به گزارش اصفهان زیبا؛ محوطه‌های باستانی از مهم‌ترین شواهد تمدنی بشری هستند. رازهای نهفته در این سرزمین‌های فراموش‌شده، هویت، فرهنگ و تاریخ هر منطقه را آشکار می‌سازد. محوطه‌های باستانی از ارکان مهم میراث فرهنگی هستند که حفاظت و پاسداری از آن یکی از مهم‌ترین وظایف میراثی در هر کشوری است.
«انجمن دوستداران میراث فرهنگی ینگ‌آباد» در راستای معرفی بخش‌های ناشناخته سرزمین کهن جرقویه و نیک‌آباد برای نخستین بار در شهرستان‌های محور شرقی استان اصفهان، نشستی تخصصی با عنوان «ضرورت شناخت و حفاظت از محوطه باستانی دشت جهان و پهنه باستان‌شناسی نیک‌آباد» برگزار کرد.
سه دهه پیش، استاد علی شفیعی نیک‌آبادی، جرقویه را سرزمینی ناشناخته بر کران کویر توصیف کردند. مادامی که زیرساخت و تفکری در حوزه میراث فرهنگی وجود نداشته باشد و اراده و عقیده‌ای نباشد که در این حوزه اقدامات مؤثری شکل گیرد، ما در نزدیک‌ترین نقطه به مرکز استان اصفهان به این شکل ناشناخته خواهیم ماند. شهرستان جرقویه موزه ایران‌شناسی است یا به تعبیر دیگر ایران کوچکی است که آثار پیش از اسلام از آداب‌ورسوم گرفته تا ابنیه و همچنین آثار پس از اسلام را در این شهرستان می‌توان مشاهده کرد.
گرکویه می‌تواند در حوزه میراثی یک از مهم‌ترین شهرستان‌های کشور در سطح ملی و بین‌المللی باشد؛ جرقویه‌ای که بیشترین وسعت تالاب گاوخونی، بکرترین کویرها، دریاچه نمک، آثار تمدنی و… دارد، نباید ناشناخته باشد و همچون شهرستان‌های مجاور که در این حوزه کار کردند و زیرساخت‌ها را فراهم ساختند، جرقویه نیز باید به این سمت برود.
پهنه باستان‌شناسی جرقویه و نیک‌آباد نیازمند مطالعات ویژه است!
علی شجاعی اصفهانی، عضو هیئت‌علمی گروه باستان‌شناسی دانشگاه هنر اصفهان در این نشست بیان کرد: «باستان‌شناسی برخلاف نام آن، علمی به‌روز است که نفع آن، نفع عموم است و می‌تواند فرهنگ کشور را در سطح ملی و بین‌المللی ارتقا دهد و آشکار سازد.
متأسفانه در شهرستان جرقویه و شهر نیک‌آباد هیچ‌گونه مطالعات باستان‌شناسی انجام نگرفته و این منطقه نیازمند مطالعات جدی در این حوزه است.» او با تأکید بر اینکه جرقویه و نیک‌آباد می‌تواند الگویی برای اصفهان و حتی کشور باشد، ادامه داد: «بررسی‌های سطحی و اولیه نشان می‌دهد نیک‌آباد منطقه‌ای غنی است و شاید چندین هزاره شواهد زیستی را در بر بگیرد که شوربختانه شواهد جدی ثبت و ضبط نشده است. آثار بسیاری در جرقویه وجود دارد؛ همچون تنوع قلعه‌ها، آثاری که در کوه‌ها مشاهده شده است، محوطه‌ها و… که متأسفانه شناخته نشده است. با برنامه‌ریزی می‌شود مطالعات باستان‌شناسی در این شهرستان برای یکایک آثار صورت گیرد و پس از شناسایی و مشخص کردن قدمت به مقایسه آن با دیگر شواهد باستان‌شناسی در کشور بپردازیم تا بتوانیم جایگاه حوزه جرقویه را در کشور نمایان سازیم.»
به روایت شجاعی اصفهانی، شواهد نشان می‌دهد این سرزمین غنی است و می‌تواند حرفی برای گفتن داشته باشد. بررسی‌های باستان‌شناسی حوزه زاینده‌رود و گاوخونی در شهرستان ورزنه (با قدمت هزاره پنجم تا دوران اسلامی) می‌تواند ارتباطی با شهرستان جرقویه داشته باشد و در این شهرستان نیز با توجه به موقعیت جغرافیایی آثاری مانند شهرستان ورزنه نمایان شود.علی شجاعی اصفهانی افزود: «برای دشت جهان با توجه به طرح آماده‌شده مشخص است که در ابتدا باید چه اقداماتی انجام شود؛ مهم‌ترین اقدام در حال حاضر شمع‌گذاری است تا شاکله اصلی بنا حفظ شود و وضع از این بدتر نشود و تنها جایی که نیاز به پول دارد، تهیه چوب‌ها و تیرها برای شمع‌گذاری این بناست. بنده و خانم نصیری آماده هستیم به‌صورت افتخاری نظارت این کار را عهده بگیریم و نیروی انسانی را هم که آقای شهردار قول مساعدت دادند یعنی ما برای حفظ این بنا فعلا چوب نیاز داریم.»
جرقویه باید با نام دشت‌جهان شناخته شود!
شقایق نصیری، کارشناس ارشد مرمت و تهیه‌کننده طرح مرمتی ارگ دشت جهان، در این نشست تصریح کرد: «قدمت دشت جهان با توجه به سفال‌های یافت‌شده و نظر اساتید باستان‌شناسی به دوره ایلخانان و سلجوقیان می‌رسد. همان‌گونه که اصفهان را به “نقش‌جهان” می‌شناسیم باید جرقویه را نیز با اسم “دشت جهان” بشناسیم. دشت جهان را آسیب‌های جدی تهدید می‌کند که در صورت عدم رسیدگی در زمستان آینده بسیاری از ساختارهای این بنای پرافتخار از بین خواهد رفت.»
او ادامه داد: «ترک‌های عمیق خصوصا در قسمت شمالی بنا به دلیل نشست زمین و قنات‌های اطراف و همچنین زلزله‌ای که در کتاب شفیعی نیک‌آبادی عنوان شده است، کهولت مصالح، ریختگی‌های طاق‌ها و پای دیواره‌ها، رانش و نشست زمین از آسیب‌های جدی این بنا هستند. شمع‌گذاری در اولویت اول باید انجام گیرد و در حال حاضر اقدامی حفاظتی است. برای یک حفاظت پایدار نیاز است پشت‌بند طراحی و اجرا شود تا بتوان این بنا را حفظ کرد.» به روایت او پر کردن پای دیواره‌ها و تقویت پی‌های ساختمان از اقدامات حفاظتی دیگری است که در بلندمدت باید اجرا شود و نکته مهم این است که به دلیل کهولت مصالح و عدم توانایی برای سقف زدن به‌ویژه در قسمت شمالی بنا باید پوششی حفاظتی در قسمت شمالی و میانی نصب شود. با توجه به‌واقع‌شدن بنا در دشت، می‌بایست تعیین حریم شود و با دیواری ساده که منظر بنا را مخدوش نکند محوطه بنا با دشت جدا شود. نصیری ادامه داد: «قبل از شناخته شدن بنا و حضور گردشگر باید زیرساخت‌ها در این محوطه آماده و اقدامات حفاظتی انجام شود. متأسفانه راه دسترسی برای این ارگ وجود ندارد که می‌طلبد راه دسترسی جداگانه برای بنا اجرا شود و با نورپردازی در شب به‌وسیله سلول‌های خورشیدی کوچک امنیت شب را در این بنا تأمین کرد. دشت جهان می‌تواند یک بناموزه باشد و در جرقویه بنای خاصی است که می‌تواند معماری کلیت منطقه را به بازدیدکنندگان نشان دهد.»
جرقویه؛ سرزمین مادها
یدالله میرزایی، استاد دانشگاه اصفهان، سخنران دیگر مراسم بود که تأکید کرد: «هویت یک رکن بسیار مهم برای ادامه زیست است. اهمیت داشتن هویت زمانی مشخص می‌شود که درد بی‌هویتی احساس شود. می‌بینیم که کشورهای همسایه ایران که هویتی ندارند یا هویت آنان بسیار ناچیز است، برای فرار از بی‌هویتی شروع به جعل تاریخ و استفاده از تاریخ، فرهنگ و مفاخر ایران کرده‌اند و در حال هویت‌سازی هستند. اگر ارث با ارزشی از پدرانمان به ما رسیده باشد، در گاوصندق نگهداری می‌کنیم و آن را در دسترس قرار نمی‌دهیم، چگونه میراث فرهنگی خود را چه ملموس و چه ناملموس برایمان هیچ اهمیتی ندارد، کدام آدم عاقلی چنین کاری می‌کند!»
او افزود: «نابودی آثار ملموس را می‌توان به چشم دید، اما نابودی آثار ناملموس قابل مشاهده نیست و مشخص نیست که در حال نابودی است و اصلا متوجه نیستیم که جوانان ما از گویشی که ما داریم و از مفاخر ما محسوب می‌شود، گریزان‌اند یا بلد نیستند. مسن‌ها که بروند و میان‌سال‌ها، از این گویش تنها یک نام خواهد ماند و جوانان می‌گویند پدران ما این گویش را داشته‌اند یا در عرصه‌های دیگر چون گیاه‌شناسی، سنت‌ها، آیین‌ها، داستان‌ها و… این‌ها فرهنگ و هویت ما هستند و باید شناخته شوند.»
علی شفیعی نیک‌آبادی، پژوهشگر تاریخ و فرهنگ جرقویه نیز در این مراسم تصریح کرد: «بنده نزدیک چهار دهه جوانی و عمر خود را برای معرفی و شناساندن جرقویه صرف کردم و همواره آرزوی من این بود میراث فرهنگی جرقویه شناخته و معرفی شود. گفته‌ها و نقل‌های قدیمی می‌تواند مورد توجه باستان شناسان به‌عنوان راهنما قرار گیرد. شخصی به نام میرزا نصرالله زارعان نیک‌آبادی که ساکن دهاقان بوده و در روزگار خود نسبت به فلسفه، تاریخ، ریاضی و… مطالعات و سوادی داشته است، نقل می‌کند که در کتاب‌های کهن خوانده است آبادی‌هایی که پسوند (ان) دارند همچون دشت جهان، پیکان، آذرخواران، سیان و… منتصب به روزگار کیانیان (مادها) هستند.»
او افزود: «بنده عقیده دارم مادپارتاکنا همین جرقویه است. دشتی در جنوب نیک‌آباد وجود دارد به نام “ماه پر” که بقایای یک شهرک باستانی است که ویران شده است، من “ماه پر” را کوتاه‌شده مادپارتاکنا می‌دانم. هردوت نیز گفته است مادپارتاکنا در جنوب زاینده‌رود است و زاینده‌رود در شمال آن روان است، در جنوب شرقی اصفهان امروزی قرار داشته و با پارس هم‌مرز بوده است که این شواهد تاریخی در جرقویه صدق می‌کند. در جای دیگر می‌توان به قلعه میرحیدر در پیکان اشاره کرد، مردم پیکان قدیم نقل می‌کردند که حضرت سلیمان برای حفاظت از کوه محمد نوجوان اژدهایی فرستاد؛ بعد این گفته را در کتاب حمزه اصفهانی پیگیری کردم، نوشته کوه سرخی بین اصفهان و پارس است که اژدهایی برآن مسلط بود و کی‌خسرو با سپاهیان خود آن را نابود کرد که ویژگی‌هایی که برای این کوه آورده شده است با کوهشید پیکان مطابقت دارد.»
شفیعی تأکید کرد: «با این اوصاف می‌بایست مطالعات دقیقی روی جرقویه و نیک‌آباد انجام شود تا تاریخ واقعی آن آشکار شود. لازم به ذکر است که بنده معتقدم نام دشت جهان یک نام کهن و متعلق به قبل از اسلام و عصر ساسانیان است.»
طرح‌های تشویقی باید به کمک مرمت ابنیه تاریخی بیایند!
حجت‌الله ذکاوتمند، کارشناسان میراث فرهنگی، در این نشست تأکید کرد: «دشت جهان باید متولی داشته باشد که بهترین متولی آن نیز شهرداری است. امیدواریم شهردار محترم با کمک فرماندار محترم شهرستان اقدامات قانونی را در این زمینه انجام دهند. نکته دیگر اینکه شهرداری و شورای شهر طبق قانون می‌توانند در حوزه میراث‌فرهنگی و مرمت ابنیه مساعدت داشته باشند. متأسفانه مرسوم است که ملکی خریداری شود و بعدازآن شهرداری و شورا برای آن هزینه کنند؛ درصورتی‌که اگر شخصی مرمتی را آغاز کرد باید شورای شهر با طرح‌های تشویقی مصوب به کمک آن شخص برود؛ چراکه اگر گردشگری وارد شهر شد، اسم شخص مطرح نیست و نام شهر به‌عنوان یک مقصد گردشگری مطرح می‌شود.»
ثبت وقایع تاریخی موردتوجه قرار گیرد!
مجتبی شفیعی، از اعضای انجمن دوستداران میراث فرهنگی ینگ‌آباد نیز در ادامه پیشنهاد کرد: «با توجه به کمبود منابع و بودجه‌های دولتی بهتر است انجمن به کمک دانشگاه به سمت ثبت وقایع تاریخی و آثار تاریخی برود؛ منظور اینکه نقشه ابنیه، تصویربرداری از آن‌ها و… انجام شود تا اگر بر اثر گذر زمان اتفاقی برای یک بنا رخ دهد، تصاویر و نقشه‌های آن برای آیندگان به یادگار مانده باشد؛همان کاری که استاد شفیعی در موقعیت زمانی که همه به دنبال زندگی مدرن و تخریب آثار تاریخی بودند و تفکری برای حفظ میراث فرهنگی وجود نداشت، انجام دادند.»
خیرین آستین بالا بزنند!
محمدحسین فرقانی، عضو شورای بخش جرقویه، در ادامه بیان کرد: «توپ را نمی‌شود در زمین دیگری انداخت و با یک جلسه هم نمی‌شود مشکلات را حل کرد؛ می‌بایست همه افراد جامعه اعم از فرماندار محترم، اداره میراث‌فرهنگی، خیرین محترم و… دست به دست هم دهند و فرهنگ‌سازی انجام شود تا همه به‌خصوص بخش خصوصی، خیرین و کسانی که درآمد دارند، در بحث معافیت مالیاتی و… وارد این عرصه شوند و مساعدت کنند.
خیرین باید بدانند هزینه‌کردن در این عرصه ماندگار خواهد بود.» علی شفیعی، نایب‌رئیس انجمن دوستداران میراث فرهنگی ینگ‌آباد نیز گفت: «عدم اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی سبب شده است حوزه میراث‌فرهنگی ناشناخته باشد؛ به همین دلیل است که خیرین هم تمایلی برای کمک ندارند و می‌طلبد در این زمینه روشنگری کرد و الحمدلله نیک‌آباد خیرین بسیاری دارد که می‌توانند هویت و فرهنگ خود را احیا کنند؛ همچون محرم و صفر که زبانزد هستند و در این شهر میلیاردها تومان در راه خیر هزینه می‌شود.»
او افزود: «یک زمانی خود ما از صحبت‌کردن با گویش ینگ‌آبادی خجالت می‌کشیدیم؛ ولی در حال حاضر متوجه شدیم چه اشتباهی داشته‌ایم و به فرزندان خود آموزش می‌دهیم یا آقای استاد شفیعی به دلایلی زمانی از چاپ کتاب خود پشیمان شده بودند؛ اما امروز مردم به‌دنبال چاپ مجدد آن و مشتاق هستند. باید فرهنگ‌سازی شود. جوانان ما تشنه فرهنگ هستند. حداقل این است که در آموزش‌وپرورش ساعتی برای گویش ولاتی ینگ‌آبادی در نظر گرفته شود یا به‌جای اردوی اصفهان بچه‌ها از دشت‌جهان یا قلعه‌های دیگر شهرستان بازدید کنند. مسلما اگر مردم به تاریخ خود اهمیت بدهند و جوانان بدانند که چه گنجینه‌هایی دارند، بیش از این می‌توانیم اثرگذار و تصمیم‌گیر باشیم. اگر مردم بدانند دشت‌جهان چه ویژگی‌هایی دارد، قطعا مطالبه و کمک خواهند کرد.»
حفاظت از مهم‌ترین اثر تاریخی جرقویه؛ معطل چندتکه چوب!
روح‌الله مختاری، ریاست دانشگاه آزاد اسلامی نیک‌آباد اذعان کرد: «امیدواریم خروجی این نشست، تغییر نگرش اقشار مختلف جامعه در خصوص حفظ ابنیه تاریخی و دغدغه داشتن در این زمینه باشد. هیچ‌چیزی باارزش‌تر از مشارکت مردمی و اقبال عمومی به این موضوع‌ها نیست.»
صادقی حسن‌آبادی، مشاور دکتر مقتدایی نماینده محترم مجلس افزود: «بنده چون با شور و اشتیاق دوستان در انجمن آشنا بودم، به‌محض دیدن دعوت‌نامه با آقای دکتر تماس داشتم و ایشان هم ضمن حمایت به دلیل عدم حضور در اصفهان وظیفه شرکت در این نشست را برعهده بنده قرار دادند. بنده خروجی نشست را به استحضار ایشان خواهم رساند و دوستان بدانند همه ظرفیت نماینده مجلس می‌تواند در اختیار شما باشد. حداقل خروجی جلسه این باشد که آقای شهردار محترم نیک‌آباد متولی این ارگ شوند تا همه بدانند متولی وجود دارد (شهرداری و شورای شهر) تا به‌مرور اقداماتی که دوستان گفتند، انجام و فعلا وضع موجود حفظ شود. در درجه دوم با همان امکانات کمی که وجود دارد، شهرداری به شمع‌گذاری این بنا اقدام کند تا وضع از این بدتر نشود و فرهنگ‌سازی شروع و از ظرفیت‌های مردمی استفاده شده تا این بافت باافتخار منطقه احیا شود.»
در حاشیه این نشست از چهار دهه زحمات استاد علی شفیعی نیک‌آبادی تقدیر به عمل آمد که استاد شفیعی هدیه خود را به انجمن دوستداران میراث فرهنگی ینگ‌آباد اهدا کردند.طاووسی، مدیرعامل انجمن دوستداران میراث‌فرهنگی ینگ‌آباد: استاد شفیعی نزدیک چهار دهه است که برای تاریخ و فرهنگ جرقویه زحمت کشیده‌اند و بنده شاهد زحمات ایشان بوده‌ام؛ ولی متأسفانه دهه هفتاد می‌بایست از ایشان تقدیر و تشکر می‌شد و کوتاهی در این زمینه صورت گرفته است.
ایشان همیشه دوست دارند گمنام باشند؛ حتی ما سال گذشته بزرگداشتی را در حال تدارک بودیم که خود ایشان تماس گرفتند و مخالفت کردند و فرمودند هر آنچه بنده انجام دادم برای وطن بوده است؛ درصورتی‌که حق بسیاری بر سر جرقویه و شرق اصفهان دارند.ایشان علاقه زیادی به دشت‌جهان دارند و آرزوی قلبی ایشان مرمت دشت جهان است که امروز به این واسطه ما افتخار داشتیم خدمت ایشان باشیم و چون زیاد سفر به منطقه ندارند، تصمیم گرفتیم در این فرصت پیش آمده از زحمات ایشان به‌رسم یادبود تشکر کنیم؛ هرچند زحمات این مرد بزرگوار قابل جبران نیست.
