به گزارش اصفهان زیبا؛ جمعیت ازجمله مؤلفه‌های اصلی توسعه و پیشرفت هر کشوری است که باید همه سیاست‌ها، راهبردها و برنامه‌ریزی‌ها بر مبنای آن صورت گیرد. صحبت از جمعیت، پویایی و ابعاد آن، میزان رشد، ساختار سنی باروری، مرگ‌ومیر و مهاجرت، ازدیاد یا کاهش و کنترل آن، همچنین تنظیم مدیریت و مهندسی زادوولد در خانواده بر عرصه‌های گوناگون اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی اثرگذار است و قدمتی طولانی دارد؛ مثلا افلاطون در کتاب جمهور راجع‌به این موضوع چنین بیان کرده است: «هدف آن‌ها (حاکمان)، حفظ تعداد میانگین جمعیت باشد. موارد بسیار دیگری نیز وجود دارد که باید مدنظر قرار گیرد؛ مواردی نظیر اثرات جنگ‌ها و بیماری‌ها و موارد مشابه که دولت می‌تواند با کمک آن‌ها تا حد امکان از بزرگ یا کوچک‌شدن بیش‌ازاندازه جمعیت جلوگیری کند».
در کشور ما نیز مبحث کنترل جمعیت از طریق تنظیم خانواده، پس از جنگ تحمیلی به‌عنوان سیاستی راهبردی مطرح و اجرا شد؛ موضوعی که با اجرای دقیق و بی‌کم‌وکاست آن و غفلت مسئولان در ادامه راه، جامعه امروز را با چالش‌های بسیار زیادی مواجه کرد؛ چالش‌های جمعیتی همچون کاهش شدید باروری، کاهش نسبی جمعیت، تغییر سبک زندگی، تغییر ساختار سنی جمعیت، پیامدهای آن و آینده باروری در ایران.
واقعیت موجود جامعه کنونی ما این است که با کاهش شدید باروری و جمعیت مواجه است و در صورت ادامه وضعیت موجود در آینده‌ای نزدیک با سالمندی و پیری جمعیت مواجه خواهد شد؛ بنابراین واکاوی آسیب‌ها و پیامدهای تغییر جمعیت و قضاوت درست و دقیق در این زمینه لازم و ضروری است.
در منابع اسلامی و آموزه‌های دینی گزاره‌های متعددی مبنی بر محبوبیت فرزندآوری و تکثیر نسل قابل‌مشاهده است. دین اسلام نیز چون ادیان دیگر از زادآوری حمایت کرده و بر آن تأکید می‌کند؛ لذا استنباط و استخراج دیدگاه اسلام، پیرامون مسئله جمعیت راهگشا خواهد بود. در آیات قرآن و روایات معصومین برای پایداری جمعیت، توصیه‌هایی ذکر شده که در چند مقوله دسته‌بندی می‌شود.
توصیه به ازدواج و فرزندآوری
در آیاتی از قرآن کریم، توصیه‌ها و سفارش‌های زیادی به ازدواج شده است و مسلمانان از مجردماندن نهی شده‌اند؛ مثلا در آیه ۳۲ سوره نور چنین بیان شده است: «وَأَنْکحُوا الْأَیامَی مِنْکمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکمْ وَإِمَائِکمْ إِنْ یکونُوا فُقَرَاءَ یغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ»؛ «[مردان و زنان] بی‌همسرتان، غلامان و کنیزان شایسته خود را همسر دهید؛ اگر تهیدست‌هستند، خدا آنان را از فضل خود بی‌نیاز می‌کند و خدا بسیار عطاکننده و داناست.» افزون بر این در اسلام، فزونی جمعیت مسلمانان یک معیار مهم در دنیا و آخرت تلقی شده است؛ مثلا در آیه ۴۶ سوره کهف، فرزندان در دنیا زینت شمرده شده و در آیه ۱۲ سوره نوح آن‌ها به‌عنوان امداد، یار و مددکار انسان معرفی شده‌اند. فرزند در روایات اهل‌بیت(ع)، یادگار و جانشین والدین در دنیا و وجود و کثرت آن‌ها در آخرت مایه مباهات پیامبر اسلام(ص)، نعمتی از نعمت‌های الهی و گلی از گل‌های بهشت معرفی شده که موجب آمرزش و نیک‌بختی والدین در حیات اخروی است.
حضرت امام باقر(ع) از پیامبر خدا(ص) چنین نقل می‌فرماید: «چه چیزی انسان مؤمن را از این بازمی‌دارد که همسری برگیرد تا شاید خداوند فرزندی برای او روزی کند که زمین را با گفتن “لا اله الا الله” آکنده سازد.»
در روایتی پیامبر اکرم(ص) علاوه بر توصیه به ازدواج می‌فرمایند: «ازدواج باید به زادوولد منجر شود. ازدواج کنید؛ همانا ازدواج جزء سنت من است و در طلب فرزند باشید؛ زیرا من در فردای قیامت به فزونی جمعیت شما بر امت‌ها تفاخر می‌کنم.» این روایات به‌روشنی، گویای جایگاه و منزلت ازدواج در اسلام و اهتمام به فرزندآوری در جامعه مسلمین است.
تضمین رزق‌وروزی فرزند
یکی از مبانی دینی اعتقاد به خدای متعال به‌عنوان خالق، رازق هستی بودن است. یکی از لوازم توحید افعالی، توحید در رزاقیت است؛ یعنی اعتقاد به اینکه تنها رازق حقیقی خداست؛ چراکه روزی‌دادن مستلزم دردست‌داشتن روزی است. مخلوقات به این دلیل که هم در اصل وجود و هم در فعل خود، عین وابستگی محض به خدا هستند، روزی‌دهنده حقیقی نیستند و تنها نقش اسباب و ابزار را ایفا می‌کنند. قرآن کریم در این زمینه (فاطر، ۳) می‌فرماید:«ای مردم نعمت خدا را بر خود یاد کنید. آیا غیر از خدا آفریدگاری است که شما را از آسمان و زمین روزی دهد؟ خدایی جز او نیست؛ پس چگونه [از حق] انحراف می‌یابید؟»
قرآن کریم همچنین در آیات متعددی با این تصور که کثرت عیال و اولاد، موجب ترس از فقر است، مخالفت کرده و برای ازدیاد نسل و بی‌نیازی آن‌ها وعده‌هایی الهی داده است؛ مثلا در آیه ۱۵۱ سوره انعام چنین بیان‌شده است: «قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّکمْ عَلَیکمْ أَلَّا تُشْرِکوا بِهِ شَیئًا وَبِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکمْ مِنْ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکمْ وَإِیاهُمْ وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ذَلِکمْ وَصَّاکمْ بِهِ لَعَلَّکمْ تَعْقِلُونَ»؛ «بگو بیایید تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده، برای شما بخوانم. چیزی را با او شریک قرار ندهید و به پدر و مادر احسان کنید و فرزندان خود را از بیم تنگدستی مکشید. ما شما و آنان را روزی می‌رسانیم و به کارهای زشت، چه علنی آن و چه پوشیده [اش] نزدیک نشوید و نفسی را که خدا حرام گردانیده، جز به‌حق مکشید. این‌هاست که [خدا] شما را به [انجام‌دادن] آن سفارش کرده است. باشد که بیندیشد.»
این مضامین در آیه ۳۱ سوره اسری و آیه ۶۰ سوره عنکبوت تکرار شده و مؤمنان از قتل فرزندان به‌دلیل ترس از فقر نهی شده‌اند و تضمین رزق‌وروزی اولاد برعهدهٔ خداوند دانسته شده است. با مرور آیات قرآن کریم باید گفت که هیچ خانواده یا جامعه‌ای نباید در برنامه‌ریزی برای افزایش اولاد و جمعیت، در خصوص تأمین روزی نگران باشد؛ زیرا مقتضای رازقیت الهی نسبت به موجودات این است که آن‌ها را بدون روزی، رها نکند؛ چراکه رازقیت او محدود به تعداد خاصی از انسان‌ها نیست.
این معارف ناب توحیدی مجال هرگونه نگرانی در خصوص تأمین رزق خانواده را برطرف می‌کند و خدا را تنها روزی‌رسان خانواده می‌داند. آیت‌الله جوادی‌آملی معتقد است که خداوند حکیم یکی از حکمت‌های ازدواج را تکثیر نسل انسان‌ها قرارداده و لازمه تحقق این هدف حکیمانه این است که نیازهای اساسی طبیعی و غیرطبیعی او را فراهم کند. اگر خداوند انسان را بیافریند، اما رزق او را مهمل بگذارد، کاری عبث انجام داده و ساحت خداوند از فعل عبث منزه است.
نکوهش فرزندکشی
یکی از سنت‌های بسیار نامطلوب عصر جاهلیت و همچنین عصر مدرنیته، فرزندکشی، سقط جنین و جلوگیری از بارداری به بهانه‌های مختلف است. اسلام به‌شدت با این تفکر مخالف است و سقط‌جنین، فرزندکشی و جلوگیری از بارداری را نکوهش و قتل اولاد به بهانه ترس از فقر را به‌شدت محکوم و آن را نهی کرده است. این مفاهیم در آیات ۳۱ سوره اسری و ۱۲ سوره ممتحنه نیز تکرار شده‌است.همچنین شیخ کلینی روایات متعددی را از حضرات معصومین بیان کرده که آن‌ها فرزندکشی و امتناع از فرزنددارشدن را شدیدا نکوهش کرده‌اند.
تشویق به افزایش نسل مسلمانان
در آیات متعدد قرآن مسلمانان صراحتا به ازدیاد نسل و فرزندآوری تشویق شده‌اند؛ مثلا در آیه ۶ سوره اسرا چنین آمده‌است: «پس شما را بر آن‌ها چیره می‌کنیم و اموال و فرزندانتان را افزون خواهیم کرد و نفرات شما را بیش‌از دشمن قرار می‌دهیم.»
رسول خدا(ص) در روایتی که علامه مجلسی آن را در جلد ۱۰۳ بحارالانوار روایت کرده است، می‌فرماید: «ازدواج کنید که زیاد می‌شوید. به‌راستی من روز قیامت به شما بر سایر امت‌ها مباهات می‌کنم؛ حتی به کودکان سقط‌شده.»
همچنین ایشان درجایی دیگر می‌فرماید: «ای مردم! ازدواج کنید که من به فزونی شما در روز قیامت به امت‌های دیگر افتخار می‌کنم.» جناب شیخ‌صدوق از امام‌صادق(ع) نیز حدیثی مشابه با مضامین فوق روایت کرده‌است. پیامبر مهربانی‌ها در سفارش به فرزندآوری فرمود: «در نزد من، (وجود) یک نوزاد در امتم، محبوب‌تر است از آنچه خورشید بر آن بتابد.»
کثرت فرزند؛ نعمتی الهی
خداوند در تعداد دیگری از آیات قرآن، تکثیر نسل را نعمت او برای امت‌ها دانسته است و لذا افزایش جمعیت، نه‌تنها امری نامطلوب نیست، بلکه نعمتی عظیم از طرف پروردگار است: «وَوَهَبْنَا لَهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنَّا وَذِکرَی لِأُولِی الْأَلْبَابِ»؛ «و [مجدد] کسانش را و نظایر آن‌ها را همراه آن‌ها به او بخشیدیم تا رحمتی از جانب ما و عبرتی برای خردمندان باشد.»
قرآن کریم در آیه ۸۴ سوره انبیا نیز بیان می‌کند: «پس ندایش را اجابت کردیم و آنچه از آسیب به او بود، برطرف کردیم و خانواده‌اش و همانندشان را همراه با آن‌ها به او عطا کردیم که رحمتی از سوی ما و مایه پند و تذکری برای عبادت‌کنندگان است.»
در دو آیه مذکور خداوند از نعمت و منت خود بر حضرت ایوب یاد کرده است که پس‌از موفقیت ایشان در آزمونی سخت، پروردگار فرزندان ازدست‌رفته‌اش را به او باز گردانده و تعداد آن‌ها را دو برابر کرده که این خود نشان‌دهنده آن است که فزونی فرزندان از نعمات الهی محسوب می‌شود.
در آخر چنین می‌توان گفت که خداوند متعال در قرآن کریم خطاب به آنانی که ازدواج و کثرت عیال و اولاد را موجب فقر و تنگدستی دانسته و لذا متوسل به کشتن فرزندان می‌شوند،چنین وعده می‌دهد که فرزندان به مدد فضل الهی صاحب روزی و بی‌نیاز می‌شوند. هر فرد مؤمنی می‌تواند به این وعده الهی در سایه ازدواج مقدس، دلگرم و مطمئن شود؛درحالی‌که امروز متأسفانه شاهد آن هستیم که کشتن فرزند که از اعمال جاهلیت محسوب می‌شد، در عصر مدرنیته در سایه تبلیغات کاهش جمعیت و تغییر سبک زندگی امری عقلانی و مدرن رواج داده و به‌عنوان راهکاری منطقی برای مقابله با کمبود منابع زمین معرفی می‌شود.
ترس از فقر و گرسنگی که ازجمله مهم‌ترین دلایل متفکران علوم اجتماعی معاصر برای مخالفت با افزایش جمعیت است، در آموزه‌های قرآنی هیچ جایگاهی ندارد و نمی‌توان براساس آن اقدام به تهدید موالید کرده یا با افزایش جمعیت مخالفت کرد.
