به گزارش اصفهان زیبا؛ یک تجربه در شاخه «گردشگری آهسته» هدیه‌ای است که مجموعه تخت‌فولاد با مجموعه رویداد «تکیه‌گرد» برای گردشگران اصفهان تدارک دیده است.
فردا، پنجشنبه 13 اردیبهشت، علاقه‌مندان می‌توانند «تکیه خاتون‌آبادی» را در قالب یک تور گردشگری تماشا کنند. هدف از این رویداد هم توجه به جزئیات و زیبایی‌های این گوشه ارزشمند اصفهان است؛ رویدادی که هم برای غیراصفهانی‌ها می‌تواند جذاب باشد و هم برای شهروندان کهن‌شهر اصفهان
اصفهان را باید آرام ببینید، سر صبر با طمأنینه گوشه و کنارش را تماشا کنید و داستان‌های ناگفته‌اش را بشنوید؛ این کهن‌شهر متنی است که فرامتن‌های بسیاری دارد و کشف این ماجراهاست که حلاوت اصفهان‌گردی را دوصد چندان می‌کند.
مجموعه تخت‌فولاد طی برنامه‌های مختلف گردشگری‌اش سعی کرده «شهروندگردشگران» یا «گردشگران» اصفهان را به یک تجربه گردشگری آهسته (Slow Tourism) دعوت کند. این شاخه از گردشگری این روزها طرفدار زیادی دارد و مخصوصابرای شهروندان شهرهای تاریخی غنی مثل رم، پراگ، پاریس و البته اصفهان، روشی جذاب برای لذت بردن از میراث فرهنگی پرتعداد و غنی‌شان محسوب می‌شود.
در این شاخه از گردشگری توجه به فرهنگ‌ها و درک روح مکان‌ها و جزئیات ارزشمندشان مدنظر قرار می‌گیرد و به‌دوراز شتاب‌زدگی‌های معمول، بر احساس و درک گردشگر از فضا و زمان تأکید می‌شود. به عبارتی، دیگر خبری از لیست‌هایی که گردشگران معمولا در دست دارند و باید یکی‌یکی جاذبه‌ها را ببینند و تیک بزنند، نیست. در این نوع از گردشگری، کیفیت جای کمیت را می‌گیرد. به عبارت روشن‌تر قرار نیست اصفهان را در یک روز ببینید؛ قرار است گوشه‌ای جذاب از اصفهان را با دقت درک کنید؛ گوشه ارزشمندی که این بار، تکیه خاتون‌آبادی تخت‌فولاد است.
هدف از برگزاری «تکیه‌گرد» چیست؟
مدیر مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت‌فولاد در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» درباره جایگاه این مجموعه تصریح کرد: «اصفهان به لحاظ برخورداری از ظرفیت‌هایی در حوزه تاریخی، گردشگری و هنر بسیار غنی است. یکی از پهنه‌های تاریخی و گران‌مایه شهر اصفهان که هم جنبه تاریخی و معماری دارد و هم از وجوه مذهبی و تمدنی برخوردار است، مجموعه تخت‌فولاد است؛ سرمایه عظیمی برای اصفهان که در درون خودش جاذبه‌های گردشگری بسیاری دارد و اگر بخواهیم به همه آن‌ها بپردازیم، کار آسانی نیست.»
ابراهیم عمرانی در پاسخ به اینکه رویداد تکیه‌گرد با چه هدفی طراحی و اجرا می‌شود، بیان کرد: «تکیه‌گرد با تمرکز بر جاذبه‌های گردشگری تاریخی، معماری و زیارتی تکایای تخت‌فولاد طراحی شده است. قصد این بود تمرکز جغرافیایی ظرفیت‌های گردشگری، معماری و هویت تاریخ تمدنی تکایا عرضه شود. به‌صورت فصلی بر روی یکی از تکایای تخت‌فولاد تکیه‌گرد متمرکز می‌شود و سعی بر این است از تکایای در این رویداد گردشگری معرفی شود که کمتر دیده شده است و این فرصت برای مردم فراهم شده که بتوانند در این تکایا حضور پیدا کنند.»
او ادامه داد: «تکیه خاتون‌آبادی از آن دسته تکایایی است که کمتر دیده‌شده و بسیار غنی است. درواقع تکیه‌گرد سفر می‌کند به لایه‌های پیدا و پنهان تکایای تخت فولاد، در تکیه‌گرد خرده‌روایت‌ها و قصه‌های تاریخی تکایا بیان می‌شود.»
در تکیه‌گرد چه تجربه‌های متفاوتی خواهید داشت؟
از مسئول روابط‌عمومی تخت‌فولاد درباره نحوه برگزاری رویداد تکیه‌گرد و چرایی انتخاب تکیه خاتون‌آبادی پرسیدم. زهرا ترکی در پاسخ به «اصفهان‌زیبا» توضیح داد: «ازجمله ابنیه‌ای که با وجود اهمیت تاریخی کمتر موردبررسی و توجه قرار گرفته تکایا هستند. تجمع تکایا در تخت‌فولاد موجب شده این آرامستان نسبت به دیگر آرامستان ها متمایز باشد و نقش گردشگری آن نیز به نسبت پررنگ‌تر شود. اگرچه تکایا در طول تاریخ کاربری آن‌ها تغییر پیدا کرده، همچنان به حیات خود ادامه داده‌اند.»
ترکی ادامه داد: «تکایا در تخت‌فولاد گاهی محل اقامت علما و تدریس این بزرگان و همچنین محل برگزاری مراسم مذهبی بوده است که بعدها به محل دفن این بزرگان تبدیل شده و برای آن‌ها مقابر ساخته شده است. افراد زیادی از تخت فولاد دیدن کرده‌اند، اما دیدن کامل برخی از تکایا ممکن نبوده است. این بار قصد این است که این تکایا از جنبه‌های مختلف مورد بازدید قرار گیرند و وجوه معماری، تاریخی، فرهنگی و گردشگری‌شان دیده شود.»
از ترکی درباره وجوه تمایز تکیه خاتون‌آبادی پرسیدم و او روند برگزاری رویداد را این‌گونه توصیف کرد: «در برنامه تکیه‌گرد به معرفی گنبد زیبای تکیه خاتون‌آبادی و همچنین اتاق قالب مرمت گنبد، کنج‌نویسی‌ها و یادگار‌نویسی‌های خطاطان معرفی و گمنام پرداخته می‌شود؛ همچنین معرفی محراب این تکیه را در برنامه داریم که در دیگر تکایا وجود ندارد و این تنها تکیه‌ای است که محراب با تزئینات مقرنس در آن دیده می‌شود. معرفی چله‌خانه تکیه خاتون‌آبادی که محل عبادت و دفن جد مادر شهید آیت‌الله بهشتی بوده است هم بخش دیگری از رویداد است.»
به روایت زهرا ترکی، در بخش دیگر تکیه‌گرد به معرفی تکیه آغاباشی که توسط یک دالان به تکیه خاتون‌آبادی متصل است پرداخته می‌شود. او از همه علاقه‌مندان دعوت کرد که پنجشنبه 13 اردیبهشت از ساعت 16 تا 19 به محل خیابان مصلا، خیابان واله، تکیه خاتون‌آبادی مراجعه کنند و مهمان تخت‌فولاد برای بازدید از تکیه خاتون‌آبادی و آشنایی با مشاهیر آن باشند.
در پرونده ثبت ملی تکیه خاتون‌آبادی چه می‌بینیم؟
نام «تکیه خاتون‌آبادی» به‌عنوان یک اثر فرهنگی تاریخی در فهرست میراث ملی ایرانیان به ثبت رسیده و نامه ثبت ملی‌اش با امضای سید محمد بهشتی، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی کشور و جلیل گلشن، معاون وقت پژوهشی سازمان منتشر شده است. در بخشی از این نامه ذکر شده: «قدمت صفویه، موقعیت جغرافیایی: استان اصفهان، اصفهان، شمال غربی تخت‌فولاد، جنوب کوی مخابرات و شرق خیابان مصلا، نزدیک قبر بابافولاد به شماره 9068 در تاریخ 10/3/1382 در فهرست آثار ملی ثبت شد.»
در بخش دیگری از پرونده درباره تاریخچه بنا آمده: «تکیه خاتون‌آبادی از آثار دوره شاه سلطان حسین صفوی بوده و به نام میرمحمد اسماعیل خاتون‌آبادی متوفی سال 1116ه.ق است؛ از کسانی که در این تکیه به خاک سپرده شده‌اند، می‌توان به میرزا شکرالله منعم، سید محمدصادق موسوی خواجویی، میرسید محمد و میرمحمداسماعیل مرشد اشاره کرد.»
در قسمت مشخصات بنا که بخشی از پرونده ثبت ملی است هم ذکر شده: «تکیه دارای پلان مستطیل است و به‌مرور به عرصه آن افزوده شده. در قسمت فربی دو آشکوبه است و در قسمت آشکوبه دوم گنبدی افراشته وجود دارد که در نوع خود در تکایای تخت‌فولاد کم‌نظیر است و بر آن تاریخ 913 ه.ق دیده می‌شود. در قسمت شرقی خلوت دیگری وجود دارد که به سبک گردی است و یک نیم‌طبقه سرداب‌مانند دارد که […] صحن کوچکی در میان آن موجود است. مابین این دو قسمت نیز حیاطی است که در جنوب آن شبستانی با دو طاق و چشمه وجود دارد که دارای محراب بوده است. سر در تکیه نیز از سادگی خاصی برخوردار است.»
به روایت این متن رسمی، مفصل‌ترین تزئین، کاشی‌کاری گنبد تکیه است که به روش معرق با نقوش اسلیمی سه‌بندی در زمینه کاشی فیروزه‌ای و فاقد ختایی آراسته‌شده است. گریو گنبد در قسمت بالا دارای کتیبه‌ای به خط ثلث با مضمون آیاتی از قرآن به شیوه کاشی هفت‌رنگ خشتی است و در زیر آن که بیشترین سطح گریو را پوشانده، از خط کوفی ساقه گنبدی استفاده شده است که به تسبیحات اربعه و اسامی امامان اشاره می‌کند. به روش معقلی در زمینه کاشی فیروزه‌ای کار شده و سال تعمیر آن 1319 است.
از موارد دیگر کاشی‌کاری می‌توان به نمای شمالی تکیه اشاره کرد که دارای یک لچکی بزرگ در وسط و دو پشت بغل کوچک‌تر و مربع در طرفین است و نقوش آن در قسمت بزرگ‌تر هشت و سرمه‌دان با کاشی معقلی فیروزه‌ای و خطوط بنایی اسماء‌الله و محمد و علی با کاشی سیاه است و در لچکی‌های کوچک‌تر و مربع در طرفین است. نقوش آن در قسمت بزرگ‌تر هشت و سرمه‌دان با کاشی مشکی استفاده شده و مربع‌های بالای آن دارای نقوش صابونکی ساده است.
گنبد از نوع دو پوسته وزیر آهیانه آن با کرابندی هشت شاقولی از نوع گپی پوشیده شده، حجرات صحن اول دارای مشبک‌های آجری با نقوش مربع است و محراب شبستان جنوبی با مقرنس گپی بر کار شش تخته و هفت پا تزئین یافته و طاق و چشمه اولی آن دارای آجرکاری خفته و رسته است و در میان آن صابونک‌های فیروزه‌ای به کار رفته است. در صحن دوم بیشتر نما آجری و در سرداب آن از طاق و چشمه با قوس‌های بیضوی با خیزکم استفاده شده است.
