در نقشهها و طرحها و اسناد نیز از باب نقشه و طرح، به صورت تصریحی در قانون مورد حمایت قرار گرفته است. در عین حال، محصول نهایی کاملا صنعتی است.
اینجا تشخیص و تفریق مرزها در بسیاری از موارد اصلا لزومی ندارد. زیرا در هر صورت، آنچه نیازمند حمایت است، در قانون مورد حمایت قرار گرفته است.
قانون چه میگوید؟
ماده دوم از قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب سال چهل و هشت خورشیدی در مجلس سنای ایران، در ردیفهای دوازدهگانهای به شمارش آثار هنری تحت لوای خود پرداخته که در سه ردیف به صورت مشخص به آثار فنی و صنعتی یا ترکیبی اشاره دارد. بدین شرح که:
ردیف 9: اثر ابتکاری مربوط به هنرهای دستی یا «صنعتی» و نقشه قالی و گلیم.
ردیف 11: اثر «فنی» که جنبه ابداع و ابتکار داشته باشد.
ردیف 12: هر گونه اثر مبتکرانه دیگر که از ترکیب چند اثر از اثرهای نامبرده در این فصل پدید آمده باشد.
به عنوان مثال: فرش ماشینی با اینکه یک محصول تولیدی توسط خط تولید بافت توسط دستگاه است، اما چون دارای طرح و نقشه و محصول خلاقیت ذهن پدیدآورنده یا پدیدآورندگان است، اثر هنری صنعتی تلقی میشود. همین فرش اگر دستباف باشد فقط اثر هنری است و دیگر صنعتی نیست.
این اثر در ابعاد مالی و مادی تابع قوانین مدنی و قابل نقل و انتقال است. اما حتی اگر هزار نسخه از یک طرح واحد که توسط یک نفر طراحی شده است تکثیر و تولید شود، باز هم حقوق معنوی برای تمامی آنان به نفع طراح و پدیدآورنده محفوظ بوده و نام وی باید به تمام آثار اطلاق شود.
این طراح حتی میتواند یک مؤسسه هنری یا شخصیت حقوقی باشد. این در اصل ماجرا تفاوتی ایجاد نمیکند؛ زیرا شخص حقوقی نیز میتواند پدیدآورنده باشد.
در باب «ابتکار» در آثار هنری نیز مطالبی چند در همین ستون بیان شده است. باید در نظر داشت که مسئله ابتکار اصلیترین وجه تمایز در تولید سری و کپی آثار است. زیرا آثار بدون ابتکار و خلاقیت، اساسا مشقنویسی یا کپی تلقی شده و اثر هنریِ دارای حقوق معنوی قلمداد نمیشوند.
در خوشبینانهترین حالت فقط دارای حقوق مادی از باب حق الزحمه یا دستمزد یا بهای خرید و فروش به نفع مالکین و پدیدآورندگان هستند و نام پدید آورنده در این آثار فاقد خلاقیت، از منظر حقوق معنوی پدیدآورندگان هنری نگریسته نمیشود.
آثار هنری صنعتی میتوانند ترکیبی نیز باشند. این ترکیب میتواند ترکیب دو اثر هنری صنعتی یا بیشتر باشد، یا ترکیب آثار هنری محض با آثار صنعتی محض. به هر حال بدیهی به نظر میرسد که باید حد اقل یک رکن هنری در اثر ترکیبی وجود داشته باشد تا آن اثر تماما صنعتی قلمداد
نشود.
در این میان، پدیدآورندگان مشترک نیز در شخصیتهای حقیقی و حقوقی میتوانند به صورت مشاع یا منفک در حقوق معنوی حضور داشته باشند. در حقوق مادی نیز بر اساس توافق و قرار داد بین خود عمل میکنند.
اما اصل بر این است که توجه حقوق مادی به پدیدآورندگان آثار هنری صنعتی که به صورت مشترک خلق شدهاند، باید به میزان تأثیر آنان در ساخت اثر باشد و اگر اثر مشترک است؛ به نحوی که تمیز کار هیچ پدیدآورندهای از دیگری ممکن نباشد، همگی به یک میزان در کلیت کار سهم مشاع داشته باشند.
به بیان کلی و ساده در باب حقوق آثار هنری صنعتی میتوانیم بگوییم که هر اثر صنعتی دارای حقوق حوزه مالکیت فکری و حقوق معنوی نیز هست. اما تمام این آثار لزوما دارای حقوق هنری نیستند.
نکته جالب اینجاست که این دو حقوق، دربرگیرنده منافع واحدی به نفع پدیدآورندگان است. یعنی اهمیتی ندارد که یک اثر صنعتی، هنری باشد یا نه. چون در هر صورت حقوق معنوی در حوزه مالکیت فکری به نفع پدیدآورنده یا پدیدآورندگانش محفوظ و پا بر جاست.