به گزارش اصفهان زیبا؛ شاید اگر امروز به کسی بگوییم کاروان‌سرای تحدید را می‌شناسی، سری تکان دهد به نشانه تعجب و حتی اسمش را یک‌بار هم نشنیده باشد. کاروان‌سرای تحدید آن‌گونه که از نامش پیداست، حدود حریم دروازه دولت صفوی و چهارباغ عباسی را نشان می‌داده است و رفته‌رفته به خانه هنرمندان اصفهانی از خاتم‌کار تا نقره‌ساز و از قلم‌زن تا میناکار تبدیل شده بود.
موقعیت مکانی کاروان‌سرای تحدید اهمیت بسیاری دارد؛ چون این کاروان‌سرا در حریم میدان نقش‌جهان و محدوده خیابان چهارباغ عباسی قرار داشت. اما درست در سال 75 و بر اساس یک اشتباه راهبردی شهرداری اصفهان و مسئولان شهری، این کاروان‌سرای تاریخی تخریب شد، تا بنایی به جای آن سبز شود که شاهکار معماری شود.
اما آنچه قرار بود اتفاق نیفتاد. از وقتی سنگ‌بنای ارگ جهاننما بنا نهاده شد، اعتراضات و مخالفت‌های بسیاری را برانگیخت. این ساختمان که «ارگ جهاننما» نام گرفته بود، خلاف تصور فرهنگ‌دوستان و معماران، چندان چنگی به دل نمی‌زد و در راستای فرهنگ اصیل و تاریخی محور چهارباغ نبود. بنا به گفته کارشناسان برج جهاننما علاوه بر جانمایی نادرست دارای مشکلات ساختاری در عناصر طراحی و البته مفهوم بود.
سربازی که کلاه و سر را با هم داد
ارگ عظیم جهاننما با ۳۰ هزار متر زمین و ۹۰ هزارمترمربع زیربنا در ۱۱ طبقه با ۳۴۵ واحد اداری، تجاری، فروشگاهی همراه معماری خاص در قلب نصف‌جهان، چهارباغ عباسی، بنا شد. گفته شده معمار این بنا برای طراحی این ساختمان از طرح‌های دوره سلجوقیان الهام گرفته است.
در اصل، معماری بنا نماد یک سرباز سلجوقی بود که به سمت میدان نقش‌جهان ادای احترام کرده بود. اما این سرباز نتوانست مدت زیادی به احترام خود ادامه بدهد و ارتفاع بیش‌ازحد ارگ و مشرف بودنش به میدان نقش‌جهان، باعث شد تا یونسکو برای کاهش ارتفاع این برج وارد عمل شود و مسئولان شهرداری آن زمان را مجبور به تخریب ارتفاع دوطبقه فوقانی ارگ کند.
بعدازآن تخریب شکل ظاهری ارگ تقریبا بی‌شاکله‌تر شد و بی‌رونقی به جان این بنا افتاد. همان زمان‌ها و به‌کرات نقدهای فروانی از اساتید معماری و شهرسازی به سمت سازندگان این بنا حواله شد و رها شدن و بلاتکلیفی این بنای بزرگ که هر روز مشکلات بصری بیشتری برای میدان اصلی شهر به وجود می‌آورد، افزایش می‌یافت.
ارگ جهاننما خشتی کج برای محور چهارباغ عباسی
حمید مظاهری تهرانی، رئیس پژوهشکده «هنر و معماری “پنج او هفت”» در مصاحبه‌ای به ایسنا گفته بود، ارگ جهاننما از ابتدا به‌عنوان یک «خشت کج برای بازسازی محور تاریخی چهارباغ اصفهان» بوده است.
این مدرس دانشگاه بعد از تخریب دوطبقه از برج گفته بود که آسیب‌های جدی و عمیق این ساختمانِ غول‌آسا بر پیکره یکی از مهم‌ترین و کهن‌ترین محورهای تاریخی ایران و جهان یعنی چهارباغ اصفهان به‌عنوان ستون فقرات نظام شهرسازی عهد صفوی جدی است.
او با بیان اینکه در اواخر عهد صفوی و سپس قاجار و پهلوی به‌مرور ساختمان‌هایی در دو سوی مسیر چهارباغ احداث می‌شود که ارتفاع این ابنیه هرگز از سه‌طبقه بیشتر نبوده است، اظهار کرده بود: «ارتفاع شش طبقه برج جهاننما با هر متر و معیاری، کوچک‌ترین تناسبی با ابعاد بدنه چهارباغ و پهنای خیابان ندارد و حتی این ناسازگاری و بی‌قوارگی خود را در میدان دروازه دولت که عمارت بزرگی مانند شهرداری مرکزی اصفهان را هم دارد، به رخ می‌کشد.»
این استاد دانشگاه معتقد بود اولویت دادن به مناسبات کاسب‌کارانه و تراکم تجاری هرچه بیشتر، باعث شد تا این حجم عظیم از آجر و بتن در بدنه چهارباغ سر به فلک کشیده و در نتیجه ساختار وزنی یا بارگذاری این محور را به‌کلی خدشه‌دار کند.
به نظر او «از نظر عناصر طراحی نیز تناسب و هماهنگی معناداری بین ساختمان‌های اصیل محور چهارباغ مانند هتل جهان و مدرسه چهارباغ و این برج وجود ندارد. سازه‌های حداکثر سه‌طبقه با ایوان و رواق‌های ستون‌دار و تاق‌های لمه‌کوبی‌شده چوبی همراه با تزیینی شکیل از نرده‌های فلزی مجمرسازی شده و البته بدنه‌های سفید گچی ساختار اصیل بدنه‌سازی چهارباغ را تشکیل می‌دهند.»
نکته مهمی که این استاد معماری به آن اشاره داشته این است که طراحی ارگ جهاننما اصولا با نگاه به معماری پیش از اسلام و بر پایه کاربرد فراوان آجر و کنگره در کنار ستون و استخوان‌بندی برهنه بتنی و البته فضای سبز (بام سبز محدود) شکل گرفته است.
جهاننما دچار تغییرات در نما و منظر شهری شده است
فشار افکار عمومی و رسانه‌ها به شهرداری برای تعیین تکلیف بنایی که به قول بعضی از معماران بدقواره و ناموزون است، به خصوص قسمت جلوی ارگ جهان نما که سال‌ها بدون استفاده رها شده، هر روز افزایش می‌یافت. بارها شرکت‌های مختلفی برای ساخت هتل و سینما و کاربری‌های مختلف ورود کرده بودند، اما هر بار طرح نیمه‌کاره رها می‌شد.
تا اینکه طرح ساخت هتل با مشارکت بخش خصوصی در این قسمت از جهاننما خبرساز شد. بهمن 1401 انعقاد ساخت هتل با حضور سرمایه‌گذار در ارگ جهاننما با تمام امکانات منعقد شد.
مدیرعامل سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهرداری اصفهان در مهر سال گذشته درخصوص ساخت این هتل به رسانه‌ها گفت: «تمام متدهای روز دنیا در ساخت هتل ارگ جهاننما اجرا می‌شود، یکی از پروژه‌های مشارکتی شهرداری اصفهان را به هتل پنج ستاره جهاننما اختصاص دادیم.»
مدیرعامل سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهرداری اصفهان با تأکید بر اینکه از بهمن سال 1401 فعالیت‌های ساختمانی و اجرایی این هتل آغاز شده اضافه کرد: «مدت قرارداد احداث هتل پنج‌ستاره ارگ جهاننما ۶۰ ماه است که امیدواریم با توجه به علاقه‌مندی سرمایه‌گذار به پایان هرچه سریع‌تر پروژه، این هتل به‌زودی تکمیل شود و در اختیار عموم مردم قرار گیرد.»
بعدازآن فعالیت عمرانی داخل برج و هتل به آرامی انجام می‌شد و بارقه امید را برای تعیین تکلیف این سازه سرد بیشتر می‌کرد. اما تغییرات بنا و نمای ساختمان با شروع عملیات عمرانی در بیرون آغاز شد. گوشه‌های برج که برش‌های خاصی داشت و فرورفتگی‌ها، همگی تخریب شد و نما و برش‌های آجری ساختمان به سمت ساده شدن رفت و این قسمت‌ها کاملا پوشیده شد.
حالا اگر رهگذران از کنار ارگ جهاننما بگذرند، اختلاف تغییر نما و معماری را نسبت به قسمت پشت ارگ به‌وضوح می‌بینند. به همین دلیل برخی انتقادها برای تغییر نمای برج جهاننما شروع شد و سؤالاتی مطرح شد که چرا این اتفاق افتاده است. برخی منتقدان اعلام می‌کردند که تنها ویژگی برج جهاننما معماری خاص آن بوده است که مربوط به دوره سلجوقی است. به همین دلیل سؤالاتی مبنی بر اینکه آیا این تغییرات با مجوزهای لازم انجام شده است، این تغییرات با حساسیت انجام می‌شود یا قرار است در آینده معضل جدیدی به شهر اضافه کند و آیا شهرداری برای تعیین تکلیف بنایی که شبیه غده‌ای در میدان اصلی شهر بوده، نگاهی اغماضی به سرمایه‌گذار داشته است، مطرح شد.
همه تغییرات قانونی و طبق ضوابط انجام شده است
برای بررسی موضوع به سراغ وحید مهدویان معاون سابق شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان رفتیم. او معتقد است، تبدیل ساختمان ارگ جهاننما به هتل پنج‌ستاره ازجمله پروژه‌های مفید برای اصفهان با مشارکت بخش خصوصی و سرمایه‌گذاری ۳۰ هزار میلیارد ریالی آغاز شده و پیشرفت خوبی هم داشته است و تا خرداد سال آینده به مرحله مناسبی از پیشرفت خواهد رسید و می‌توان برای اسکان مسافران در نوروز ۱۴۰۴ روی آن حساب باز کرد.
او با بیان اینکه مساحت این هتل ۳۲هزار مترمربع معادل یک‌سوم بنای کلی ارگ جهاننما بوده و موقعیت آن روبه‌روی ساختمان مرکزی شهرداری اصفهان است، گفت: هتل مورد اشاره درنهایت ۱۸۰ اتاق خواهد داشت و در بالاترین طبقه دارای اتاق و سوئیت‌های برخوردار از تشریفات و خدمات ویژه (CIP) خواهد بود.
بنا به گفته معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان، برخی قصد داشتند این مکان را به مرکز تجاری یا دیگر کاربری‌ها تبدیل کنند، اما استفاده از آن به‌عنوان هتل با توجه به کمبود هتل مناسب در شهر، بهترین انتخاب بود.
او در پاسخ به سؤال «اصفهان‌زیبا» که آیا تغییرات صورت‌گرفته در هتل جهاننما با مجوزات قانونی است گفت: همان‌طور که می‌دانید، ساختمان متروکه جهاننما که سال‌ها بلاتکلیف مانده بود، بر اساس تصمیم مدیریت شهری و توجه به مسئله بازآفرینی شهری و کمبود هتل در اصفهان، مجوز احداث هتل برای آن صادر شد.
او با تأکید بر اینکه تمام تغییرات منظر شهری و تغییرات داخلی و نمای ارگ جهاننما در قسمت هتل با مجوزات قانونی از مراکز ذی‌صلاح و اسناد آن موجود است، گفت: جلسات متعددی برگزار شد و چندین مرتبه اصلاحات بر طرح‌های ارائه شده انجام شده است. قرار شد هتل جهاننما به‌سادگی کامل برسد، نما ساده‌سازی شود و کنگره و قلعه نماها و آن ساختمان حجیم، کاهش پیدا کند.
مهدویان با اشاره به اینکه فضایی به نمای هتل اضافه نشده است، افزود: آرام‌سازی و ساده‌سازی و تواضع برای ساختمان لازم بود تا در میدان جلوه بهتری داشته و به لحاظ معماری با معماری اصیل ایرانی همخوانی داشته باشد. کنگره‌های حاشیه بنا که حذف شده، نمادی از معماری ایرانی نیست و صرفا طرحی است که از سمت طراح داده شده است. سعی شد تا لبه‌های تیز گرفته شود و با یک ساختمان آرام و ساده جلب‌توجه کند.
او با اشاره به معماری آرام و ساده ساختمان شهرداری مرکزی در میدان امام حسین گفت: این ساختمان با یک معماری سبک خودش را با میدان همراه کرده است. در بازسازی این هتل هم باید این تورفتگی و بیرون‌زدگی‌ها که همخوانی خوبی با میدان نداشت، اصلاح می‌شد. معماری داخلی برای فضاهای اقامتی هم قطعا باید اتفاق می‌افتاد و تمام تغییرات با مجوز انجام شده است.
او با تأکید بر حضور مدیرکل میراث در محل هتل و بازدید از نحوه بازسازی و طراحی بنا گفت: نقطه نظرات دوستان در محل گرفته شده است.
مهدویان در پاسخ به این سؤال که آیا شهرداری نگاه اغماضانه به هتل و سرمایه‌گذار داشته است گفت: این پروژه یکی از پروژه‌های مهم شهر و برای شهرداری مهم است. اصولا نگاه شهرداری به‌صورت یک نگاه معمولی نیست. شهرداری و میراث و مسئولان شهری خارج از سیکل اداری و نه خارج از قانون، به پروژه نگاه کرده‌اند تا کارها با سرعت بیشتری انجام شود.
او با تأکید بر اینکه هیچ اقدام غیرقانونی انجام نشده است، ادامه داد: بالای سه‌هزار میلیارد تومان برای این طرح سرمایه‌گذاری صورت گرفته است و با توجه به کمبود هتل در اصفهان، باید نگاه ویژه‌ای به این طرح اتفاق می‌افتاد.
تأییدها و مجوزهای آتش‌نشانی، ایستایی سازه، نما و منظر شهری در این هتل خارج از بروکراسی معمول انجام شده، اما همه بر طبق قوانین شکل گرفته تا سرعت بیشتری به کار داده شود. در خصوص طراحی و بازسازی این هتل بیش از هشت بار با صاحب‌نظران و معماران صحبت شده و طرح‌های مختلف مقایسه شده است تا با سرعت زیادی این هتل 5 ستاره و با کیفیت در بهترین جای اصفهان به مسافران خدمت‌رسانی کند.
شهرداری در هتل جهاننما مشارکت دارد
مهندس علیرضا خیام، کارشناس اقتصادی سازمان سرمایه‌گذاری شهرداری اصفهان با تأکید بر اینکه ساختمانی که 30 سال بلااستفاده بوده، امروز تعیین تکلیف شده است، گفت: قرار است این ساختمان با احداث هتل، با مردم آشتی کند. سرمایه‌گذار با سرمایه‌ای بالغ‌بر سه‌هزار میلیارد تومان و شهرداری با هزار میلیارد تومان در این هتل سرمایه‌گذاری کردند.
او با تأکید بر اینکه شهرداری هتل را نفروخته و مشارکت کرده است، افزود: شهرداری مالکیت دارد و 25 درصد در این هتل شریک است. شهرداری یک ریال در این هتل هزینه نمی‌کند و سرمایه‌گذاری هزارمیلیاردی شهرداری در ساخت هتل، شامل ارزش سازه هتل و ارزش ملک و هزینه صدور پروانه است.
خیام هم با تأکید بر انجام تغییرات در داخل و خارج ساختمان هتل بر اساس ضوابط شهرسازی گفت: تمام اتفاقات با مجوز انجام شده است و هیچ کار غیرقانونی رخ نداده است. این هتل 5 ستاره با ظرفیت 180 اتاق یکی از سرمایه‌گذاری‌های مناسب شهردار است که در آینده آورده مناسبی برای شهرداری خواهد داشت.
او با اشاره به اینکه باید نیمه‌پر لیوان را ببینیم، گفت: یک ساختمان نیمه‌کاره بعد از 30 سال تعیین‌تکلیف شده و در حوزه هتل‌سازی که یکی از کمبودهای اصفهان است، سرمایه‌گذاری انجام شده است.
به نظر می‌رسد قرار است ساختمانی که سال‌ها یک وصله ناجور برای یکی از میادین اصلی شهر بوده، به سرانجامی نیکو برسد و هتلی متناسب با معماری میدان و محور تاریخی چهارباغ سر از آن برآورد. امید است این پروژه طبق قول‌های داده‌شده سال آینده پذیرای مهمان باشد و به‌گونه‌ای پیش برود که به سرانجامی نیکو ختم شود.
