او اخیرا در نزدیکی با برخی از کشورهای عربی همچون مصر و امارات متحده عربی پیش‌قدم شده است و در جدیدترین آن‌ها با عربستان سعودی که سال‌ها اختلافات جناحی مانع از روابط دوجانبه میان آن‌ها شد، نیز ارتباط برقرار کر ده است. رویکرد اردوغان طی ماه‌های اخیر، موضوعی است که بسیاری از کارشناسان را به ریشه‌یابی در آن وا داشته که بحران اقتصادی ترکیه و همچنین جنگ در اوکراین از جمله دلایل اولیه این تغییر سیاست خارجی رئیس‌جمهور ترکیه از سوی آن‌ها عنوان شده است. به گفته اردوغان تلاش‌های ترکیه برای ترویج صلح، گفتوگو و دیپلماسی در منطقه و خارج از منطقه است و تجلی اراده مشترک برای آغاز دوره جدیدی از همکاری به‌عنوان دو کشور برادر با روابط تاریخی، فرهنگی و انسانی است. در عین حال اردوغان اما به تناسب نزدیکی با کشورهای عربی در منطقه روابط خود با ایران را به حداقل رسانده است و در سفر تعجب‌بر‌انگیز اخیر او به عربستان پس از پنج سال فاصله و قطع روابط دیپلماتیک بر سر اختلافات همچون قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار سعودی در ترکیه و همچنین اختلافات بر سر موضوعاتی همچون بهار عربی، سفر به ریاض را جایگزین سفر از پیش تعیین‌شده‌اش به تهران کرد. عزیمت دو روزه او به عربستان و دیدار اردوغان با پادشاه و ولیعهد سعودی در اوایل اردیبهشت در حالی انجام شد که پیش از آن شاهد حضور رئیس‌جمهور رژیم صهیونیستی در ترکیه نیز بوده‌ایم. فضایی که شاید نشان از تقویت سیاست‌های ضد ایرانی در همکاری با رژیم صهیونیستی و تشدید این رویکرد در نزدیکی با عربستان به‌عنوان رقیب دیرینه ایران نیز در منطقه باشد.
ترکیه هیچ محدودیتی برای بهبود روابط با کشورهای منطقه و فرا منطقه ندارد
برای تبیین و بررسی دقیق‌تر سیاست خارجی ترکیه با در‌نظر‌گرفتن تحولات بین‌المللی، اصفهان‌زیبا با احمد فاطمی‌نژاد، استاد روابط بین الملل دانشگاه فردوسی مشهد گفتوگو کرد. او در توضیح روابط اخیر ترکیه با عربستان گفت: «این دو کشور به عنوان قدرت‌هایی در منطقه خاورمیانه به شمار می‌روند که طبیعتا نوع روابط آن‌ها بر نظم و امنیت منطقه اثرگذار است؛ بنابراین این موضوع بسیار طبیعی است که در برهه‌ای آن‌ها با یکدیگر همکاری می‌کنند یا در زمانی دیگر در تنش هستند. علاوه بر این روابط دو جانبه ریاض و آنکارا، روابط دیگر کشورها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.» فاطمی‌نژاد ادامه داد: «اردوغان در سفر به عربستان نشان داد که می‌تواند به سرعت در سیاست خارجی کشورش چرخش ایجاد کند. به این معنا که او شاید از در دوستی با کشورهایی که خصومت دارد، وارد شود و با کشورهای دوست اما وارد روابط خصمانه‌ای شود. این چرخش‌های سریع و ناگهانی در سیاست خارجی اردوغان طی سال‌های اخیر امر رایجی بوده است و ما این نوع نگاه و برخورد را در روابط ترکیه با کشورهایی همچون روسیه، سوریه، رژیم صهیونیستی، ایران، مصر و امارات را دیده‌ایم.»
به گفته این تحلیلگر بین‌الملل اردوغان زمانی که نیازمند رابطه و همکاری است به‌سرعت از در دوستی با کشورهای مد‌نظرش وارد می‌شود. او همچنین محدودیت خاصی برای بهبود روابط با کشورهای منطقه و فرا منطقه ندارد.
فاطمی‌نژاد از دلایل بهبود روابط میان آنکارا و ریاض با توجه به اختلافات میان آن‌ها گفت و ادامه داد: «شاید مهم‌ترین و برجسته‌ترین مورد اختلافاتی میان ترکیه و عربستان، اختلافی است که از گذشته وجود داشته است و عملا باعث شد چهار سال روابط دو کشور در تنش باشد. پیش از بهبود روابط میان ترکیه و عربستان و در موضوع قتل روزنامه‌نگار سعودی در ترکیه، دو طرف دو دیدگاه متفاوت را دنبال می‌کردند.
ترکیه از یک سو، عملا دستگاه حاکم عربستان را در این قتل مقصر می‌دانست و از مسیرهای قضایی و رسانه‌ای به عربستان سعودی و دستگاه حاکمه این کشور حمله کرد و با تلاش و فشار مضاعف بر بن سلمان، مسئله جمال خاشقچی را تبدیل به یک مسئله رسانه‌ای در سطح دنیا کرد؛ اما از سوی دیگر همین ترکیه از آوریل گذشته پرونده خاشقچی را کنار گذاشت و ادامه پیگیری آن را به خود عربستان سپرد. با این اقدام اردوغان عملا جنبه تنش میان این دو کشو رفع شد.»فاطمی‌نژاد گفت: «علاوه بر پرونده خاشقچی دو کشور در زمینه رقابت‌های منطقه‌ای و رهبری جهان اسلام و همچنین ارتباط با جهان اسلام با یکدیگر در تنش بودند؛ تنش‌هایی شبیه به تنش‌های میان ایران و قطر که طی سال‌های گذشته تهران و دوحه را مقابل هم قرار داد و البته روابط اخیر ایران و قطر با سفر رؤسای جمهور هر دو کشور به تهران و دوحه نشان از حل اختلافات میان آن‌هاست. برای مثال در تنش میان قطر، عربستان و ترکیه که منجر به قطع روابط آن‌ها شد، ترکیه طرف قطر را گرفت و با حمایت‌های نظامی، اقتصادی، استراتژیک، از این کشور حمایت کرد. در حال حاضرهم با تنش‌زدایی روابط قطر و عربستان به سمت عادی‌سازی پیش می‌رود.»
او همچنین با اشاره به سیاست ترکیه در رابطه با ایران افزود: «در روابط ایران و ترکیه تنش‌هایی وجود داشت. آنچه که از روابط میان عربستان و ایران تأثیر گرفته بوددر روابط آنکارا و ریاض نیز ترجیح ترکیه داشتن روابط نسبتا مطلوب ایران با عربستان بود. حالا به نظر می‌رسد که زمینه‌های اختلاف اصلی بین ترکیه و عربستان، به مرور زمان کم‌رنگ شده و دو کشور باید اساس اختلافات را پیدا کنند تا بتوانند عوامل تنش را شناسایی و آن را بزدایند که سفر اردوغان به ترکیه این فضا را برای دو کشور فراهم کرد.»
سیاست ترکیه، سلیقه اردوغان است
فاطمی‌نژاد درباره تأثیر بهبود روابط عربستان و ترکیه بر وضعیت منطقه، بازی‌های امنیتی و توازن قدرت در منطقه گفت: «قطعا این سیاست بر تمامی روابط در خاور میانه تأثیرگذار است. به عبارتی این موضوع به معنی بازآرایی صحنه است. ترکیه در عین حال و هم‌زمان در تنش‌زدایی با عربستان، در پی تنش‌زدایی با رژیم صهیونیستی هم هست. البته بسیاری از کشورها و به‌خصوص کشورهای عربی، حتی خود عربستان نیز از این سیاست برخوردارند و به دنبال تنش‌زدایی با رژیم صهیونیستی هستند. که مجموع این مناسبات باعث شکل‌گیری محورهای جدید در منطقه خواهد شد و طبیعتا بر تحولات در یمن، عراق و سوریه اثرگذار است.»
این استاد دانشگاه با اشاره به سفر بدون پیش‌بینی بشاراسد به ایران نیز گفت: «بشار اسد پس از جریانات سال 2011 تاکنون، سفرهای خارجی بسیار کمی داشته و این سفر او به تهران در قالب همین بازی‌های جدید منطقه‌ای و محورهای جدیدی که شکل گرفته است، رقم خورد. در نهایت بنده معتقدم روابط ترکیه و عربستان، عربستان و رژیم صهیونیستی و ترکیه و رژیم صهیونیستی، همگی در تقابل با اهداف و منافع هر یک از آن‌ها شکل می‌گیرد.» فاطمی‌نژاد در پاسخ به این پرسش که آیا سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی اردوغان، خواسته کامل و بدون دخالت بیگانگان است، خاطر نشان کرد: «ترکیه درباره سیاست منطقه خود طبیعتا با آمریکا مذاکراتی را خواهد داشت. از سوی دیگر بنده معتقدم که سیاست‌گذاری منطقه‌ای اردوغان صرفا تحت فشار آمریکا یا رژیم صهیونیستی نیست. طی دو دهه گذشته ترکیه سعی کرد پیش از هر چیز منافع خود را دراولویت قرار دهد و به همین خاطر تنوع در سیاست‌ها و خط‌مشی‌ها اردوغان بسیار دیده می‌شود. او در یک برهه با سوریه دوست و در برهه ای دیگر دشمن او بود. با رژیم صهیونیستی، ایران، عربستان، قطر، امارات نیز به همین سبک سیاست خود را اجرا کرده است. به عبارتی رفتار ترکیه شاید نشانه این باشد که بیشتر سیاست‌های اردوغان تحت تأثیر نگاه‌های شخصی اوست.»
اردوغان به شدت نیازمند جذب سرمایه از طریق عربستان است
در حال حاضر ترکیه با یک سری تحولات و مسائل جدیدی مواجه است که بعد از سال‌ها ثبات اقتصادی، وضعیت متزلزلی را در تورم بالا، افزایش نرخ بیکاری و عدم موفقیت اقتصادی در مناسبات جهانی تجربه می‌کند. او افزود: «اردوغان در مواجهه با این مشکلات ترکیه مجبور به بازنگری در روابطش با کشورهای منطقه شد که هر یک به دنبال منافع اقتصادی خود هستند. به طور مشخص ترکیه در رابطه با عربستان به دنبال جذب سرمایه‌های این کشور و سایر اعراب است. البته سایر اعراب نیز عملا در روابط خارجی خود همان نگاه ترکیه به عربستان را دارند؛ چراکه عربستان دارای یک نقش محوری در این زمینه است. اردوغان در حال حاضر به شدت به این سرمایه‌ها از سوی عربستان با هدف گسترش مناسبات و جذب توریست نیازمند است. جدای از این مسائل یکی از منابع اصلی تأمین انرژی ترکیه، روسیه است که با توجه به وقایعی که در روابط روسیه و اوکراین اتفاق افتاده و تحریم‌های انرژی که علیه روسیه در حال اعمال شدن است، شاید دسترسی ترکیه به انرژی روسیه هم به مرور زمان محدود شود و طبیعتا در این شرایط ترکیه نیازمند منابع جایگزین است. منابع انرژی ایران نیز کماکان محدودیت‌هایی دارد که ترکیه با در نظر گرفتن این شرایط به دنبال منابع جدید با چارچوب‌های جدید است.»فاطمی‌نژاد در جمع‌بندی صحبت‌های خود خاطر‌نشان کرد: «این عوامل اثرگذار بر سفر اردوغان به عربستان، نشان از تأثیرگذاری عناصر مختلف در رفع اختلافات گذشته است. حالا رئیس‌جمهور ترکیه مسائل اختلافی میان خود و عربستان را بر سر پرونده خاشقچی کنار گذاشته و از سوی دیگر در پی گسترش مناسبات اقتصادی با اعراب،به ویژه عربستان برای جذب سرمایه‌های این کشورها و استفاده از منابع انرژی آن‌هاست. همچنین با توجه به بیماری سلمان بن عبدالعزیز، بن سلمان نیازمند کسب اعتبار در سطح منطقه و تأیید از سوی کشورهاست؛ اینکه حامیان قدرتمندی داشته باشد و روابطش با کشورهای اثرگذار منطقه به‌صورت مسالمت‌آمیز ادامه پیدا کند.»
