به عنوان مربی سواد فضای مجازی دائما با این پرسش از جانب خانواده‌ها روبه‌رو می‌شوم که با اعتیاد فرزندانمان به موبایل و شبکه‌های اجتماعی چه باید بکنیم؟ خانواده‌ها از تغییر و تحولاتی که رسانه‌های نوین به‌وجود آورده ناله می‌کنند و اینکه چرا فرزندان ما از رسانه و فضای مجازی مشغول تغذیه فکری هستند و از ما حرف شنوی ندارند؟
واقعیت آن است که تربیت فرزند در 40 سال قبل خیلی راحت‌تر بود؛ سابق می‌گفتند اگر رزق حلال به خانه بیاید، ان‌شاءالله بچه عاقبت‌بخیر می‌شود؛ اما امروز پدر و مادر دو شیفت کار می‌کنند و با عرق جبین رزق حلال به منزل می‌آورند؛ لیکن باز هم معلوم نیست فرزند آنها عاقبت‌بخیر شود! چرا که غذا فقط غذای جسم نیست و امروز غذای فکر و روح مهم‌تر از غذای جسم است. خوب در چنین شرایطی چه باید بکنیم؟
خواب اصحاب کهف
قطعا شما هم با داستان اصحاب کهف آشنایی دارید؛ آنها جوانمردانی بودند که برای حفظ دین خود هجرت کردند، در غاری مخفی شدند و 300 سال به خواب رفتند. پس از 300 سال از خواب بیدار شدند، احساس گرسنگی کردند و یکی از آنها مأمور شد که به شهر برود و تعدادی نان تهیه کند.
سؤال: آیا پس از سه قرن که جوانمردان کهف از خواب بیدار شدند، دنیای آنها خیلی عوض شده بود، یا خیلی عوض نشده بود؟…
پاسخ: واقعیت آن است که دنیای اصحاب کهف خیلی عوض نشده بود! نانوایی هنوز به همان شیوه چندصد سال قبل نان می‌پخت، معماری خانه‌ها به همان شکل بود، زمین کشاورزی فرقی نکرده بود، نوع لباس و عبور و مرور مردم هم خیلی متفاوت نبود. فقط از روی سکه‌ای که یکی از اصحاب به نانوا داد متوجه شدند که زمان گذشته است. نانوا به او گفت: «گنج پیدا کرده‌ای؟ این سکه عهد دقیانوس است؛ امروز سکه به اسم پادشاه دیگری ضرب می‌شود». یعنی تنها از روی ضرب سکه بود که متوجه گذر زیاد زمان شدند. اما امروز… امروز وضع از چه قرار است؟
تونل زمان و شکاف تکنولوژی
هزاران هزار سال زندگی بشر به یک شکل بود؛ پدربزرگ با فرزند خودش و با نوه‌های خودش همگی به یک شکل زندگی می‌کردند. اما امروز سرعت تغییر و تحول فناوری چنان زیاد شده است که تکنولوژی هر پنج سال یک بار تغییر نسل می‌دهد، تغییر نسل تکنولوژی باعث تغییر نسل در میان انسان‌ها یا بهتر بگوییم موجب شکاف بین نسل‌ها خواهد شد. به طوری که امروز می‌گویند، فرد متولد 1380 با فرد متولد 1385، دو دنیای متفاوت دارند و در دنیاهای جداگانه و عواطف و شناخت متفاوتی بزرگ شده و زندگی می‌کنند.
یک راز مهم!
حال به سؤال اول متن بازمی‌گردیم. گفتیم که 40 سال قبل تربیت فرزند خیلی راحت‌تر بود. درست است که کار سخت شده، اما این نکته چیزی از مسئولیت خانواده‌های امروزی کم نمی‌کند. امروز مشکل اصلی و ناله اصلی خانواده‌ها به خاطر فرزندانشان و فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، به علت چیست؟ پاسخ در یک راز مهم نهفته است. اصلی‌ترینِ اصلی‌ترین پاسخ این است که «خانواده‌ها در خواب بودند»، ناگهان از خواب غفلت بیدار شدند و متوجه شدند دنیا عوض شده است! حالا دست همه بچه‌های فامیل یک گوشی موبایل و تبلت بود و موبایل به یکی از اعضای مهم بدن تبدیل شده بود. آری مشکل اصلی آنجایی بود که ما خود را برای چنین روزی آماده نکرده بودیم.
گذشته هرچه بود گذشته است، اکنون باید ببینیم چقدر برای دنیای فردا آمادگی مواجهه فعال داریم؟
نوستالژی فلاپی‌دیسک و نوار‌کاست
ما با سرزمین عجایب و قطار سریع‌‌السیری روبه‌رو هستیم که پیش‌بینی آینده را برایمان خیلی سخت می‌کند. همان‌طور که چند سال پیش وقتی از فلاپی برای ذخیره‌سازی اطلاعات استفاده می‌شد کسی از تکنولوژی لوح فشرده و فلش و هارد اکسترنال تصوری نداشت،
ما هم نمی‌توانیم تصوری دقیق از آینده ارائه دهیم. خیلی زود CDها نیز منسوخ شد و دیگر کسی از DVD ROMهم
استفاده نمی‌کند. دهه شصت یادش بخیر، نسل امروز دیگر از ارتباط «خودکار بیک» و «نوار کاست» هم اطلاع ندارند و می‌توان با آنها شوخی کرد.
فرزند زمان خویش باشیم
قبل از انجام هر کار و هر تصمیمی، ابتدا باید بفهمیم در چه زمانه‌ای زندگی می‌کنیم و مختصات موقعیتی که در آن هستیم را بشناسیم. معتقدیم زمانه‌شناسی در راستای خودشناسی است و نتیجه آن می‌شود «وظیفه‌شناسی». روایات زیر را از مولا علی(ع) بخوانیم که در مجموع می‌توان گفت: باید فرزند زمان خویش باشیم.
«شباهت مردم به مقتضیات زمان خود، بیشتر از شباهت آنان به پدرانشان است». «ای کُمیل! هیچ حرکتی نیست مگر اینکه تو در آن، محتاج به شناخت هستی». «شناخت آدمی به زمان خود، برای شناخت‌های او کافی است».
پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز در روایتی می‌فرماید: «آن‌کس که آگاه از زمان و شرایط دوران خویش است مورد هجوم اموری که او را به اشتباه و شبهه می‌اندازد واقع نمی‌شود». بنابراین لازم است در درجه اول خانواده‌ها از زمانه عقب نباشند، حسرت گذشته را نخورند و سعی کنند تا می‌توانند خود را به روز نگه دارند تا از فرزندانشان عقب نباشند.
چقدر جهان‌ها را می‌‌شناسيم؟!
در ادامه با چهار نسل اینترنت (وب) آشنا می‌شویم تا به شناخت کافی از روند آینده برسیم.
نسل اول وب (از سال 1990 تا 2000): در ابتدا شاهد ارتباط یک طرفه در اینترنت بودیم که شامل ايميل، وب‌سايت، وبلاگ و موتورهای جست‌وجو بود. منظور از ارتباط یک‌طرفه به این معناست که یک نفر در وبلاگ یا وب‌سایت خود مطلبی می‌نوشت و دیگران فقط خواننده بودند. در بهترین حالت فقط امکان محدود کامنت‌گذاشتن توسط مخاطبان فراهم بود.
نسل دوم وب (از 2000 تا 2010 ): در اینجا شاهد ارتباط دوطرفه بین افراد بودیم که طبیعتا جذابیت بیشتری برای مردم داشت. پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی در این زمان پا به عرصه وجود نهادند. چت‌روم‌ها (تالارهای گفت‌وگو)، ویکی‌ها، لینکدونی‌های عمومی، توییتر، یوتیوب، فلیکر، فیس بوک، تلگرام، همه در این زمان بود که متولد شدند.
نسل سوم وب (وب هوشمند) (از 2010 تا کنون): وب هوشمند ارتقا یافته نسل اول و دوم وب بود؛ اما شاهد پلتفرم‌ها (سکوها)یی بودیم که دیگر فقط یک شبکه اجتماعی نبودند، بلکه می‌توانست نیازهای کاربر را درک کند، خودش اینترنت را می‌کاود، تحلیل می‌کند و دست آخر هدف مفید را متناسب با نیاز کاربر در اختیار او می‌گذارد.
وب هوشمند آغاز اتصال انسان و اشیاست. Smartphone را همه می‌شناسند اما به‌زودی زود شاهد Smart Home یا همان خانه‌های هوشمند خواهیم بود. در Smart TV، تلویزیون هوشمند می‌داند شما به چه فیلم و برنامه ای علاقه‌مند هستید و برایتان شخصی‌سازی می کند. در یخچال‌های هوشمند، خود یخچال متناسب با نیاز شما پیغام می‌دهد که تخم‌مرغ یا سطل‌ماست در خانه نیست و قبل از بازگشت به منزل لیست خرید را برایتان ارسال می‌کند. به زودی فرش خانه‌ها نیز به اینترنت متصل می‌شود و خودش درصد گرد و غبار خود را اعلام می‌کند که یعنی من نیاز به جارو شدن دارم.
شبکه‌های اجتماعی مانند «فیس‌بوک» و «اینستاگرام» هوشمندانه به شما دوست معرفی می‌کنند و باتوجه به شناختی که از سوابق و روحیات شما دارند، افراد را برای دوستی معرفی می‌کنند.
گوگل در نسل اول وب هم به عنوان یک موتور جست‌وجو حضور داشت، اما در نسل سوم وب تبدیل به یک موتور جست‌وجوی هوشمند شده است! این بدان معناست که اگر شما در اصفهان واژه «کفش‌فروشی» را جست‌وجو کنید بهترین کفش‌فروشی تهران را به شما نشان نخواهد داد؛ بلکه نزدیک‌ترین کفش‌فروشی را به شما معرفی می‌کند؛ یعنی گوگل از مکان شما باخبر است! اگر در گوگل 1 فروردین را جست‌وجو کنید می‌داند که منظور شما عید نوروز است.
گوگل روحیات افراد را از روی جست‌وجوها و کلیک‌های آنها می‌شناسد؛ به شوخی می‌گویند اگر کسی میخواهد به خواستگاری برود دیگر تحقیقات محلی نیاز نیست، به راحتی از گوگل سؤال کنید که فلانی چطور آدمی است؟!
گوگل امروز می‌تواند خواب و رؤیا ببیند، تصاویر عجیب پیش رو، حاصل طراحی هیچ انسانی نیست. هیچ الگوریتمی آن را تولید نکرده است بلکه خود گوگل با دیتابیس خود این تصاویر را ساخته و منتشر کرده است. ما از ماهیت اصلی آنها اطلاع نداریم و تنها آنها را ناشی از پارازیت می‌دانیم.
نسل چهارم وب؟!
نسل چهارم وب متعلق به «اینترنت اشیا»ست. اینترنت چیزها یا اشیا (IOT: Internet Of Things) به همه وسایل و چیزهایی اشاره دارد که به شبکه اینترنت متصل می‌شوند. در این اینترنت همه چیزها یا وسایل زندگی روزمره مانند تلویزیون، یخچال، ماشین و حتی وسایل سرمایشی و گرمایشی به اینترنت متصل می‌شوند و جای خود را در این شبکه عظیم می‌یابند. این وسایل متصل‌شده به شبکه جهانی به وسیله دستگاه‌های هوشمندِ همراه قابل کنترل خواهند بود.
در نسل چهارم وب شاهد اتصال کامل اشیا به اینترنت هستیم. دیگر یخچال خانه برای خرید به شما پیامک نمی‌زند؛ بلکه خودش با کیف پول مجازی که برای او تعریف کرده‌اید از نزدیک‌ترین سوپرمارکت خرید لازم را انجام می‌دهد و با پیک به منزل می‌فرستند.
در نسل چهارم، فرش خانه دیگر به شما پیام نمی‌دهد که من را تمیز کنید، بلکه خودش به جاروبرقی پیام می‌دهد و جاروبرقی هوشمند از محفظه خود خارج می‌شود، فرش را جارو می‌کند و دوباره به محفظه خود برمی‌گردد.
به نظر شما وقتی از نسل چهارم وب سخن می‌گوییم مربوط به چند سال آینده است؟ نسل چهارم هم اکنون به وقوع پیوسته و جاروبرقی هوشمند و سایر لوازم هم اکنون نیز در ایران فروخته می‌شود (هرچند به تولید انبوه تجاری نرسیده‌اند).
نسل پنجم وب چیست؟
نسل پنجم وب تعبیر صحیحی نیست؛ چرا که تغییرات پرسرعت تکنولوژی، پس از مدتی الگوی خود را کاملا عوض می کند و اصطلاحا به پارادایم جدیدی خواهیم رسید. هم اکنون از الحاق انسان و اینترنت و گاه از دنیاهای موازی در آینده صحبت می‌کنند. چیزی که «متاورس» هم دنبال آن است.
