رئیس جمهور این کشور نیز طی یک نشست خبری اعلام کرد که روسیه خواهان جنگ (در اروپا و اوکراین) نیست؛ چراکه ورود به جنگ میتواند تبعات بسیاری در پی داشته باشد. در عین حال دولت روسیه روز چهارشنبه هفته گذشته با انتشار ویدئویی که صحت آن همچنان تأیید نشده است، عنوان کرد واحدهایی از ارتش روسیه بعد از تکمیلکردن مانورهایشان در حال بازگشت به محل استقرار دائمی در پایگاههایشان هستند.
مقامات این کشور همچنین اعلام کردند که نیروهای نظامی این کشور در بلاروس (سمت شمال مرز اوکراین) که درحال برگزاری مانورهای نظامی مشترک هستند، در ۲۰ فوریه به پایگاههای دائمی خود باز خواهند گشت. اظهاراتی که چندان مورد قبـول مقامات غــربی واقــع نــشـــد و ولــودیــمیر زلنسکی، رئیسجمهوری اوکراین نیز در این باره عنوان کرد: «ما به حقایق موجود پاسخ میدهیم. ما تاکنون شاهد عقبنشینی (روسیه از مرزهایمان) نبودهایم و تنها چیزهایی در این خصوص شنیدهایم.»
همزمان با تنشهای مرزی دو کشور درگیریها بین ارتش اوکراین و جداییطلبان در شرق این کشور که مورد حمایت روسیه هستند، شدت گرفته است و درخواست دومای دولتی روسیه از ولادیمیر پوتین، بهرسمیتشناختن به اصطلاح جمهوریهای خلق دونتسک و لوهانسک است و این موضوع با ادعای بازگشت نیروهای نظامی روسیه از مرزهای مشترک با اوکراین سازگار نیست و باعث عدم اطمینان غرب به روسها شده است. روسیه نیز ضمن حمایت از جداییطلبان این کشور با پیوستن اوکراین به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و حضور نیروهای نظامی این سازمان در اوکراین مخالف است و از سران این پیمان خواسته تا تسلیحات نظامی خود را از مرزهای شرقی اروپا و کشورهای همجوار با اوکراین خارج کنند؛ دلایلی که به گفته تحلیلگران احتمال رویارویی نظامی بین مسکو و کییف را بالا میبرد.
در این میان کنفرانس امنیتی امسال مونیخ نیز که از روز جمعه (29 بهمن) به عنوان بزرگترین گردهمایی سیاستمداران در امور امنیتی و سیاست خارجی در حال برگزاری است، رایزنی درخصوص کاهش تنشها در اروپای شرقی را در رأس موضوعهای خود قرار داده است که این موضوع نشاندهنده نگرانی درخصوص امنیت و ثبات سیاسی و اقتصادی منطقه اروپای شرقی در حمله احتمالی روسیه است. شرایطی که «اصفهانزیبا» در بررسی آنها با حسن بهشتیپور، کارشناس مسائل روسیه گفتوگو کرد.
به عقیده این تحلیلگر بینالملل احتمال حمله روسها به اوکراین چندان بالا نیست و تا مادامی که اوکراین به ناتو ملحق نشود، روسیه نیز خود را درگیر یک جنگ فراگیر نخواهد کرد. در ادامه مشروح این گفتوگو را میخوانید.
تنش میان روسیه و اوکراین از چه زمانی آغاز شد؟ به عبارتی مشکلات مرزی روسیه با اوکراین بر سر چیست؟
در سال 2014 زمانی که یک دولت غربگرا در اوکراین به قدرت رسید، روسیه نیز در واکنش به این موضوع، دو کار انجام داد؛ اول اینکه کریمه را تصرف و پس از برگزاری یک همهپرسی این شهر را ضمیمه خاک خود کرد که به ادعای روسیه در سال 1954 به اشتباه به اوکراین واگذار شده بود. اقدامی که غرب (اروپا و آمریکا) در واکنش به آن تحریمهای جدیدی را علیه روسیه اعمال کردند. در عین حال روسیه همچنین از ادعای جداییطلبی دو ایالت شرقی لوهانسک و دونتسک در اوکراین که عمده جمعیت آنها روسیتبار هستند، حمایت کرد و این موضوع عامل فشاری بر دولت مرکزی کییف شد که در واکنش به این اقدام روسیه بحث عضویت در اوکراین در ناتو بار دیگر و به صورت جدیتر مطرح شد.
به موضوع عضویت اوکراین در ناتو اشاره کردید. تمایلنداشتن روسیه به این اقدام اوکراین از گذشته تاکنون بسیار مطرح است. چرا؟ از سوی دیگر احتمال عضویت اوکراین در ناتو تا چه اندازه است؟
روسیه از همان سال 2014 عضویت اوکراین در ناتو را یک تهدید جدی امنیتی علیه خود میدانست؛چراکه در این صورت مرزهای ناتو تا مرزهای غربی روسیه کشیده خواهد شد و این یک تهدید جدی امنیتی علیه روسیه است. به همین خاطر از آن زمان تاکنون بهشدت مخالف این موضوع است و در نشاندادن مخالفت خود شروع به مستقرکردن یک سری از نیروهای نظامی در مرز اوکراین کرد. البته هدف مسکو از این اقدام بیشتر بازدارندگی و تجدید نظر اوکراین در این عضویت بود. از همان زمان آمریکا و انگلیس از این فضا استفاده کرده و با اقدامات تبلیغاتی سعی کردند فضا را به شکلی نشان دهند که روسیه خواهان جنگ علیه اوکراین و واردشدن به خاک این کشور است. در حالی که نیروهای روسیه مرتب این موضوع را تکذیب میکردند.
چرا با وجود تکذیب و رد این ادعا از سوی روسیه این اقدامات تبلیغاتی از سوی غرب همچنان در حال انجام است؟
اخیرا روسیه با اعزام سی هزار نیرو به بلاروس و انجام یک مانور گسترده نظامی به احتمال جنگ خود علیه اوکراین دامن زده است. در هر صورت همه قرائن و شواهد نشان میدهد که مسکو واقعا قصد حمله به کییف را ندارد؛ چراکه وارد شدن روسیه به این جنگ، به معنای وارد شدن به یک باتلاق است. به همین خاطر هم آمریکا و هم انگلیس دستبردار نیستند و مرتب بر طبل جنگ میکوبند و با انتشار این اخبار که روسیه در حال آمادهسازی برای حمله به اوکراین در یک تاریخ مشخص است، بر علیه روسیه تبلیغات منفی منتشر میکنند.
از پیامدهای جنگ روسیه و اوکراین بگویید و اینکه چرا این روزها شاهد رایزنی کشورهای بسیاری در کاهش تنشها در اروپای شرقی هستیم؟
در صورت جنگ روسیه با اوکراین، کل امنیت انرژی اروپا به خطر خواهد افتاد. چراکه 40 درصد گاز صادراتی اروپا از روسیه تأمین میشود و اگر جنگی میان این دو کشور رخ دهد، علاوه بر بهخطرافتادن امنیت انرژی، امنیت منطقه شرق اروپا نیز تحت تأثیر این موضوع قرار خواهد گرفت. جنگ روسیه و اوکراین محدود به این دو کشور نیست و ممکن است به یک جنگ فراگیر تبدیل شود. به همین دلیل این احتمال اکثر کشورها را نگران کرده است. فرانسه و آلمان از جمله کشورهایی هستند که از جنگ روسیه و اوکراین بسیار زیان میبینند و با وقوع این جنگ ارسال گاز روسیه به آنها قطع خواهد شد. به همین خاطر آنها به حل این بحران از طریق دیپلماسی علاقهمند هستند تا بر طبق توافقات سال 2014 که مورد پذیرش روسیه نیز هست، مذاکرات جدید با این کشور از سر گرفته شود.
هدف اصلی آمریکا از تقویت احتمال جنگ نظامی میان روسیه و اوکراین چیست؟
آمریکاییها به دنبال این هستند که روسیه را در دام خود بیندازند تا از این طریق طرح ارسال گاز روسیه به آلمان و دیگر کشورهای اروپایی به حالت تعلیق درآید؛ آنچه از ابتدا با آن موافق نبودند. آمریکا نگرانیهای بسیاری از نزدیکشدن روسیه به اروپا دارد و از گسترش روابط این کشور با اتحادیه اروپا خشنود نیست. در حال حاضر موضوع اوکراین بهانه بسیار خوبی برای آمریکا در دامنزدن به اختلاف میان روسیه و اروپاست تا بتواند مانع از اجرای طرح صادرات گاز به اروپا شود و روسیه را دچار یک بحران جدید کند. از طرفی آمریکا همچنین خواهان گرفتن امتیازهای بیشتری از سمت روسیه در رابطه با موضوع ناتو است. ضمن اینکه آنها از سال 1990 به دنبال گسترش مرزهای ناتو به شرق اروپا و غرب روسیه نیز بودند. همانطور که خواهان پیوستن گرجستان به ناتو و به عبارتی منطقه قفقاز جنوبی که مرزهای جنوب روسیه را هم شامل میشود، هستند؛ بنابراین اگر روسیه به اوکراین حمله کند، بهانه بسیار خوبی به دست غربیها برای تحت فشار قرار دادن روسیه دارد.
آیا در این شرایط به صلاح ایران است که به دنبال میانجیگری یا حمایت از هر دو طرف در راستای حل بحران مسکو و کییف باشد؟
ایران خود درگیر مذاکرت وین و موضوع بازگشت آمریکا به برجام است و به عقیده بنده نباید وارد این ماجرا شود. اگر کشورمان سیاست بیطرفی فعال را در این مسئله پیشه کند، به نفعش است؛ چراکه اولا با حمایت از روسیه به حمایت از جنگ و اقدام نظامی پرداخته است که اصلا به صلاح نیست و در مقابل با حمایت از اوکراین در مقابل روسیه خواهد ایستاد؛ بنابراین با اتخاذ موضع بیطرفی میتواند هیچ یک از طرفین را علیه خود تحریک نکند. بهترین سیاست بیطرفی مثبت است. ایران هم میتواند روابطش را با اوکراین حفظ کند و هم با روسیه و با این سیاست بر حل مسئله از طریق دیپلماتیک اصرار ورزد.
در صورت حمله نظامی روسیه به اوکراین، آیا در ارتباط ایران و کشور مورد تهاجم تنش ایجاد خواهد شد؟ از سوی دیگر همانطور که در سؤال قبل اشاره شد، این همزمانی موضوع برجام و تنشها در اوراسیا تا چه اندازه بر روند مذاکرات وین تأثیرگذار است یا باعث حمایتنکردن روسیه از ایران در وین خواهد شد؟
کشورها میتوانند با یکدیگر در یک زمینههایی اختلاف داشته باشند و در زمینههای دیگر همکاری کنند. برای مثال در سوریه، ایران با روسیه همکاری داشت و از طرف دیگر روسیه نیز با اسرائیل همکاری میکرد و ما این موضوع را دلیلی برای عدم همکاری با روسیه قرار ندادیم. بنابراین حمله روسیه به اوکراین نیز ربطی به روابط ایران با روسیه ندارد و این کشور نباید هیچ انتظاری از ما داشته باشد؛ چراکه کشورها بر اساس منافع خود عمل میکنند. بنابراین ایران میتواند روابط خود را با اوکراین ادامه دهد، بدون اینکه از اصل جنگطلبی روسها حمایت کند؛ چون این آمریکا و انگلیس هستند که بر آتش جنگ میافکنند و برای وقوع آن تبلیغ میکنند. رئیسجمهور اوکراین هم بارها اعلام کرده است که هیچ کشوری نباید ما رابه سمت جنگ سوق دهد؛ چراکه جنگ به نفع اوکراین و البته هیچ کشوری نیست. این رویکرد نشان میدهد اوکراین هم دنبال جنگ نیست. اما موضوع این است که ایران نباید از موضع اوکراین به این مسئله نگاه کند و حق را به اوکراین در برابر روسیه هم بدهد. همانطور که در پاسخ به سؤال قبل اشاره کردم، بهترین سیاست این است که ما از موضع ایجاد ابتکارات دیپلماتیک خود به این بحران بنگریم و نه از اوکراین و نه از روسیه هیچ حمایتی نشان ندهیم. در حال حاضر جایی برای میانجیگری ایران وجود ندارد. روسیه نیز تنش با اوکراین را به ایران و برجام ربط نخواهد داد و تا زمانی که ایران در چارچوب برجام عمل کند، از موضع کشورمان حمایت خواهد کرد. احیای برجام به نفع روسیه، ایران، آمریکا، انگلیس، آلمان و فرانسه بوده و خواهد بود.
و در آخر از احتمال وقوع این جنگ بگویید.
بنده فکر نمیکنم که چنین جنگی آغاز شود. اما اگر اوکراین رسما اعلام کند که عضو ناتو شده و ناتو نیز این عضویت را تصویب کند، ممکن است روسیه دست به یک جنگ علیه اوکراین بزند؛ اما تا زمانی که این عضویت صورت نگیرد، جنگی رخ نخواهد داد.