مشوق‌های مالیاتی می‌تواند انگیزه‌ای بـاشــد تــا ســرمایــه‌گـــذاران بــه سمـت سرمایه‌گذاری در تولید محصولات فناور حــرکـت کنـنـد. یکــی از چــالــش‌هــای مهم پیش‌‌روی نخبگان و محققانی که اقــدام به تــأسیــس یک شــرکت دانش‌بنیان می‌کنند، قوانین مالیاتی وآشنا نبودن آن‌ها با این قوانین است. چه‌بسا شرکت‌هایی که دانش‌بنیان نیستند نیز در مسیر فعالیت خود با مشکلاتی از این دست مواجه بوده‌اند؛ اما از آنجایی که در یک دهه اخیر روند تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان سرعت بیشتری به خود گرفته و علوم و تکنولوژی‌های جدید، پایه و اساس تأسیس یک شرکت بوده است؛ بنــابراین چــالـــش‌هـــای شــرکــت‌هــای دانش‌بنیان با قوانین مالیاتی نیز افزایش چشمگیری یافته است. همین امر موجب شده بسیاری از شرکت‌ها، چندسال پس از تأسیس، با مشکلاتی مواجه و درنهایت تعطیل شوند.
اول تأییدیه می‌بینیم، بعد معاف می‌کنیم
حالا به‌دنبال اعمال‌شدن مشوق‌های مالیاتی برای دانش‌بنیان‌ها، معاون سازمان امور مالیاتی کشور اعلام کرده است که «رشد یک‌باره درخواست شــــرکـــت‌هــــا بــــرای دانــــش‌بنــیــــــان محسوب‌شدن، دردسرهایی را برای دولت، به‌ویژه سازمان امور مالیاتی به‌دنبال خواهد داشت؛ چراکه مهم‌ترین مشوق‌های شرکت‌های دانش‌بنیان معافیت مالیاتی است.» باتوجه به اظهـــارنظـــرهـــای متـــولیــــان استـــان دردسرسازبودن مشوق‌های مالیاتی برای دولت و سازمان امور مالیاتی یک فرضیه اشتباه محسوب می‌شود؛ چراکه پروسه ارزیابی شرکت‌ها به این راحتی‌ها هم نیست و هر شرکتی نمی‌تواند ادعای دانشبنیانبودن بکند. براساس اظهارنظرهای عباس مزیکی، رئیس سازمان امور مالیاتی اصفهان، «ملاک این سازمان برای معافیت مالیاتی، این است که شرکت‌ها به طور حتم باید تأییدیه شهرک علمی و تحقیقاتی را داشته باشند؛ درغیر این‌صورت ممکن است هر شرکتی ادعای دانشبنیانبودن کند.» مزیکی این راهم می گوید که «شهرک علمی و تحقیقـاتی بـه‌عنــوان مـــرجــع دولتــی آیین‌نامه ارزیابی و فیلترهای مختلفی دارد. زمانی که رئیس شهرک علمی و تحقیقاتی تأییدیه بدهد که محصول و خدمات یک شرکت، دانش‌بنیان است، ما نیز بر مبنای این تأییدیه مشوق مالیاتی اعمال می‌کنیم و بدون این تأییدیه، معافیت مالیاتی اعمال نخواهیم کرد.»
فقط محصول فناور معافیت می‌گیرد
معاون سازمان امور مالیاتی کشور در اظهارنظرهایش این را هم گفته است که «براساس قانون جهش تولید دانش‌بنیان و قانون حمایت از تولید دانش‌بنیان، هر شرکتی را که معاونت علمی ریاست جمهوری به سازمان امور مالیاتی به‌عنوان شرکت دانش‌بنیان معرفی کرد، باید مشمول مشوق‌های گفته شده قرار بگیرد.» اما اینطور که از اظهارات رئیس شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان مشخص است هیچ شرکت دانش‌بنیانی مشمول معافیت مالیاتی نمی‌شود، بلکه فقط آن محصول و خدمتی که فناور باشد مشوق مالیاتی دریافت می‌کند.رئیس شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان به «اصفهانزیبا» می‌گوید: «مشوق‌های مــالیــاتــی فقط به محصــــولاتــی کــه بـر پایه فناوری باشد تعلق می‌گیرد؛ به‌عنوان‌مثال تولیدکننده گز روی تمامی محصولاتش نمی‌تواند معافیت مالیاتی دریافت کند؛ فقط روی آن دسته از محصولاتی که برپایه فناوری باشد می‌تواند معافیت بگیرد که این هم زمان‌بر است.»جعفر قیصری بیان می‌کند: «محصولات دانش‌بنیان از معافیت مالیاتی برخوردار می‌شـــونــد؛ نــه اینــکـــه شــــرکـــت‌هـــای دانش‌بنیان معاف شوند. ممکن است یک شرکت چهارمحصول تولید کند؛ ولــــی فقــــط یـــکـــی از محصـــولات آن دانش‌بنیان باشد و اتفاقا فروش این محصولش هم محدود باشد که فقط همین محصول می‌تواند معافیت مالیاتی بگیرد.» او تأکید می‌کند: «برخی به اشتباه فکر می‌کنند شرکت دانش‌بنیان از معافیت مــالیـاتی بـرخــوردار می‌شــود و همیــن طرز تفکر اشتباه شرکت‌ها را به این سمت‌وسو سوق می‌دهد که شرکت تولیدی‌شان را به شرکت دانش‌بنیان تبدیل کنند. با این حال وقتی وارد پروسه و فرایند می‌شوند متوجه خواهند شد که نمی‌توانند این مشوق‌ها را دریافت کنند.» رئیس شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان خاطرنشان می‌کند: «ما تمامی شرکت‌های دانش‌بنیان را از مالیات پرداختن معاف نمی‌کنیم، بلکه یک کارگروه داریم که سهم فناوری شرکت‌ها را استخراج کرده و اعلام می‌کند که کدام بخش از مالیات‌دهی معاف هستند. درصد معافیت مالیاتی شرکت‌ها نیز از صفر تا صددرصد متفاوت است.» قیصری ادامه می‌دهد: «شرکتی که تا چندسال گذشته فناور بوده و الان به شرکت تولیدی تبدیل‌شده و دیگر جنبه فناوربودن ندارد، سهم معافیت مالیاتی‌اش کاهش پیدا می‌کند تا به صفر برسد. درواقع طی یک فرایند شش تا هفت‌ساله سهم فناوری شرکت‌ها به صفر می‌رسد و معافیت مالیاتی نیز صفر می‌شود.» او بیان می‌کند: «مجوزهای دانش‌بنیان و ارزیابی آن‌ها فقط توسط یک مرجع؛ یعنی معاونت علمی ریاست جمهوری صادر و انجام می‌شود. یک شرکت تولیدکننده گز نمی‌تواند روی تمامی محصولاتش معافیت مالیاتی بگیرد، بلکه فقط روی آن محصولی که نوآوری دارد می‌تواند معافیت دریافت کند.»
دانش‌بنیان‌شدن سلیقه‌ای نیست
اظهارنظرهای فعالان بخش دانش‌بنیان اصفهـان نیــز حکــایت از این دارد که شــرکـــت‌هــای دانــش‌بنـیــان بــه‌راحتــی نمی‌توانند به بهــانـــه گـــرفتـــن معافیــت مالیاتی ادعای دانشبنیانبودن بکنند؛ تا جایی که بنیان‌گذار انجمن شرکت‌های دانش‌بنیان اصفهان به «اصفهانزیبا» می‌گوید: «مشوق‌های مالیاتی برای برخی شرکت‌های دانش‌بنیان اعمال می‌شود و به‌وضوح مشخص شده چهنوعی از شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند از مشوق‌های مالیاتی استفاده کنند.
برخی شرکت‌هاممکن است خودشان را عامیانه دانش‌بنیان معرفی کنند؛ ولــی مــــرجــــع تـشـخیـــص صـــــلاحیـــت دانشبنیانبودن یک شرکت،معاونت ریاست جمهوری است که این مجموعه هم شاخص‌های مشخص و مدون و فرایندهای ارزیابی خاص خودش را دارد.» مسعود باطنی تصریح می‌کند: «یک شرکت از زمانی که به معاونت علمی اعلام می‌کند که دانش‌بنیان است، تا زمانی که فرایند ارزیابی‌اش تمام نشود و کمیته نهایی اثبات نکند که این شرکت دانش‌بنیان است، مجوز برایش صادر نمی‌شود. هیچ شرکتی نمی‌تواند ادعای خودش را مبنی بر دانشبنیانبودن جلو ببرد؛ مگر اینکه در ارزیابی معاونت علمی قرار گرفته باشد. در معاونت علمی نیز این فرایند مشخص و قابل‌رصد است و نحوه دانش‌بنیان بودن یک شرکت سلیقه‌ای نیست.» او عنوان می‌کند: «اگر شرکتی خودش را دانــش‌بنیــان معــرفی می‌کنــد بایــد بررسی شود که از فرایندهای معاونت علمی عبور کرده است یا خیر. اگر هم شرکتی که خودش را دانش‌بنیان معرفی می‌کند و اظهارات خلافی داشته باشد، در فرایندهای بررسی معاونت علمی مشخص می‌شود و گواهی‌نامه دانش‌بنیان برایش صادر نمی‌شود. از سوی دیگر، سازمان مالیات هم براساس اظهارات یک شخص نمی‌تواند اعلام کند این شرکت دانش‌بنیان است و باید از گواهی‌نامه‌ای که از طرف معاونت علمی برای شرکت‌ها صادر شده است، تمکین کند.» بنــیــان‌گـــذار انجــمـــن شـــرکــت‌هــای دانش‌بنیان اصفهان اذعان می‌کند: «مشوق‌های مالیاتی برای شرکت‌های دانش‌بنیان مصوب شده و تا حد زیادی اعمــال می‌شــود و بــرخی شــرکت‌هــای دانش‌بنیان که مشمول استفاده از این مشــوق‌ها می‌شــوند، از ایــن حمــایــت‌ها بهره بــرده‌اند.»
شرکت‌های اصفهانی سوءاستفاده نکردند
باطنی خاطرنشان می‌کند: «موردخاصی از سوءاستفاده شرکت‌ها در این رابطه که خودشان را دانش‌بنیان معرفی کنند تا بتوانند از مشوق‌های مالیاتی استفاده کنند، گزارش نشده است.وقتی معاونت علمی اعلام می‌کند یک شرکت، دانش‌بنیان است و با بررسی و ارزیابی رفتار مالی شرکت‌ها به‌صورت تخصصی برخورد کنند مشکلی برای سازمان مالیات نیز ایجاد نمی‌شود، سازمان مالیات باید گواهی‌نامه‌ای که ازطرف شرکت علمی تحقیقاتی بـــرای دانـــش‌بنیـــان بــــودن صــــادر می‌شود را به عنوان مرجع قرار دهد و سپس مشوق‌های مالیاتی را اعمال کند.»این فعال حوزه دانش‌بنیان عنوان می‌کند: «تمامی شرکت‌های دانش‌بنیان اعم از شــرکـــت‌هــایی که می‌تــوانــنــد مشوق‌های مالیاتی را استفاده کنند یا سایر شرکت‌های دانش‌بنیان ملزم به ارائه دفاتر و اظهارنامه مالیاتی هستند و این کار را انجام می‌دهند.» باطنی خاطرنشان می‌کند: «از زمانی که شرکت‌ها اعلام می‌کنند دانش‌بنیان هستند، فرایند ارزیابی آن‌ها شروع می‌شــود. ایــن شـــرکـــت‌ها سطـــح‌های مختلفی دارند؛ دانش‌بنیان‌های سطح یک می‌توانند از مشوق‌های مالیاتی استفاده کنند؛ ولی دانش‌بنیان‌های سطـــح دوم از مشــوق‌هـــای مــالیـــاتـــی نمی‌توانند استفاده کنند. این سطح‌بندی نیـــز به میـــزان فنـــاور و نــوآوربـــودن شرکت‌های دانش‌بنیان ارتباط پیدا می‌کند که تشخیص آن نیز با معاونت علمی ریاست جمهوری است.»
معافیت صرفا یک انگیزه کوچک است
بنیــان‌گــذار انجمــن شــرکــت‌هــای دانــش‌بنــیـــان اصفـــهـــان دربـــاره تاثیرگذاری مشوق‌های مالیاتی روی انگیـــزه دانــش‌بنـیــان‌هــا می‌گــویــد: «نپرداختن مالیات انگیزه زیادی برای شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد نمی‌کند. بـــایـــد زیـــرساخـــت‌هـــای لازم بـــرای دانش‌بنیــان‌هــا فراهم شود و فضای کسب‌وکار برای آن‌ها مساعد شود.پرداخت مالیات انگیزه کوچکی برای افزایش تعداد این شرکت‌هاست؛ ولی آن چیزی که باعث انگیزه و خشنودی مدیران شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شود و باعث می‌شود صاحبان ایده به سمت تأسیس شرکت‌های های تک و دانش‌بنیان بروند، این است که قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان به‌صورت کامل اجرا شود. علاوه براین خریدهای دولتی از شرکت‌های دارای صلاحیت کیفی و فنی دانش‌بنیان به راحتی باید انجام شود که این مورد الان اتفاق نمی‌افتد و دولتی‌ها اغلب محصولات دانش‌بنیان را نادیده گرفته‌اند و به خریدهای خارجی روی آورده‌اند.»باطنی اظهار می‌کند:«اعطای تسهیلات ارزان‌قیمت در زمان مناسب و به اندازه مناسب برای شرکت‌های دانش‌بنیان نیز حمایت دیگری است که باید عملیاتی شود. صندوق نوآوری و شکوفایی برای پرداخت تسهیلات نیاز این شرکت‌ها را به‌طور کامل رفع نمی‌کند. علاوه براین، ارائه خدمات مشاوره مدیریت در حد عالی به شرکت‌ها حمایت دیگری که باید از دانش‌بنیان‌ها صورت بگیرد که در این مسیر پارک‌ها و مراکز رشد فعلا کار درخور و شایسته‌ای را انجام نمی‌دهند و درحد رفع تکلیف کار
می‌کنند.» او تأکید می‌کند:«ارائه خدمات مشاوره عالی از مهم‌ترین حمایت‌هایی است که توانمندی‌ها و زیرساخت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان را می‌تواند توسعه دهد. در این شرایط عمر اقتصادی شرکت‌ها افزایش پیدا کرده و در بازارهای رقابتی به خوبی رقابت می‌کنند. اقدام بعدی، تسهیلات و بخشودگی‌های حوزه بیمه و تأمین اجتماعی است که اگر به درستی اجرا شود، می‌توان بخشودگی‌های زیادی را در حوزه بیمه و تأمین اجتماعی به شرکت‌ها ارائه
کرد.»باطنی خاطرنشان می‌کند: «یک کالای جدید وقتی برای اولین بار می‌خواهد استاندارد بگیرد، باید در زمان دوماهه این استاندارد را دریافت کند؛ ولی متأسفانه به‌جای دوماه، شرکت‌ها باید مدت زمان زیادی منتظر گرفتن استاندارد بمانند که بـاوجود این تفاسیر نمی‌توانند وارد بازار رقابت شوند؛ همچنین برای صدور کارت بــازرگـــانی بـــا مشکـــلات زیــــادی در استان‌ها مواجه هستیم. علاوه براین، شرکت‌های دانش‌بنیان برای گرفتن سهمیه مواداولیه خود که در زمینه پتروشیمی است، با مشکل مواجه‌اند؛ چون خدماتی که سازمان صمت در این خصوص انجام می‌دهد، با تأخیر زیادی انجام می‌شود و این باعث می‌شود شرکت‌های دانش‌بنیان نتوانند در زمان مناسب پایه‌های رقابتی خودشان را افزایش دهند این موارد، مؤلفه‌هایی هستند که می‌توانیم به‌عنوان مشوق ایجاد کنیم تا نه‌تنها شرکت‌های دانش‌بنیان هر چه سریع‌تر روند توسعه خودشان را طی کنند، بلکه سایر فعالان اقتصادی نیز وقتی مشاهد کنند که این حمایت‌ها صورت می‌گیرد و تسهیلات به شکل مناسبی به آن‌ها تزریق می‌شود، به سمت سرمایه‌گذاری در این زمینه و یا خرید سهام این شرکت‌ها حرکت می‌کنند.»
