ایشان در طول حیات خود تأثیرات بسیاری بر دین اسلام گذاشتند؛ بهطوریکه از مذهب شیعه اثنیعشری باعنوان «مذهب جعفری» یاد میکنند و به حضرت «رئیس مذهب شیعه» میگویند.سالهای ابتدایی حیات ایشان، مردم شاهد حکومت عبدالملک مروان بودند و مسلمانان روزگاری تلخ و پر از ظلم را در این روزها تجربه میکردند. بهعلاوه، بسیاری در تلاش بودند تا مفاهیم جدیدی را در اسلام وارد کنند و اندیشههای فاسد را مستقیم و غیرمستقیم رواج میدادند.
فعالیتهای علمی؛ اصل جداییناپذیر زندگی حضرت
باوجود ظلم حاکمان اموی در دوران حیات امام صادق(ع)، بهدلیل ضعفها و خلأهای حکومتی، حضرت آزادی بیشتری برای بیان دین داشتند. نتیجه این آزادی این بود که هم در زمان ایشان و هم در زمان پدر بزرگوارشان، بسیاری از علوم اسلامی توسط ایشان تدریس میشد. به همین دلیل این بزرگواران شاگردان بسیار زیادی را در طول حیات خود تربیت کردند؛ شاگردانی که نام بسیاری از آنها برای ما آشناست و با فعالیت خود توانستند تأثیرات مهمی را در تاریخ شیعه بگذارند.بهعبارتدیگر، شاگردان حضرت نیز در مجالس علمی ایشان بهراحتی شرکت میکردند و بسیاری از آنها این علوم را به مردم نیز منتقل میکردند؛ اما به بهانه همین علمآموزی، بسیاری از مردم و شاگردان خاص حضرت، با بیان مسائل شرعی و علمی، تلاش میکردند تا مجهولات ذهنی خود را مطرح کنند؛ به همین دلیل احادیث بسیار زیادی درمورد علوم اسلامی چون فقه و… به یادگار مانده که از همین سخنان تا امروز نیز برای اجتهاد فقها و علما استفاده میشود.
مناظراتی ماندگار
علاوه بر کلاسهای درس و جلسات پرسش و پاسخ، مناظرات علمی نیز در آن ایام بسیار رونق یافته بود که بسیاری از آنها در تاریخ به ثبت رسیده است. در برخی از این مناظرات، خود حضرت و در برخی دیگر از جلسات، شاگردان حضرت در حضور ایشان، با بزرگان علمی آن زمان بحث و مناظره میکردند. برای مثال، احمدبنعلی طبرسی در کتاب «الاحتجاج» مجموعهای از مناظرات امام صادق (ع) را گرد آورده است. مناظره با یکی از منکران خدا درباره وجود خدا، مناظره با ابوشاکر دَیصانی درباره وجود خدا، مناظره با ابن ابیالعوجاء درباره وجود خدا، مناظره با همان شخص درباره حدوث عالَم، مناظرهای طولانی با یکی از منکران وجود خدا درباره مسائل مختلف دینی، مناظره با ابوحنیفه درباره شیوه استنباط احکام فقهی و مناظره با برخی از علمای معتزله درباره شیوه انتخاب حاکم و برخی احکام فقهی، تنها تعدادی از این مناظرات است.
شبکهسازی شیعیان
بهدلیل گستردگی سرزمینهای اسلامی و افزایش جمعیت شیعیان، ایشان نمایندگانی را در مناطق مختلف تعیین فرمودند تا مردم بتوانند با ایشان مرتبط باشند. علاوه بر این، شیعیان میتوانستند از طریق این نمایندگان، وجوه شرعی مانند خمس، زکات، نذورات و… را بپردازند و باواسطه مسائل خود را با حضرت مطرح کنند که در نتیجه شیعه با این برنامه تقویت شد؛ البته این شبکهسازی به نحوی پایهریزی برای شبکهای بود که اهلبیت(ع) تا غیبت صغرای امام زمان(عج) از آن استفاده کردند و نواب اربعه به تعبیری، جزو آخرین افراد نمایندگان در این شبکه بودند.
الگوی زندگی یک مسلمان
امام صادق(ع) از جنبههای زیادی الگویی مهم برای زندگی یک مسلمان هستند. از طرفی چون بسیاری از شاگردان در کنار حضرت بودند، شئون زیادی از سبک زندگی ایشان به ما رسیده است. از طرف دیگر، چون آزادی در زمان ایشان بیشتر بوده، توصیههای بیشتری نیز از ایشان به ما رسیده است.زهد، انفاق، علم فراوان، عبادت، تلاوت قرآن، توجه به علمآموزی و… در زندگی ایشان بسیار واضح است. مالکبنانس، از ائمه فقهی اهل سنت، گفته است در مدتی که نزد امام صادق(ع) میرفته، همیشه او را در یکی از سهحالت نمازخواندن، روزهداری و ذکرگفتن دیده است. علاوه براین، ایشان یکی از پایهگذاران و مروجان برگزاری مراسم عزای سیدالشهدا(ع) هستند.یکی از نکات شاخص در زندگی ایشان انفاق است که داستانهای جالبی در این زمینه وجود دارد. در «بحارالانوار» آمده است امام در پاسخ به درخواست فقیری، چهارصددرهم به او داد و چون سپاسگزاری او را دید، انگشترش را هم که دههزار درهم میارزید، به او بخشید.
علاقه به حضرت مهدی(عج)
خلادبنصفار میگوید: از امام صادق (ع) سؤال شد: آیا قائم به دنیا آمده است؟ حضرت فرمود: «لا و لوْ أدرکته لخدمته أیامَ حیاتی»، یعنی خیر! اگر دوران او را درک میکردم، همه زندگیام را در خدمت به او میگذراندم.علاوه بر نحوه پاسخ به سؤال این شخص، ابراز علاقه به امام زمان که از نوادگان ایشان هستند، یکی از نکات جالب و قابلتوجه در این زمینه است. همانطور که گفته شد، به تعبیری فعالیتهای امام، بستری برای حکومت امام زمان(عج) است؛ حکومتی که قرار است مفاهیم دینی را که اهلبیت آن را تفسیر کردهاند، در تمام جهان عملی کند.
