«خشم» احساسی عاطفی است که میتواند در قالب کجخلقی تا عصبانیت شدید متغیر باشد. روانشناسان در مواجهه با خشم، پذیرفتن آن و جدادانستن این احساس از خود و ادامهدادن روال عادی زندگی را بهعنوان راهکار ارائه میدهند. پذیرفتن احساسات و گلاویزنشدن با آن، از درگیری بیشتر با آن احساسات جلوگیری میکند؛ چون گلاویزشدن با احساسات منفی موجب تمرکز بیشتر بر آن و قویترشدن آن میشود. برای نمونه، وقتی خشم را بپذیریم و آن را احساسی جداگانه از خودمان تلقی کنیم، نه جزئی از خودمان، به خودمان اجازه پرخاشگری نمیدهیم و میتوانیم خشم را بهصورت قاطع بروز بدهیم؛ نه اینکه پرخاشگری داشته باشیم یا آن را سرکوب کرده و پرخاشگری منفعلی بروز بدهیم. خشم و پرهیز از خشونت از موضوعات مهمی است که در روایات اهلالبیت (ع) نیز از ابعاد گوناگون به آن پرداخته شده است.
ائمه اطهار(ع) خشم را کلید هر بدی، عامل آشکارشدن عیبها و کینهها و فرمانبرداری از شر، دورکردن از خوبیها، نزدیککردن به بدیها، تباهکردن خِرد، لشکری از شیطان، دشمن انسان، مایه هلاکت و نشانه نادانی میدانند. همچنین، نشانهها و آثار خشمگینشدن را اینطور توصیف میکنند: «شدت خشم، شیوه سخنگفتن را تغيير مىدهد و ريشه برهان و دليل را قطع مىكند و فهم را از هم مىگسلد.» از سوی دیگر، ایشان کنترل خشم را رأس فضیلتها و مایه سرشارشدن قلب از ایمان و پوشاندن عیبها برمیشمارند. افزون بر این، پهلوانترین افراد را کسی توصیف میکنند که بتواند بر خشم خود غلبه کند و بیشترین حد انسانيت را تسلطداشتن بر خشم و ميراندن خواهش نفْس تلقی میکنند؛ ازاینروست که ائمه خشم را جرعهای از نیکی میدانند که نصیب انسان میشود.
خویشتنداری هنگام انتقام، بهخصوص در هنگام قدرت، از مهمترین جایگاههای جلوگیری از خشونت است. امام علی(ع) در فرمان استاندارى به مالکاشتر میفرمایند: «بادِ دماغ و تندى خشم و ضرب دست و تيزى زبانت را مهار كن و با نگهداشتن زبانت به گاه خشم و درنگكردن در حمله و نشاندادن ضرب دست، خود را از همه اين صفات زشت نگه دار.»
امامان معصوم(ع) راهکارهایی را نیز برای بروز درست خشم بیان کرده و همچنین، نقطه مقابل آن را نیز ذکر میکنند. حقمداری و حقگویی هنگام خشم از توصیههای مهم پیامبر اسلام(ص) و امیرالمؤمنین(ع) و از روشهای درست بروز خشم است. فرونشاندن خشم از طریق معصیت خداوند و بهناحق عملکردن نیز روش نادرست ابراز عصبانیت است. در این صورت، خداوند طعم خواری را به فرد میچشاند. شایان ذکر است که خودبزرگبينى و گردنفرازى و حقيرشمردن مردم از عوامل خشمگینشدن در روایات برشمرده میشود و یاد خداوند و تغییر موقعیت فیزیکی راهکار جلوگیری از آن.
سخن آخر اینکه، اهلالبیت(ع) ابراز خشم در زمان پایمالشدن حقوق و شکستن پیمانهای خداوند را میستایند. البته باید در نظر داشته باشیم که توجه به شیوه ابراز خشم در مصداقهای خشم ستوده با همدیگر فرق دارد و در هر پیمانشکنی و حقخواری عصبانیشدن راهکار درستی نیست. توضیح بیشتر اینکه غیرتداشتن در برابر دستور خداوند و حقوق مردم موجب عکسالعمل میشود؛ اما جایی تبیین درست میطلبد و نرمی در گفتار و جایی، شدت در کلام.