«در ازل پرتو حسنت ز تجلی دم زد/ عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد»؛ این بیت از حافظ این روزها در کنار دست‌خط هنرمند 92 ساله آلمانی به همراه گل‌های سرخ و برگ‌های سبز چاپ‌دستی‌شده بر بوم، پیش روی علاقه‌مندان هنر است؛ آنان که هر روز از 9 صبح تا شش عصر به دیدن مرکز یونسکو (UNESCO) در نزدیکی برج ایفل پاریس می‌روند، این تابلوی گونتر اوکر را در کنار 41 اثر دیگر از این هنرمند، تماشا می‌کنند.
از ایران تا اروپا با حافظ و گوته و گونتر اوکر
البته هنردوستان ایرانی زودتر از پاریسی‌ها، میزبان کرنش به حافظ بودند و این مجموعه آثار را در حافظیه و کتابخانه مرکزی شیراز و سپس موزه آثار مذهبی امام علی (ع) تهران دیده بودند. اصفهانی‌های هنردوست هم البته این آثار را چهار سال پیش در موزه هنرهای معاصر اصفهان دیده‌اند و پس از آن علاقه‌مندان هنر در موزه هنرهای معاصر کرمان، موزه بزرگ خراسان (در مشهد)، تالار مرکزی رشت، دانشگاه هنر و معماری خلیج‌فارس (در بوشهر) و موزه خلیج‌فارس (در جزیره کیش) میزبان آثار شدند. سپس سفر «کرنش به حافظ» به اروپا رسید، آن هم قصر‌موزه شهر ولفنبوتل (the castle museum Wolfenbüttel) که قرابت زیبایی با این مجموعه دارد. ماجرا هم این است که ولفنبوتل به شهر کتاب آلمان معروف است و مهم‌ترین کتابخانه اروپا را دارد.همچنین گفته شده شاهزاده خانم آلمانی که دستور داد دیوان حافظ برای اولین بار به آلمانی ترجمه شود، در قصری در همین شهر به دنیا آمده و از همین‌جا هم چنین دستوری را به یوزف فون هامر (مترجم اتریشی) داده است.پس از این نمایشگاه، آثار در شهرهای مونیخ، موزه چاپ‌دستی لایپزیگ (Museum fur Druckkunst Leipzig)، رستوک (Kunsthalle Rostock)، موزه گوته دوسلدورف (Goethe Museum Dusseldorf)، وایمار (WEIMAR)، رویتلینگن (Museum Spendhaus Reutlingen)، موزه لئو پولد- هوش و موزه چاپ‌دستی دوقن (Leopold-Hoesch-Museum & Papiermuseum Duren) هم به نمایش درآمدند و سپس راهی فرانسه شدند تا در شهری که به هنر و تاریخ شهره است، میزبان علاقه‌مندان باشند.
پاکتچی: «کرنش به حافظ» نمایش جایگاه عرفان ایرانی در میان اندیشمندان غربی است
سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در یونسکو پس از مراسم افتتاحیه، گفتوگویی با خبرگزاری صدا‌و‌سیمای جمهوری اسلامی ایران داشته و با دعوت از علاقه‌مندان برای بازدید از آثار در فرصت 20 روزه برپایی نمایشگاه تصریح کرده است: «نمایشگاهی که در حال حاضر در مرکز یونسکو برپاست، نمایشگاهی از آثار هنرند معاصر آلمانی، گونتر اوکر است با عنوان کرنش به حافظ. این نمایشگاه به مدت 20 روز برپاست و عموم اهالی فرهنگ و ادب می‌توانند از این نمایشگاه بازدید کنند. به این مناسبت هم افتتاحیه‌ای داشتیم.»احمد پاکتچی همچنین افزود: «آقای اوکر از این نظر برای ما اهمیت دارد که توانسته اشعار حافظ را در قالب هنر انتزاعی به نقش درآورد. بزرگ‌ترین برجستگی کار او این است که در عین حال که به‌عنوان یک هنرمند بزرگ و توانا در اروپا شناخته می‌شود، حساسیت ویژه‌ای درباره ایران و فرهنگ ایرانی دارد و برای این حساسیت است که در کنار آثارش اشعار حافظ را به زبان فارسی هم به مخاطبانش ارائه کرده است. این نکته برای ما بسیار اهمیت دارد.»او با اشاره بر تأثیر اشعار حافظ بر افکار یوهان ولفگانگ گوته، تأکید کرد: «ما تلاش کردیم با به نمایش گذاشتن این آثار در یونسکو، نشان دهیم که چگونه اندیشه‌ها و افکار حافظ و به طور کلی عرفان ایرانی، توانسته در فضای اندیشمندان مغرب زمین دارای جایگاه باشد و چگونه در اندیشه متفکران و هنرمندان مغرب زمین انعکاس پیدا کرده است.»به روایت پاکتچی، در افتتاحیه نمایشگاه کرنش به حافظ در یونسکو، به‌طور ویژه به تأثیر اشعار حافظ بر اندیشه‌های گوته و آثار هنری گونتر اوکر پرداخته شده است.
درمبخش: «کرنش به حافظ» با پیام صلح جهانگردی می‌کند
افشین درمبخش، مدیر پروژه کرنش به حافظ، با اشاره به روند انتخاب اشعار که توسط احسان آقایی، رئیس سابق موزه هنرهای معاصر تهران انجام شده است، در گفت‌و‌گو با اصفهان‌زیبا تصریح کرد: «این نمایشگاه‌ها با پیام صلح و دوستی برای نشان‌دادن وجوه مثبت زندگی انسان‌ها در تمام دنیا، برپا شدند. به‌زودی تور نمایشگاهی کرنش به حافظ، به اتریش و سوئیس هم می‌رسد تا هنردوستان بیشتری بتوانند تبلور ادبیات و هنر را در آثار اوکا ببینند.»به روایت او «کرنش به حافظ» فراتر از هر‌گونه مرزی به مسیرش ادامه می‌دهد و هدفش جلب توجه مخاطبان به دوستی و صلح و رشد فکری است و همین هم باعث شد در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه در یونسکو پاریس، حدود پنجاه سفیر از کشورهای مختلف دنیا حضور داشته باشند؛ از جمله رئیس مجلس یونسکو، دو معاون فرهنگ و میراث فرهنگی یونسکو، سفیر آلمان و سفیر ایران.
شعر آلمانی در وصف سفر به دنیای حافظ شیرازی
مراسم افتتاحیه، یازدهم جولای 2023 (20 تیر 1401) با حضور گونتر اوکر و مهمانان بلندپایه و علاقه‌مندان هنر در یونسکو پاریس برگزار شد. اوکر (یا اوکا به تلفظ آلمانی) در این رویداد، شعری را خواند که سروده خودش بود در وصف سیر و سیاحتی که در اشعار حافظ داشته و آثاری که بر اساس این سیر و سلوک خلق کرده است. ترجمه فارسی و انگلیسی این شعر نیز در مراسم توسط نوشین ممقانیان، یکی از اساتید ترجمه در آلمان، برای حضار خوانده شد. ترجمه فارسی بخش‌هایی از این شعر آن طور که در کتاب «کرنش به حافظ» آمده، به این ترتیب است: «آکنده از طنین شعر، از حافظ/ لمس ژرفای روح/ به‌جنبش‌آمدن از نیروی کلماتِ سرشارِ زندگی… کلمات بدل به رنگ‌ها می‌شوند/ تاج گلی بر سر شاعر و ابیات شگفت‌انگیزش می‌نشانند/ در رنگ‌ها غرقه‌اند برگ‌ها و پیچک‌ها/ تصاویر نگاشته/ هلهله‌گر در نغمه‌خوانی… کلمات می‌درخشند/ رؤیاها و خیالات اکنون تاریخی/ دریافت‌های حسی/ نقاشی‌شده بر زَر ورق‌های شفاف/ … متن خوانده‌شده، استعاره می‌شود/ به بیان درمی‌آید در گفتوگویی دو سویه/ دست‌ها/ کارابزار نقاش… اندیشه‌ها بال درمی‌آورند/ آنان در خلسه نقاشی/ رنگارنگ می‌شوند/ بدل می‌شوند/ به نمادها و نشانه‌ها/ چاپ‌شده بر کاغذ/ زَر‌ورق‌ها نقاشی می‌شوند/ بر آن‌ها پرتو می‌اندازند/ با کاردک/ رنگ را درون شبکه‌ای فشرده می‌ریزند/ رنگ روی رنگ/ و بر آن‌ها سطرهای نوشته با دست/ نتیجه این برگ‌ها/ روایت شده در کتابی.» اگر زبان آلمانی بدانید، حتما حلاوت این شعر دو صد چندان است؛ اما حتی از متن فارسی هم می‌توان دریافت که اوکا، هنرمندی که نامش در تاریخ هنر جهان ثبت است، نه فقط سیر و سلوکی عارفانه در اشعار حافظ داشته و به خلق آثاری ملهم از اشعار پارسی و سفرش به ایران دست زده، بلکه توانسته به موجزترین شکل ممکن این سیاحت را شاعرانه روایت کند.
یادگار هنرمند آلمانی در گنجینه موزه هنرهای معاصر اصفهان
در توصیف گونتر اوکر (Gunther Uecker)، می‌توان گفت هنرمند معاصر آلمانی است که در سال ۱۹۳۰ در آلمان شرقی و در خانواده‌ای روستایی و کشاورز متولد شد. سال‌های نوجوانی‌اش با جنگ جهانی دوم هم‌زمان بود. تجربه جنگ، خشونت و ویرانی، تأثیر عمیقی بر او گذاشت و پس از جنگ جهانی دوم، از مواد و تکنیک‌های نو برای خلق آثارش بهره گرفت. یکی از ویژگی‌های این هنرمند، گرایش او به اخذ مفاهیم از حوزه‌های گوناگون فرهنگی به‌ویژه فرهنگ‌های شرقی و وارد‌کردن آن‌ها به جهان آثارش است. گونتر اوکر در سال 1961 با ايوکلاين، هاينس ماک و اوتو پينه گروه زرو (Group ZERO) را تشکیل دادند و حالا چند دهه است که آثار همه آن‌ها در بهترین موزه‌های دنیا جای گرفته‌اند و هر چهار نفر جزو هنرمندان تأثیرگذار معاصر محسوب می‌شوند که نامشان در تاریخ هنر ماندگار است. نکته جالب این که پس از برپایی نمایشگاه کرنش به حافظ در اصفهان، گونتر اوکر یک اثر را که هیچ ادیشن دیگری از روی آن زده نشده و خود اثر هم الهام‌گرفته‌شده از سفر پیشین او به اصفهان و اشعار حافظ است، به گنجینه موزه هنرهای معاصر اصفهان اهدا کرد.اگر تا به حال نتوانسته‌اید در یکی از شانزده شهر میزبان کرنش به حافظ، آثار این مجموعه را از نزدیک ببینید، خبر خوب این که می‌توانید از گالری مجازی آثار در وب‌سایت http://uecker-hafez.de/fa/artwork دیدن کنید.
