به گزارش اصفهان زیبا؛ مسجد یکی از ارکان مهم جامعه اسلامی است؛ آن هم نه فقط برای انجام امور عبادی، بلکه می‌تواند پایگاهی قوی برای رفع نیازمندی‌ها و مشکلات هر محله باشد.
با توجه به کثرت مساجد در شهرهای بزرگ و وجود حداقل یک مسجد در هر محله، اگر کارکردهای مسجد به‌درستی تعریف و اجرایی شود، بار بزرگی از دوش مدیریت شهری در بسیاری مسائل برداشته می‌شود؛ به‌عنوان مثال اختلافات محلی و حتی خانوادگی که به‌راحتی با پادرمیانی و رسیدگی پیش‌نماز و هیئت‌امنای مسجد می‌تواند حل شود یا بسیاری امور آموزشی و فرهنگی که حداقل در سطح مقدماتی در مسجد انجام‌شدنی است.
اما برای رسیدن به نقطه مطلوب باید دید الان کجای مسیر هستیم؟ نقاط ضعف کجاست؟ برای رفع موانع چه باید کرد؟ در این مسیر بنا داریم به سراغ مساجد مختلف و فعالان آن برویم و نظرات آن‌ها را جویا شویم.
مسجد امام سجاد(ع) در محله بهارانچی خیابان آتشگاه از مساجد معروف و باسابقه منطقه غرب اصفهان است. هم دسترسی این مسجد بسیار خوب است و هم در منطقه پررفت‌وآمد، نبش دو خیابان اصلی و فرعی قرار دارد و به‌تازگی بازسازی شده و فضای تمیز و منظم و دل‌چسبی دارد.
فرش‌های خاص مسجد که یکدست و یکرنگ است، به آراستگی فضا کمک کرده. قفسه‌های قرآن و ادعیه که در ستون‌ها تعبیه شده، از به‌هم‌ریختگی و شلوغی فضا کاسته و باعث شده دورتادور مسجد فضای کافی برا نشستن و تکیه‌دادن باشد. میز و صندلی‌های نماز هم مرتب در سمت چپ صفوف چیده شده است.
درِ ورودی خانم‌ها و آقایان کاملا مجزاست؛ به شکلی که خانم‌ها از در پشتی و آقایان از در جلویی که ورودی اصلی است، تردد دارند. در اوقات معمولی، یک‌سوم مسجد برای نماز پر می‌شود و نمازگزاران هم از همه سنین هستند. هم سنین بالا دیده می‌شوند، هم خانم‌های جوانی که با بچه‌هایشان آمده‌اند، هم جوانان و نوجوانان.
به گفته محسن کیانی، مسئول پایگاه بسیج مسجد امام سجاد (ع)، استقبال جوانان و نوجوانان از برنامه‌های مسجد زیاد است. شاید به دلیل اینکه مسئولیت بخش‌های فرهنگی و حتی کارهای مهم و سنگین به جوانان هجده‌نوزه‌ساله سپرده شده است. مسجد فضای خوب و بزرگی دارد و پاسخگوی برنامه‌های عبادی محله است؛ اما برای امور فرهنگی نه.
کیانی می‌گوید: «یکی از مشکلات ما نداشتن فضای کافی و مناسب است. برای فعالیت‌های ورزشی و فرهنگی ظرفیت بسیار خوبی وجود دارد؛ یعنی هم نیروی اجرایی داریم و هم مخاطب؛ اما مکان کم است. مجبوریم برای بعضی برنامه‌ها خارج از محله برویم؛ مثلا برای کلاس‌های ورزشی به ورزشگاه‌هایی که گاهی فاصله زیادی دارد برویم یا چون فضای غیرمسجد کم است، برای فعالیت‌های خواهران محدودیت زیادی داریم.»
این فعال فرهنگی تأکید می‌کند: «مسجد ما ظرفیت برای فعالیت بیشتر را دارد. الان چند نفر مدرک دکتری داریم که با بچه‌ها دروس مختلف مثل ریاضی و زبان کار می‌کنند یا کلاس‌های مشاوره تحصیلی و خانوادگی دارند. حدود ده روحانی داریم که می‌توانند مباحث احکام، اخلاق، مباحث سیاسی روز را برای نسل جدید باز کنند؛ اما باز هم محدودیت مکان داریم.»
به گفته مسئول بسیج محله بهارانچی، مسجد امام سجاد(ع) نیز مخاطبانی از گروه‌های مختلف، از دختر و پسر و از ابتدایی تا سنین خیلی بالا دارد. جلسات هفتگی قرآن، نهج‌البلاغه و ادعیه برگزار می‌شود؛ حتی بازی‌های مناسب برای بچه‌های دبستان هست؛ ازجمله پینگ‌پنگ و بازی‌های رایانه‌ای و هیئت دانش‌آموزی نیز هر هفته برقرار است.
جلسات قبل از ازدواج برای جوانان بالای هجده سال هر هفته منزل یکی از اعضا برگزار می‌شود، رسیدگی به نیازمندان محل و حتی محله‌های هم‌جوار انجام می‌شود، قرض‌الحسنه شهید بهشتی‌نژاد وابسته به مسجد، با نزدیک به ۲۵ سال سابقه جنب مسجد فعالیت دارد، برنامه ثابت والیبال و کوه گشت هر هفته برگزار می‌شود وبرنامه‌های مناسبتی هم که برای عید غدیر، محرم و صفر، جاماندگان اربعین، دهه فاطمیه برقرار است.
کیانی درمورد فعالیت هیئت‌امنا برای رفع مشکلات محل، می‌گوید: «بهارانچی چون محله قدیمی و بومی است، هیئت‌امنا را مثل کدخدای محل می‌بینند. مراجعات محل در زمینه اختلافات یا طلاق، مشکلات زمین و مسکن و از این طیف مسائل از طریق مراجعه به هیئت‌امنا حل می‌شود. شاید عنوان شورای حل اختلاف نداشته باشد؛ اما مورد اعتماد اهل محل هستند و همان وظایف را انجام می‌دهند.»
پیش‌از این در صحبت با مهدی آقاجانی، معاون سازمان ورزش و جوانان اصفهان، گفتیم که در حال حاضر مسجدی می‌تواند موفق باشد و گوی سبقت را از رقبایی مثل شبکه‌های ماهواره‌ای و مجازی بگیرد که صبح تا شب باز بوده و پذیرای گروه‌های مختلف باشد. اما در مسجد بهارانچی با وجود همه فعالیت‌ها بازهم درِ مسجد همان ساعات نماز واجب تا نهایتا یکی‌دو ساعت بعد از نماز باز است. بعد از آن مسجد بسته می‌شود و فعالیت‌ها به پایگاه بسیج که در محوطه خارج از مسجد است منتقل می‌شود.
یک دلیل مهم این است که به نظر می‌رسد هرچند همکاری خوبی بین بسیج و امام جماعت و هیئت‌امنا وجود دارد؛ اما مسجد و امام جماعت خود را مسئول امور فرهنگی نمی‌دانند و این مهم کاملا به نهاد بسیج سپرده شده است.
دلیل مهم دیگر، همان نبود فضای کافی و جدای از فضای اقامه نماز است؛ به‌عنوان‌مثال گلایه یکی از خانم‌های اهل محل از نبود فضای بازی و مهدکودک برای کودکان است. اینکه خانم‌های بچه‌دار دوست دارند در نماز جماعت و فعالیت‌های مسجد حضور داشته باشند و از سوی دیگر هم می‌خواهند فرزندانشان از همان کودکی با مسجد انس داشته باشند؛ اما این شرایط مهیا نیست؛ چون سروصدای بچه‌ها مزاحم نمازگزاران است و از طرف دیگر فضایی هم برای بچه‌ها و دایرکردن مهدکودک وجود ندارد.
محسن کیانی یکی دیگر از مشکلات را آمادگی‌نداشتن خادم مسجد می‌داند. اینکه خادم نمی‌تواند به مدت طولانی بازبودن مسجد و خدمات‌رسانی را مدیریت کند؛ چون یکی از مشکلات مهم، بحث امنیت مسجد و امکانات آن است و عملا مسئولیت همه‌چیز با خادم است. به نظر او، این دو مسئله نیاز به دو خادم را در هر مسجدی تقویت می‌کند.
او می‌گوید: «خادم فقط مسئول باز و بسته‌کردن درِ مسجد نیست؛ باید حواسش به همه‌چیز، به‌خصوص اقلام موجود و امکانات مسجد هم باشد؛ چون بازخواست می‌شود. اگر دو خادم شیفتی حضور داشته باشند و مدیریت فیزیکی مسجد را داشته باشند، کار مدیریت فرهنگی راحت‌تر می‌شود.»
این فعال فرهنگی یکی دیگر از مشکلات را کمبود بودجه می‌داند؛ همان معضل مهم و همیشگی در مسیر کار فرهنگی. کیانی می‌گوید: «ما هدفمان کسب درآمد نیست و برای جذب بچه‌ها به مسجد مجبوریم یک‌سری هزینه‌ها را نگیریم یا با هزینه خیلی کمتر از بقیه جاها کار را پیش ببریم؛ برای همین نیاز به پشتیبانی داریم. بهتر است در محله‌هایی مثل ما آن بومی‌بودن حفظ شود و نیازی نباشد به محله‌های دیگر برویم؛ چون همین یکدل‌بودن و حضور اهل محل در یک جا مهم است.»
بعد از این گفت‌وگو، به سراغ پیش‌نماز مسجد امام سجاد(ع) آقای محسن بهشتی‌نژاد رفتیم و مکالمه کوتاهی با ایشان انجام شد.
بهشتی‌نژاد توضیحات کوتاهی راجع به سابقه فعالیت مسجد از پیش از انقلاب و زمان جنگ و کمک‌های پشت جبهه دادند. جلسات دعا و تفسیر و شرح نهج‌البلاغه، کمک‌های مردمی و فعالیت‌های خدماتی که شاید در حد ایدئال نباشد؛ اما قابل‌قبول است. در رابطه با فعالیت‌های فرهنگی به مسئول بسیج خواهران و برادران و در رابطه با امور اجرایی و خدماتی هم به دو نفر از اعضای فعال هیئت‌امنا ارجاع دادند.
او در رابطه با فعالیت مسجد و حل معضلات محل و مشکلات اهالی می‌گوید: «در این زمینه مسجد چندان فعال نبوده است. البته اگر مراجعه‌ای از طرف اهالی برای رفع مشکلات و اختلافات بوده مسجد برای رفع آن تلاش کرده است؛ اما اینکه خود ابتدا وارد چنین موضوعاتی شود، خیر؛ دنبال این مسائل نبوده است.»
پیش‌نماز مسجد امام سجاد(ع) به درخواست دادگستری که خواهان فعالیت مسجد برای ایجاد مصالحه بین افراد بوده است نیز اشاره می‌کند که به دلیل گستردگی امور در این زمینه و اشتغال و کمبود وقت امام جماعت از قبول چنین وظیفه‌ای خودداری کرده‌اند.با توضیحات داده‌شده و با در نظر گرفتن همه اقدامات مثبتی که در این مسجد شاهد هستیم، هنوز هم می‌توانیم به بهره‌وری بیشتر مردم از بستر مسجد امیدوار باشیم.
