پیشتر دولتیها اظهار امیدواری کردند که در این مسیر تنها مشتریان واقعی به خودرو دسترسی پیدا خواهند کرد. با راهکار انتخابی دولتیها اما متقاضیان خاموشی که تا پیشازاین انگیزهای برای خرید خودرو نداشتند، به میدان آمدند تا با بلیت بختآزمایی، شانس خود را برای دریافت رانت دولتی امتحان کنند. متقاضی که تا پیشازاین نیازی به خودرو نداشت، حالا با یک حسابوکتاب به این نتیجه میرسد که با خرید خودرو بهواسطه ثبتنام در قرعهکشی و فروش آن در بازار میتواند سود کند. قرعهکشی باعث شد با نام عدالت کارخانهای، قیمت خودرو پایین نگه داشته، اما در مقابل، دست دلالان و واسطهگران برای جولاندادن در این بازار باز گذاشته شود. پیشتر سعید مؤتمنی، رئیس اتحادیه نمایشگاهداران خودروی کشور، به رسانهها گفته بود: «در فرایند قرعهکشی خودرو برخی همان لحظه حوالهها را میفروشند، برخی خودروی تحویلی را در پارکینگ به امید گرانتر شدن نگه میدارند و تعدادی نیز خودرو را معامله میکنند که هیچیک از این معاملهها تأثیر مثبتی بر بازار خودرو نمیگذارد.»
رانت بیشتر، متقاضی بیشتر
اکثریت متقاضیان خرید خودرو برای خودروهایی ثبتنام کردند که بیشترین حاشیه بازار قیمتی را دارند و به نظر میرسد متقاضیان به دلیل حاشیه قیمتی نرخ کارخانه با بازار آزاد این خودروها را انتخاب کردهاند. فربد زاوه، کارشناس خودرو، به اصفهانزیبا میگوید: «خودروی پژو و 206 بیشترین متقاضی را در روش قرعهکشی داشتهاند. دلیلش هم این است که رانتش بیشتر بوده است. هراندازه رانت بیشتر باشد، متقاضی هم بیشتر میشود. درواقع به همین دلیل برای ثبتنام هجوم آوردند.» زاوه بیان میکند: «متأسفانه افرادی که توانایی خرید یک پراید را هم ندارند، از دایره عدالت این طرح قرعهکشی بیرون افتادند. این تصمیم نابخردانهای است که رضا شیوا، رئیس شورای رقابت گرفت. هزینه این تصمیم را افرادی میدهند که حتی قدرت خرید یک موتورسیکلت را هم ندارند و گرانیها را صرفا تحمل میکنند.» این کارشناس خودرو اذعان میکند: «این تصمیم از سوی رئیس شورای رقابت گرفته شد تا در ظاهر اعلام کنند ما توانستیم به عدهای 100 میلیون تا 200 میلیون رانت دهیم تا مردم بتوانند سوار 206 شوند.» زاوه تأکید میکند: «این تصمیم از سوی شورای رقابت اشتباه بود و سایرین نیز به فکر اصلاح این تصمیمگیری نیفتادند. سامانه یکپارچه خودرو همان سیستم قبلی قرعهکشی خودرو است و تأثیری بر ماهیت توزیع خودرو ندارد و از همان ابزار استفاده میشود. فعلا این سامانه برقرار است و تداوم پیدا خواهد کرد.»
تأثیر 30درصدی قرعهکشی بر قیمتها!
طی چند سال گذشته بهواسطه شیوع کرونا، بخش زیادی از کسبوکارها آسیب دیدند؛ به همین دلیل مردم بیشتر به دنبال بازارهای زودبازده بودند که سود خوبی داشته باشد. بازار خودرو هم یکی از این بازارها بود؛ بــاایــنحــال ثبــتنــامهــا و درخواستهای سایت قرعهکشی خودرو نیاز واقعی مردم نیست و یک نیاز حبابی و بهتناسب شرایط اقتصادی کشور است. قرعهکشی خودرو بیشتر جنبه روانی در بازار خودرو دارد که تداوم آن میتواند تأثیرات موقتی بر قیمت خودرو داشته باشد. علیرضا جلوانی، رئیس اتحادیه فروشندگان خودروی اصفهان به اصفهانزیبا میگوید: «قرعهکشی خودرو 30 تا 35درصد روی قیمت خودروها اثر گذاشته است. الان شاهد تغییر روزانه قیمتها در بازار خودرو هستیم. درصورتیکه شرایط اقتصادی بهبود پیدا کند، مردم هم دیگر بهدنبال قرعهکشی خودرو نمیروند و بازار خودرو رونق پیدا میکند. باید شرایط اقتصادی اصلاح شود تا معاملههای خودرویی رونق پیدا کند. قیمت خودرو افزایش و از طرفی، قدرت خرید مشتریان کاهش پیدا کرده است و کسبوکارها ضعیف شدهاند؛ باوجوداین چون درآمد و قدرت خرید کافی ندارند، به همین وضعیت بسنده میکنند.»
توزیع 100هزار میلیارد تومان رانت!
کارشناسان خودرو نیز قرعهکشی را روش منسوخشدهای اعلام میکنند که تداوم این روش چارهساز نخواهد بود. محمدرضا نجفیمنش، رئیس انجمن قطعهسازان همگن نیرومحرکه، با ذکر آمار توزیع رانت از محل قرعهکشی خودرو گفته است: «قرعهکشی خودرو باعث توزیع ۱۰۰هزار میلیارد تومانی رانت شده است.» از سوی دیگر، احمد نعمتبخش، دبیر انجمن خودروسازان نیز گفته است که 80درصد در ثبتنام خودرو سرمایهگذار و ۲۰درصد نیازمند واقعی هستند. باید اجازه داد خودرو در حاشیه بازار به فروش رود؛ اینگونه میتوانیم از تجربه دهه ۷۰ استفاده کنیم و درواقع خودرو تکنرخی خواهد شد.
قرعهکشی بالاخره حذف میشود؟
حواشی ایجادشده پیرامون قرعهکشی فقط به این موارد محدود نمیشود. خردادماه سال جاری بود که اسامی برندگان در قرعهکشی خودرو اعلام شد؛ اما پسازاینکه بسیاری از این برندگان تمام داراییهای خود را فروختند تا از پس خرید یک ماشین تولید داخلی بربیایند، سامانه با تغییراتی همراه شد.آنطور که مشتریان اعلام میکردند، با گرفتاریهای زیادی هزینه موردنیاز برای ادامه فرایند برندهشدن در قرعهکشی را فراهم کردهاند؛ اما حالا که بار دیگر وارد سایت شدهاند، خبری از برنده شدن آنها نیست و وضعیتشان به حالت «رزرو» یا «برنده نشدهاید» تغییر کرده است. به دنبال این نابسامانیها، ماه گذشته سازمان بازرسی کل کشور با ارسال نامهای به رضا فاطمیامین، وزیر صنعت، اینطور اعلام کرد: «در تاریخ ۹ خرداد ۱۴۰۱ فرایند قرعهکشی تحت سامانه یکپارچه خودرو برگزار شد؛ لیکن بهواسطه نابسامانی در نحوه قرعهکشی، ۱۲هزار و ۱۹۳ نفر از متقاضیان در وهله اول جزو منتخبان قرعهکشی اعلام شدند؛ اما در ادامه، به اشخاص موصوف اعلام شد جزو منتخبان رزرو هستند. مراتب منتج به بروز تشویش اذهان عمومی و اجتماع در مبادی مختلف ذیربط و نیز تماسهای مکرر متقاضیان از اقصینقاط کشور با ستاد خبری این سازمان شد.» به دنبال حواشی ایجادشده پیرامون قرعهکشی خودرو فاطمی امین در روز ملی صنعت و معدن موضع خود را درباره تداوم یا حذف قرعهکشی خودرو اینطور اعلام کرد: «قرعهکشی خودرو در سال 1401 بهتدریج حذف میشود. برای حذف قرعهکشی چند کار باید انجام شود که نخستین آن، ارتقای تولید است. عدم تعادل بین عرضه و تقاضا با عرضه ۹۰۰ هزار دستگاه در سال گذشته و در مقابل، تولید تقاضای بیش از یکمیلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه، سبب شد شکافی بزرگ ایجاد و بازار خودرو متلاطم شود. امسال تولید تعداد بیشتری خودروی پژو ۲۰۶ در دستور کار است؛ خودروی تارا و شاهین چهار برابر بیشتر از سال گذشته تولید خواهند شد؛ همچنین محور دوم برای حذف قرعهکشی، واردات خودرو است. برآورد ما این است که بخشی از تقاضای موجود در بازار با واردات پاسخ داده شود.»