هنر معماری با ایجاد سازه صحیح و باتدبیر انجام‌شده است؛ درحالی‌که این جهت‌دهی به پل با ساخت پایه‌های بتنی و سیمانی که اساس مهندسی و زیباشناسی ندارد، بسیار واضح و محسوس از ارزش بافت تاریخی آن کاسته است.
علاوه بر آن، می‌توان به این موضوع نیز اشاره کرد که به نصب این پایه‌ها در دو طرف پل نیاز نبوده است؛ چراکه باید در مسیر حرکت آب برای جلوگیری از تخریب پایه پل تعبیه می‌شد. ایجاد این پایه‌های حجیم باعث از بین رفتن زیبایی منظر پل تاریخی بابامحمود شده است.
پل بابامحمود به زدودن تخریب‌ها و مرمت نیاز دارد
با روش‌های ساده و کم‌هزینه می‌توان به احیای این پل تاریخی کمک شایانی کرد.
با ازبین‌بردن چندین گیاه و درخت وحشی روییده بر روی پل، باید از رویش ریشه و پیشروی بیش‌ازاندازه آن به پی سازه خشتی جلوگیری کردتا به ترک و تخریب این طاق قدیمی منجر نشود. ساخت نمای جدید سنتی که مبین تاریخی بودن این سازه باشد نیز لازم است.
اقدامات لازم دیگر عبارت‌انداز: به‌کاربردن سنگ‌فرش مناسب و ساده به‌صورت قزاقی به جای آسفالت سطح پل و کمک به تنفس سازه خشتی، استفاده از آجر خشت‌های مناسب، بهره‌بردن از هنر مرمت‌کاران خبره در راستای زیباسازی ظاهر پل و همچنین استحکام آن.
بهتر است با ازبین‌بردن تیر چراغ‌برق‌های فلزی که درخور این بنای خشتی نیست و با نورپردازی‌های مخفی، به روشنایی و درخشندگی این سازه اقدام کنیم؛ تا در شب، زیبایی این سازه تاریخی دوچندان شود. استفاده از رنگ مناسب مشابه رنگ سازه به‌جای رنگ آبی و سفید نیز لازم است.
در همین راستا باید از تردد وسایل نقلیه با سرعت و حرکت دام‌ها به‌طور مداوم بر روی پل جلوگیری کرد.
ازبین‌بردن هرگونه مرمت غیراصولی که با سیمان از قبل انجام‌شده و به‌کارگیری مصالح مناسب مانند ساروج و بندکشی درخور سازه خشتی و حفظ پایه‌های اصولی پل لازم است. با ازبین‌بردن هرگونه جای آتش‌سوزی و نوشتارهای وندالیستی ساکنان و توریست‌ها و احیای دوباره این بنای خشتی می‌توان به زیباسازی آن کمک شایانی کرد.
پل شهرستان؛ الگویی برای مرمت پل بابا محمود
در بررسی و مقایسه پل تاریخی بابامحمود با پل شهرستان که مرمتش نسبتا بهتر انجام‌شده است، می‌توان گفت در پل شهرستان از نور مخفی برای نورپردازی استفاده‌شده است؛ درحالی‌که پل بابامحمود را با نصب تیر چراغ‌برق فلزی با ارتفاع بلند نورپردازی کرده‌اند!
پل شهرستان کف‌فرش سنگی دارد؛ درحالی‌که پل بابامحمود را آسفالت کرده‌اند. تردد وسایل نقلیه موتوری و حیوانات روی پل شهرستان ممنوع است؛ اما درباره پل بابامحمود این‌‌گونه نیست.
پایه ستون‌های پل شهرستان را که گفته‌شده قدمتشان به دوره ساسانی برمی‌گردد، حفظ کرده‌اند؛ اما درباره پل بابامحمود این اتفاق نیفتاده است. بندکشی با ساروج و مصالح سنتی مناسب، مرمتی بوده که روی پل شهرستان انجام شده است؛ درحالی‌که برای پل بابامحمود بندکشی سیمانی و استفاده از آجر معمولی انجام شده است. در خصوص پل شهرستان تطابق رنگی اطراف پل به رنگ خشتی با استفاده از کاه‌گل وجود دارد؛ ولی رنگ‌آمیزی اطراف پل بابامحمود (رنگ‌آمیزی جداول به رنگ آبی و سفید)، منظر پل را تخریب کرده است.
به نظر می‌رسد، آثار تخریب به‌وجود آمده از سوی افراد کم‌تجربه درزمینه بازسازی و همچنین بی‌توجهی‌های ناخواسته بر روی این پل بسیار نگران‌کننده است و بحران تخریب آن به‌مرورزمان در سال‌های آتی چندین برابر می‌شود.
نیاز است در اسرع وقت، توجه ویژه‌ای به پل بابامحمود صورت گیرد و نگهداری و مرمت صحیح آن با کمک معماران و مرمت‌کاران حرفه‌ای رخ دهد؛ همچنین از تخریب طاق آن جلوگیری شود؛ چراکه در صورت وقوع چنین تخریبی، کالبد این میراث ملی ایران زنجیروار از بین خواهد رفت.
